Dünya Halleri: 49

1 yılımızı doldurmaya haftalar kalmış! Orada olduğunuzu bilmek heves ve güç verici. 🥰

(Bu hafta bülten biraz uzunca. E-posta abonelerinin bir kısmında yarıda kesilebilir. Böyle bir durumda devam bağlantısını tıklamayı ihmal etmeyin.)

ABD'li rap şarkıcısı Kendrick Lamar son şarkısı “The Heart Part 5” için klibini tamamen yapay zeka desteğiyle (deepfake) üretti. Deep Voodoo şirketinin imzasını taşıyan görüntüler gerçeğinden ayırt edilemeyecek kadar etkileyici bir sahiciliğe sahip. İzlemenizi tavsiye ederim.

Hayatımıza 2001 yılında giren Apple'ın müzikçaları iPod 20 yılın ardından emekliye ayrılıyor. 32, 128 ve 256GB kapasiteli üç seçeneceğe sahip cihaz stoklar bitene kadar 199 dolardan başlayan fiyatla satılmaya devam edecek.

2015'te yayınladığı iOS 9 güncellemesinin ardından iPhone 4S cihazlarını yazılım aracılığıyla “yavaşlattığı” iddiasıyla Apple aleyhine açılan dava 6 yılın ardından karara bağlandı. Suçlamayı kabul eden Apple, o dönem bu karardan olumsuz etkilenen (ve başvuran) her iPhone 4S sahibine 15 dolar tazminat ödeyecek.

Kendi ödeme altyapısının arkasından dolaştığı için Apple tarafından iOS uygulama merkezinden çıkarılan Fortnite oyunu, Microsoft'un “Xbox Cloud Gaming” hizmetiyle yaptığı işbirliği sayesinde dolaylı yoldan da olsa yeniden iPhone ve iPad'lere yüklenebilir hale geldi.

Japonya'da yaşayan 38 yaşındaki Akihiko Kondo, hayranı olduğu (sanal karakter) Hatsune Miku'nun hologramıyla 2018 yılındaevlenmişti. Japon gazetesi Mainichi'de yer alan habere göre, ortaya çıkan bir yazılım sorunu sebebiyle Miku'nun eşiyle iletişimi bir süredir tamamen kopmuş durumda. Bu durumun değişmesi de pek mümkün görünmüyor. Zira sanal gelin Kondo'nun içinde yaşadığı Gatebox adlı cihazın üreticisi Miku pandemide faaliyetlerine son vermiş durumda.

Yeni nesil teknolojilerin kurguladığı düzene bakıldığında yakın geleceğin en kritik ve belirleyici alanlarının başında pil endüstrisi geliyor. Fosil yakıtların yerini alması beklenen bu alandaki rekabet gücünü sağlamlaştırmak adına ABD 3,16 milyar dolar bütçeli bir fon yaratarak yerel üretici ve geliştiricileri destekleme kararı aldı. (Ek bilgi: ABD'nin 2018 yılında ulusal güvenlik adına kritik olarak tanımladığı 35 mineralin 21'i Çin’, 14'üyse diğer ülkelerden temin ediliyor. Özellikle elektrikli araç pillerinde kullanılan ve yeni bir ekonomik nüfuz mücadelesine sahne olan lityum elementinin büyük bölümü Şili ve Avustralya'da bulunuyor.)

Dünyanın en çok yüklenen uygulaması TikTok, 100 binden fazla takipçisi olan kullanıcılarıyla reklam gelirinin yüzde 50'sini paylaşacağını açıkladı.

Hindistan, ülkede hizmet verecek VPN çözümlerinin en az 5 yıl boyunca kullanıcı kaydını tutmasını şart koştu. Saklanması istenen bilgiler arasında kullanıcı kimliği, IP adresi ve ziyaret ettiği siteler de yer alıyor. Mevcut VPN uygulamalarının çoğu hiçbir bilgi tutmama vaadiyle hizmet veriyor.

Apple, Google ve Microsoft web sitesi ve uygulamalara şifresiz ancak daha güvenli giriş yapmayı sağlayacak bir işbirliği için anlaşmaya vardı. Bu amaçla oluşturulan “Fido Birliği” çatısı altındaki girişim (çoğu kullanıcının her site için aynı şifreyi kullanarak güvenlik açığı yarattığı) mevcut yapıyı parmak izi, yüz tanıma ya da cihaz PIN / SMS kodu gibi seçeneklerle değiştirecek.

