Dünya Halleri: 50

Yaklaşık 30 yıldır ekmeğimi (ağırlıklı olarak) Türkçeden kazanıyorum. Her zaman okuyarak; kimi zaman konuşup, kimi zaman yazarak. Diğer diller hep yedi kat yabancı, her kelimesi arslanın ağzında.

Meslek kökenli bir alışkanlık olsa gerek; çalakalem bir şey yazıp yolladığımı hatırlamıyorum. Yazarım, silerim, değiştiririm; hatta içime tam sinmez ya da daha güzel bir anlatım aklıma gelirse en baştan yazarım.

Yapılan bir araştırmada, popüler web sitelerinin neredeyse tamamının karşımıza çıkardığı formlarda “Gönder” düğmesine BASMASAK (hatta sayfayı kapatıp çıksak) dahi yazdığımız HER ŞEYİ kaydettiği ortaya çıktı. Dahası da var.

Belki gerçekten bize ait bir tek düşüncelerimiz kaldı diyorum ama orası da şüpheli. Herkesin birbirinin açığını kolladığı, özür ve tövbelerin asla kabul edilmediği bir düzen adına ne kadar ürpertici.

Haydi başlayalım yavaştan.

30 senedir video oyun alanında EA Sports şirketiyle beraber yürüyen İsviçre merkezli FIFA yönetimi, FIFA23'ün bu ortaklık adına jübileyi temsil edeceğini açıklayarak herkesi şaşırttı. Milyonlar için “futbol oyunu” kavramının karşılığı haline gelen FIFA serisinin bundan sonra kiminle geliştirileceği büyük merak konusu. (Ek bilgi: FIFA oyunlarının mevcut yayıncısı EA Sports, sadece bu başlıktan yıllık 6,19 milyar dolar gelir elde ediyor)

Avrupa Birliği elektronik atıklarla mücadele ve standartlaşma adına üye ülkelerde satılacak bütün elektronik cihazlara C tipi USB kullanım mecburiyeti getirmişti. İddialara göre bu listeye 2023 yılında piyasaya süreceği iPhone 15 ile Apple da katılacak.

Yenilenebilir enerji alanındaki çözüm sağlayıcılar listesine tanıdık bir isim daha eklendi: Ikea. Şirket bu hafta yaptığı açıklamada (aynen Tesla Energy gibi) çatılarda kiremitlerin yerini alacak güneş enerji panelleri üreteceklerini duyurdu. Home Solar şirketiyle geliştirilen çözüm şimdilik sadece ABD'de satılacak.

Payton S. Gendron adlı 18 yaşındaki ABD vatandaşı, New York eyaletin Buffalo şehrinde gerçekleştirdiği silahlı saldırıda 10 kişiyi öldürdü. Katliamın en çarpıcı ayrıntısı saldırganın eylemini video platformu Twitch üzerinden canlı yayınlamasıydı. Site yönetimi yayını 17 dakika içinde sildiyse de alınan kopyaları hafta boyunca birçok farklı platformda paylaşılmaya devam etti. Geniş yankı uyandıran olay “sosyal ağların moderasyonu” konusunu yeniden gündeme taşıdı.

Şikayete konu olan ya da algoritma tarafından şüpheli bulunan sosyal medya içeriklerinin insan bazlı denetimini (ucuz işgücü sunması sebebiyle) ağırlıklı olarak Afrika ülkelerinin vatandaşları yapıyor. Kenya'da Facebook adına moderatörlük yapan bir çalışan, istismar edildiği iddiasıyla sitenin çatı şirketi Meta'yı mahkemeye verdi. Şiddet; hatta vahşet içeren on binlerce video izlemek zorunda bırakıldığı ve bu yüzden psikolojik tedavi görmek zorunda kaldığını belirten eski çalışanın ithamları arasında sendikalaşma karşıtı yaptırımlar, yetersiz sağlık desteği, mahremiyet ihlali ve düzensiz ödeme gibi suçlamalar da yer alıyor.

Google kişilerin internette yer almasını istemediği bilgilerin arama sonuçlarından çıkarılmasını kolaylaştıracak bir yapı kurdu. Telefon numarası, ev ya da e-posta adresi gibi hassas bilgilere yönelik yeni düzenleme bireylerin doğrudan Google ile temasa geçerek başvuru yapabilmesini sağlıyor.

SpaceX şirketinin uydular üstünden internet erişimi sunan Starlink ABD, Avrupa ve Avustralya kıtalarında toplam 32 ülkeye hizmet verir hale geldi.

Facebook'un çatı şirketi Meta, donanım odaklı projelerinde bütçe kesintilerine hazırlıklı olunması konusunda çalışanlarını bilgilendirdi. Bu gelişme özellikle “metaverse” adına çalışan sanal gerçeklik ekipleri için kırmızı alarm anlamına geliyor. Meta CEO'su Mark Zuckerberg geçtiğimiz Nisan ayında “bir süre boyunca frene basacağız” diyerek bu kararın ipuçlarını vermişti.

İsviçre ve ABD'li bir proje grubu, ölümünden 5 saat sonra donörden alarak naklettikleri gözün ışığa hassas hücrelerini “canlandırmayı” başardı. Bu teknik hem bağışlanan organların ömrünün uzaması hem de göz hastalıklarının tedavisi adına devrim niteliğinde.

