Dünya Halleri: 52

52. sayı, 1 seneyi devirdik anlamına geliyor. Gündem adına hayli bereketli bir haftaya denk geldiği için yine uzun bir sayı oldu.

Bu çabamı ve heyecanımı paylaşan herkese selamlar, sevgiler 🙋‍♂️

Avrupa İstatistik Ofisi'nin (Eurostat) 2021 yılı raporuna göre Türkiye 14,7 milyon ton ile Avrupa'dan en çok “atık” ithal eden ülke oldu. Türkiye'nin çöp / hurda alımı son 20 yılda 3 kat artmış durumda. Öte yandan Avrupa Komisyonu çevre, iklim, çalışma ve sosyal standartları düşük ülkelere atık ihracatı yapılmasına kısıtlama getirmeye hazırlanıyor.

İklim kriziyle mücadele adına toplanan Finlandiya Meclisi 2035 yılına dek “sıfır karbon”, 2040 yılındaysa “negatif karbon” düzenine geçme yolundaki düzenlemeleri kabul etti. Böylece Finlandiya, negatif karbon taahhüdü veren ilk ülke olarak tarihe geçti.

Çin'de sıkı bir şekilde uygulanmaya devam eden Covid-19 tedbirleri nedeniyle iPhone 14'ün üretim sürecinde sarkma yaşanması bekleniyor. Gecikmenin, Apple'ın bu çeyrekteki gelirinde 8 milyar dolarlık düşüşe sebep olması söz konusu.

Araştırma şirketi Forrester; TSMC, Samsung ve Intel gibi üreticilerden topladığı bilgiler ışığında enflasyon, hammadde ve tedarik sorunlarından dolayı elektronik fiyatlarının önümüzdeki dönemde en az yüzde 15'lik fiyat artışı öngördüğünü açıkladı.

Britanyalı otomotiv markası Rolls-Royce, “Boat Tail II” adlı modelini tanıttı. İnci tüccarı bir işadamının özel siparişiyle üretilen araç, 28 milyon dolarlık fiyatıyla (haliyle) “dünyanın en pahalı otomobili” unvanını kazandı.

Northrop Grumman şirketi tarafından geliştirilen radara yakalanmayan nükleer bombardıman uçağı B-21‘in prototipinin son yükleme testlerinin yapıldığı açıklandı. Üretimin bu yılın sonunda başlaması hedefleniyor.

Google, yazılı olarak tarif edilenleri resme dönüştüren Imagen adlı yapay zeka algoritmasını kullanıma açtı. Sonuçlar şaşkınlık verici derece gerçekçi. (Konuyla ilgili olanlar için bir de okuma tavsiyesi vermiş olayım.)

TheNextWeb sitesinde yayınlanan yapay zeka konulu karamsar bir makaleyi Twitter hesabından alıntılayan Nando de Freitas, Google'ın insan ile eşdeğer bir yapay zekaya (Yapay Genel Zeka / AGI) çok yaklaştığını iddia etti. Freitas, Google tarafından 2015 yılında satın alınan ve şu an GPT-3 ile birlikte dünyanın en gelişmiş yapay zekasına sahip Londra merkezli DeepMind şirketinin ArGe Direktörü olarak görev alıyor.

2022'nin ilk 3 ayında endüstriyel alandaki robot (işçi) siparişleri yüzde 40 arttı. 2021'de aynı dönemdeki artış yüzde 21 seviyesindeydi.

Türkiye dahil 9 ülkede hizmet veren hızlı teslimat hizmeti Getir, 32 bin kişilik çalışan kadrosunun yüzde 12'sine denk gelen 4 bin 480 kişiyi işten çıkaracağını duyurdu. Kararda yükselen enflasyon oranları ve kötüleşen makroekonomik koşullar gerekçe gösterildi.

Geçtiğimiz sene CEO unvanını devreden Twitter'ın Kurucusu Jack Dorsey, şirketin yönetim kurulundan da ayrıldı.

GoodWill adlı yeni bir fidye virüsü bulaştığı sistemden kurtulabilmeniz için fakirlere bağış yapmanızı veya muhtaç hastalara maddi destek vermenizi talep ediyor.

Mahremiyet odaklı yapısıyla kullanıcı sayısını her gün artıran arama hizmeti DuckDuckGo, teknolojik altyapısını Microsoft'un arama hizmeti Bing'den alıyor. TheZedwards mahlaslı bir siber güvenlik uzmanı, bu anlaşma doğrultusunda şirketin sitesi ve web tarayıcısında Microsoft (ve ona bağlı LinkedIN gibi sitelerin) takip çerezlerini engellemediğini ortaya çıkardı.