Twitter cephesinde haftanın başı ile sonu arasında epey gelişme yaşandı. Tarih sırasına göre özetleyeyim: Satın almayı başarması durumunda Elon Musk'ın geçici bir dönem Twitter CEO'su olarak görev alacağı iddia ediliyordu. Musk'ın önündeki en büyük mesele, teklif ettiği 44 milyar doları denkleştirmek. Bunun için kendi şirketlerinden bir miktar hisse satan ve çeşitli bankalardan kredi onayı alan Musk, diğer yandan (2-3 katını kazandırma vaadiyle) yakın çevresinden 7 milyar dolar tutarında bir fon toplamayı başardı. Musk'ın internete sızan teklif paketine göre 2028'de reklam gelirinin 12 milyar dolara ve abonelik gelirinin 10 milyar dolara ulaşması; böylece toplam gelirin dörde katlanarak 26,4 milyar dolar olması hedefleniyordu. 217 milyon mevcut kullanıcı sayısı için aynı dönemdeki hedef ise 931 milyon olarak kayıtlara geçti. Haftanın sonuna doğru en beklenmedik şey gerçekleşti ve Elon Musk, Twitter satın alımını askıya aldığını duyurdu. Bu ne seviye bir ilgi bağımlılığıdır, varın siz düşünün.

Çin, Tibet platosunda inşa edeceği Yangqu adlı barajı hiçbir insan çalıştırmadan; sadece yapay zeka destekli 3D (beton) yazıcılar ve inşaat robotlarıyla tamamlayacak. 2024'te tamamlanacak 180 metre yükseklikteki santral yıllık 5 milyar kilowatt saat elektrik üretecek.

Güney Koreli otomotiv şirketi Hyundai, her tür zeminde yol alabilme kabiliyetine sahip UMV (Ultimate Mobility Vehicle) araçları üretmek için “The New Horizons Studio” adlı bir şirket kurmuştu. Firmanın bu hafta tanıttığı TIGER adlı sürücüsüz araç konsepti, zemin şartlarına göre her biri bağımsız olarak yükselip alçalabilen 4 tekerlekli uzantılaraa sahip. Bu sayede basamak çıkmaktan tümseklerin üstünden geçmeye kadar her türlü engeli bertaraf ederek her şartta yoluna devam edebiliyor. Araç aynı zamanda özel bir drone ile bütünleşerek istenen noktaya havadan da indirilebiliyor.

ABD / Carnegie Mellon Üniversitesi, piyasada satılan standart sanal gerçeklik başlıklarını modifiye ederek “öpüşme hissi verebilir” hale getirdi. Çözüm, takan kişinin dudaklarında akustik baskı yaratabilen ultrasonik vericileri temel alıyor.

Medeniyetimizin nimeti mi laneti mi olduğu konusunda tartışmaların hala sürdüğü plastik, aksine bütün çabalara rağmen hala hayatın istisnasız her alanında yoğun olarak kullanılıyor. En büyük sorun, çöpe dönüşen kısmının tamamına yakınının geri dönüştürülmek yerine devasa çöp yığınları yaratarak yüzyıllar boyu varlığını sürdürmesi. Bu konuda çözüm geliştirmek üzere çalışan ABD / Texas Üniversitesi'nden bir grup bilimci, yapay zeka yardımıyla plastiğin normalde yüzyıllar alan çözülme sürecini birkaç günde tamamlayan “FAST-PETase” adlı özel bir enzim geliştirdi.

Sayısı 10 bini geride bırakan kripto paraların kutup yıldızı Bitcoin, geçtiğimiz Kasım ayından bu yana yüzde 50 değer kaybederek Haziran 2021'den bu yana ilk kez 30 bin dolar seviyesini gördü. ABD Merkez Bankası FED'in faiz artırımıyla büyük darbe alan para birimi son bir haftada yüzde 23'e yakın düşüşe sahne oldu. İstisnasız bütün paraların çöktüğü kripto pazarda küresel hacim 200 milyar dolar küçüldü.

Bitcoin'i resmi para birimi olarak tanıyan El Salvador'da her vatandaşa 30 dolar karşılığında kripto para yüklü Chivo adlı bir e-cüzdan tanımlanmıştı. El Salvador Merkez Bankası verileri üstünden bir araştırma yürüten Chicago ve Pennsylvania üniversitelerinin raporuna göre sistemi kullanmaya başlayanların yüzde 61'i içindeki paraları dolara çevirerek cüzdanını iptal etmiş (PDF).

Yerine göre bir etkinlik bileti, video, resim ya da dijital herhangi bir şey olabilen NFT'lerin vergilendirilmesine yönelik düzenleneme çabaları yoğun tartışmalara sahne oluyor. NFT'ler bir menkul varlık mı yoksa maddi ürün müsorusu dahi henüz yanıt bulmuş değil. Diğer yandan, herhangi bir telif hakkı içermediği için “NFT sahibi olmak” tam olarak ne anlama geliyor; o bile üstünde uzlaşma sağlanamamış bir ayrıntı.

NFT üreticileri ve koleksiyonerleri için bir platform daha doğuyor: Instagram. Meta CEO'su Mark Zuckerberg tarafından duyrulan ve Instagram CEO'su Adam Mosseri tarafından ayrıntıları paylaşılan deneme sürecindeki yapı, şimdilik sadece bir grup ABD merkezli hesap tarafından kullanılabiliyor.