1999 yılında elektrikli scooter ile yola koyulan İtalya / Turin merkezli Micro Mobility Systems, Microlino markası altında “Pioneer” adlı tek kişilik araç konseptini tanıttı. Tek şarjla 230 km menzile ulaşan seçeneklere sahip araç 515 kg ağırlığında. Evlerdeki mevcut elektrik düzeneğiyle 4 saatte şarj edilebilen aracın fiyatı 12 bin 500 euro‘dan başlıyor. (Yakında Citroen Ami gibi “kullandığın kadar öde” tarzı bir abonelik seçeneği sunacak.)

25. sayımızda suya inişini haber verdiğim dünyanın ilk otonom (kaptan ve mürettebatsız) ticari yük gemisi, 40 saat süren 500 millik ilk seferini tamamlayarak Tokyo Limanı'na yanaştı. Seyir kayıtlarına göre geminin yazılımı bu süreçte yüzlerce çarpışma ihtimalini başarıyla bertaraf etmiş. 2018 yılında İsrail'de geliştirilmeye başlanan Orca AI adlı gemi konsepti, Japon denizcilik şirketi NYK Line ile birlikte yürütülüyor.

ABD / California Üniversitesi tene yapıştırıldığında kandaki glukoz, laktik asit ve alkol seviyesini ölçen bir cihaz üretti. Madeni para büyüklüğünde ve İnsan saçının beşte biri kalındığında mikro-iğneler içeren pilli aygıt verileri anlık olarak bluetooth üstünden herhangi bir cihaza yollayabiliyor.

ABD Tufts Üniversitesi kandaki oksijen seviyesini yansıtan dövmegeliştirdi. Mürekkep yerine kullanılan ipek tabanlı materyal, dövme tekniğiyle deriye işlendiğinde kandaki oksijen seviyesine göre farklı renkler yansıtıyor. Aynı tekniğin gelecekte glikoz ve benzeri diğer kan değerleri için de kullanılması hedefleniyor.

2012'de kurulan ve ABD'nin en büyük kripto borsalarından biri haline gelerek halka açılan Coinbase‘in CEO'su “İflas edersek paranızı geri alamayabilirsiniz. Müşterilerimiz mevduat sahibi değil, bizim kreditörlerimiz konumunda” şeklinde “ürpertici” bir açıklama yaptı. Tepkiler sonrasında iflas etme gibi bir durumun söz konusu olmadığı belirtilse de şirketin hisselerinde yüzde 23'e varan kayıp yaşandı.

NASA, Artemis projesiyle insanlı Mars seferlerinde ara istasyon hizmeti sunacak Ay üssü için çalışmalarını sürdürüyor. Yapının enerji çözümünü geliştiren Sandia Ulusal Laboratuvarları, bunun için mini nükleer santralleri kullanılacağını açıkladı. Elektriğin dağıtımı için de yepyeni bir mikro-şebeke altyapısı üzerinde çalışılıyor.

Farklı gezegenlerde yaşayabilme hayalinin en büyük açmazlarından biri “gıda üretimi”. Bunun için akla ilk gelen ilk seçenek olan “tarım” konusunun Dünya dışında nasıl işleyeceği ise net değil. Toprak, iklim, radyasyon, atmosfer ve su gibi birçok değişken, binlerce yıllık Dünya tecrübemizi yetersiz kılıyor. Bu alanda yürütülen ve Communications Biology dergisinde yayınlanan bir çalışma, Arabidopsis thaliana adlı bitkiyi özel bir mineral karışımıyla desteklenen Ay toprağında yetiştirmeyi başararak umutları artırdı.

Yapılmaması konusunda birçok uyarı bulunmakla beraber, gençlerden alınan kanın nakliyle yaşlılık etkilerini yavaşlatmaya; hatta geri çevirmeye yönelik çabalar sessiz sedasız sürüyor. ABD / Stanford Üniversitesi, Nature'da yayınlanan araştırmasında işi farklı bir rotaya taşıyarak genç deneklerden beyin ve omurilik sıvısı naklinin de yaşlı beyinlerde gençleştirici etkisi olduğunu ortaya koydu.

ABD / Cincinnati Üniversitesi'nin insan denekler üzerinde 12 hafta boyunca yürüttüğü çalışmanın sonuçları günde bir avuç yaban mersini yemenin bilişsel işlevlere katkıda bulunarak erken bunamayı engellediğini gösterdi. Diğer etkileri arasında insülin seviyesini dengeleme ve hücre yaşlanmasını engellemek de var.

Tip2 diyabet tedavisinde enjeksiyon yöntemiyle uygulanan Mounjaro adlı ilaç FDA onayı aldı. Haftada bir kere uygulanan ve kandaki şeker seviyesini dengelemede mevcut bütün yöntemlerden daha etkili olduğu bildirilen ilaç aynı zamanda obezite tedavisinde de kullanılabilecek.

ABD / Chicago Üniversitesi genetik düzenleme yöntemiyle alkollü içki tüketimini dizginlemeyi başardı. Çalışmanın temelinde genç yaşlarda aşırı içki tüketimine bağlı olarak beyin kimyasının bozulmasına yol açan Arc geni bulunuyor. CRISPR-dCas9 tekniğiyle yeniden düzenlenen genler bağımlılarda bir anlamıyla “fabrika ayarlarına dönüş” etkisi yaratıyor.

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda Filipinler seçimlerinden yola çıkarak sosyal medyanın sadece fikirlerimizi değil; yaşanmış ve belgelerle sabit tarihi dahi nasıl değiştirip dönüştürebildiğine baktım. İbretlik ve son derece tanıdık gelecek vakalar eşliğinde.

Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️