Mahremiyeti önceleyen (İsviçre merkezli) bir diğer girişim Proton; e-posta, VPN, bulut depolama ve takvim hizmetlerini Proton.Me markasıyla tek bir çatıda topladı.

Bu yıl 15 yaşına basan “Google Haritalar” hizmeti şirketin geliştirdiği yeni nesil kameralarıyla Sokak Görünümü (Street View) özelliğinin artık çok daha yüksek çözünürlüklü görüntülerle hizmet vereceğini duyurdu. Uygulamanın yeni sürümünde sokak ve binaların eski tarihli görünümlerine de ulaşılabilecek.

Aralarında Halsey, Charli XCX, FKA Twigs ve Florence Welch gibi isimlerin de bulunduğu bir grup şarkıcı, yapım şirketleri tarafından TikTok'ta popüler olacak şarkı yapmaları için baskı gördüklerini iddia etti. İlginç bir ayrıntı olarak bu protestolar “TikTok videosu” olarak paylaşıldı.

Davos Zirvesi'nde konuşan Birleşik Arap Emirlikleri Yapay Zeka Bakanı Ömer Sultan el-Olama, metaverse ortamında birini öldürmenin gerçek hayatta cinayet işlemekle eşdeğer tutulması gerektiğini savundu.

Meta CEO'su Mark Zuckerberg, yatırımcılara yönelik sunumunda Metaverse'ü hayata geçirmek adına yazılım ve donanım alanındaki zorluklara dikkat çekerek bu alanda 5 yıl zarar edeceklerini “müjdeledi”.

Küresel konaklama hizmeti Airbnb, ağır Covid-19 önlemlerinin hizmetlerini aksattığı gerekçesiyle Çin'deki tüm ilanları kaldırarak ülkedeki faaliyetine son verdi. Diğer yandan Ukrayna işgalini gerekçe gösteren ABD'li kahve zinciri Starbucks, Rusya'daki 130 kafesini kapatarak ülkeden çekildiğini açıkladı.

Uydu tabanlı internet erişim şirketi Starlink, Afrika kıtasında Nijerya ve Mozambik'te faaliyete geçti. Böylece hizmet ağı 30 ülkeye ulaştı.

Elektrikli ev aletleri sektörünün en yaratıcı ve yenilikçi markalarından Britanya merkezli Dyson, evişlerinde yardımcı olması için geliştirdiği bir dizi robotu tanıttı. Bulaşıkları yerleştirmekten ortalığı toparlamaya kadar pek çok görevin üstesinden gelebilen yardımcıların 2030 kadar satışa sunulması hedefleniyor. Şirket bu amaçla çalışan mevcut 250 robotik mühendisi kadrosuna 5 yıl içinde 700 kişi daha eklemeyi hedefliyor.

ABD / Austin merkezli Pipedream Labs adlı girişim, şehirlerin altında kuracağı PVC tüpler içinde saatte 120 km hızla yol alacak elektrikli taşıyıcılar yardımıyla “30 saniyede teslimat” gibi iddialı bir hedefi gerçekleştirmeyi amaçlıyor. Özel taşıyıcılar ev kullanıcılarının e-ticaret siparişlerinin yüzde 95'ini taşıyabilecek hacme sahip.

Japonya / Tokyo Metropolitan Üniversitesi, geliştirdiği “yapay yaprak” adlı cihazla atmosferden karbonu emsallerinden iki kat daha fazla yakalamayı başardı. Toplanan karbon endüstri veya kimya alanlarında yeniden kullanılabiliyor.

Danimarkalı CIP şirketi, açık denizde kuracağı bir rüzgar santraliyle “yeşil hidrojen” üretecek. 2030 yılında hizmete girmesi beklenen tesis yılda 1 milyon ton üretim kapasitesine sahip olacak. Bu miktar Avrupa Birliği'nin toplam tüketiminin yüzde 7'sine denk geliyor.

Deniz üstünde yüzen güneş panelleri karadakilere kıyasla çok daha verimli olmakla birlikte plastikten imal edildiği için çevre açısından endişe yaratıyor. Portekizli enerji girişimi EDP'nin Alqueva adıyla hizmete sokacağı yeni nesil deniz panelleri ise ticari sır gerekçesiyle paylaşılmayan 30 yıl ömürlü ve çevreye saygılı bir alaşım kullanacak. 4 futbol sahası büyüklüğündeki alana yayılan 12 bin panelden oluşan sistem, 7 bin hanenin enerji ihtiyacını tek başına karşılayacak.

Britanya / John Innes Araştırma Merkezi, CRISPR tekniği kullanarak yaptığı genetik müdahale ile bağışıklık sistemini ve kemik yapısını güçlendiren D vitamininden yana zengin yeni bir domates türü üretti. (Ek Bilgi: D vitamini doğal yollarla meyve kabuklarından alınabiliyor ancak bu miktar vücudun ihtiyacı için yetersiz seviyede kalıyor.)