ABD merkezli kripto para borsası Coinbase'in açtığı NFT pazaryeri beklenen ilgiyi görmedi. İlk gününde sadece 150 kişinin üye olduğu platformda ciro 75 bin dolar seviyesinde kaldı. Bu alandaki en popüler adres olan OpenSea sitesinin aynı gün 177 milyon doların üstünde satışa sahne olduğunu düşününce aradaki fark daha net ortaya çıkıyor.

Kasım 2021'de SpaceX'e ait “Crew Dragon Endurance” kapsülüyle Uluslararası Uzay İstasyonu'na göreve başlayan 4 kişilik astronot grubu, aynı şirketin “Crew Dragon” aracıyla Dünya'ya geri döndü.

ABD Ulusal Uzay Ajansı NASA, Artemis kodlu projeyle 2040 yılında Ay'a ilk kadın astronotu ulaştırmayı, ardından yola devam ederek Mars'a ilk insanın ayak basmasını amaçlıyor. Elon Musk'ın uzay girişimi SpaceX'in Başkanı Gwynne Shotwell ise Mars'ta ilk insan hedefine NASA'dan daha önce (muhtemelen 2020'li yılların sonlarına doğru) ulaşacaklarını iddia etti.

Lonestar Data Holdings adlı şirket, Ay yüzeyinde nükleer enerjiyle çalışan “veri merkezi” kuracak. Cihazların taşınması için önümüzdeki dönemde gerçekleştirilecek iki Ay seferinden yer ayırtan Lonestar, veri merkezinde halen Uluslararası Uzay İstasyonu'nda faaliyet gösteren Skycorp sunucularını kullanacak. (Ek Bilgi: Ay'da veri merkezi işletmenin iki zorluğu var: Dünya ile iletişimde 2,7 saniyeye varan gecikme (lag) ve ağırlığı kimi zaman 1,4 tona varan göktaşı yağmurları.)

Çin Ulusal Uzay Ajansı CNSA, Dünya'ya yönelik savunma mekanizmasının tatbikatını yapmak üzere belirlediği bir göktaşına uzay aracıyla çarpacak. Böylece gezegenimize çarpma ihtimaliyle yaklaşan bir gökcismi tespit edilmesi durumunda onu havada imha edecek savunma sisteminin etkisini ölçülmüş olacak. (Ek Bilgi: NASA da tehlike potansiyeli taşıyan Didymos adlı göktaşını yok etmek için benzer bir çalışma yürütüyor.)

Dünya Sağlık Örgütü'nün 2020 ve 2021 yıllarını kapsayan resmi veriler üstünde yürüttüğü çalışma, dünya genelinde Covid-19'dan hayatını kaybeden kişi sayısının, açıklanandan 14,9 milyon daha fazla olduğunu ortaya çıkardı.

ABD Gıda ve İlaç Kurumu FDA, erken dönemde Alzheimer teşhisi yapabilen bir test kitine kullanım onayı verdi. Beyindeki “amyloid” proteinlerini ölçen Lumipulse adlı cihaz yüzde 97 başarı oranına sahip. Tek zorluğu ölçüm için omurilik sıvısı alınmasının gerekmesi.

Domuzdan nakledilen kalp ile sağlığına kavuşan 57 yaşındaki David Bennett, operasyondan 40 gün sonra hayatını kaybetmişti. Otopsiye bağlı araştırmalar sonucunda Bennett'e nakledilen organda domuzlara has yaygın bir virüs bulunduğu tespit edildi.

VideaHealth şirketinin 100 milyondan fazla veri kaynağından beslenerek eğittiği diş çürüklerini tespit eden yapay zeka çözümü ABD'de kullanım onayı aldı. Algoritma diş hekimlerinin yüzde 43 oranında gözden kaçırdığı çürükleri tespit ederek erken safhada tedaviyi mümkün kılıyor.

Journal of Neuroscience dergisinde yayımlanan bir çalışmanın sonucuna göre insan beyninde unutulmak istenen hatıralara yönelik özel bir yapı bulunuyor. Alın bölgesine yakın dACC adlı sistem, hatırlanmak istenmeyen anıları belirlediğinde özel bir sinyal yollayarak kalıcı belleğe aktarımını engelliyor.

ABD / Howard Hughes Tıp Enstitüsü'nün 4 yıl boyunca fareler üstünde yürüttüğü bir deney, sadece gün içinde (kalori kısıtlamalı) yemek yiyip, akşam saatlerinde beslenmeyi tamamen kesmenin yaşlanmayı yüzde 35 oranında yavaşlattığını ortaya koydu.

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda algoritmaların savaştan istihbarata, trafik güzergahımızdan flört edeceklerimize kadar hayatımızın her ayrıntısına sızan varlığını yazdım.

Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️