ABD / Texas Üniversitesi, ucuz ve yaygın iki maddeden imal ettiği jel kıvamındaki bir film ile havadan içilebilir su üretmeyi başardı. Selüloz ve konkav sakızdan üretilen bileşke yüzde 30 nem oranındaki havadan dahi su toplayabiliyor.

İngiltere'deki Chester Hayvanat Bahçesi, yok olma tehlikesi taşıyan hayvan türlerinin genlerini saklama kararı aldı.

Christie’s müzayedesinde 69 milyon dolara sattığı “Everydays: The First 5000 Days” adlı NFT eseriyle ilgi odağı olan “Beeple” lakaplı Dijital Sanatçı Mike Winkelmann'ın hesabını ele geçiren hacker'lar, takipçilerinden 438 bin dolar çaldı.

Elon Musk'ın yüzünü kullanarak yapay zeka desteğiyle sahte bir video üreten dolandırıcılar, yüzde 30 kar vaadiyle BitVex adlı sahte bir kripto para borsasına çektiği yatırımcılardan hatırı sayılır miktarda gelir elde ederek sırra kadem bastı.

Dolara endeksli yapısını kaybederek tasarruf sahiplerinin milyarlarca dolarını bir gün içinde yok eden kripto para birimi Luna'nın ekibi, olayın üstünden 1 ay bile geçmeden Terra 2.0 adlı yeni bir blokzincir ve Luna2 adlı yeni bir kripto para birimini duyurdu.

Türkiye Cumhuriyeti'nin Milli Uzay Programı'na bağlı “Türk Uzay Yolcusu ve Bilim Misyonu Projesi” kapsamında 2023 yılında Uluslararası Uzay İstasyonu'nda 10 gün kalacak kişiyi belirlemek üzere bir web sitesi kuruldu. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank'ın açıklamasına göre ilk 2 günde 4 milyon kişinin ziyaret ettiği siteye 31 bin başvuru geldi. Uzay seferi gönüllüleri için İngilizce bilgisinden fiziksel özelliklere kadar uzun bir kriter listesi bulunuyor.

3,5 yıldır Mars'ta görev yapan InSight aracı, geçtiğimiz haftaki değindiğim üzere güneş panellerinin tozla kaplanması sebebiyle enerji üretemez; dolayısıyla çalışamaz hale gelmişti. NASA tarafından yapılan açıklamaya göre InSight'ın Dünya'ya bu hafta ulaşan son fotoğrafı, 24 Nisan tarihinde çektiği bir “selfie” oldu. Son enerjisiyle kendisini kaydeden araç, böylece emekliye ayrıldı.

Ay yüzeyinden toprak örneği getirmek için NASA ile 1 milyon dolarlık anlaşma imzalayan Lunar Outpost şirketinin yeni hedefi Ay'daki kıymetli madenleri işlemek. Bunun için çıktığı destek turunda 12 milyon dolar yatırım toplayan girişim, her iki görev için kullanacağı ilk aracını önümüzdeki yıl yollamaya hazırlanıyor.

Ay'daki kıymetli madenleri toplamak için görücüye çıkan bir diğer şirket ise Astroforge. 13 milyon dolar tohum yatırımı alan şirket ilk denemesini SpaceX'in Falcon 9 roketiyle yollayacağı aracıyla gerçekleştirecek. (Ek Bilgi: NASA'nın aynı amaçla odaklandığı 278 km çapındaki “Psyche 16” adlı göktaşında dahi tek başına 700 “kentilyon” dolarlık kıymetli maden bulunuyor.)

SpaceX yeni nesil Starship prototipini denemeye hazırlanıyor. Önceki nesle kıyasla farklı bir tasarıma ve daha yüksek performansa sahip araç yer üssündeki testlerden onay alabilirse ilk deneme uçuşunu gerçekleştirecek.

Vaxinia olarak bilinen ve kanserli hücreleri virüsle yok eden ilk ilacın insan üstünde denemesi başladı. Çiçek hastalığına yol açan virüsten üretilen varyant, kanser hücrelerini ürettiği antijenlerle öldürüyor.

Kar amacı gütmeyen LENA adlı kuruluş tarafından yürütülen bir araştırmada Covid-19 pandemisi sürecinde doğan bebeklerin normale kıyasla daha az konuştuğu ve ileri yaşlarda okuma zorluğu yaşayabileceği ortaya çıktı.

Bu hafta Oksijen gazetesinde Türkiye gündeminde kendine fazla yer bulamamış ancak dünya ajandasına yönelik önemli çıktılara sahne olan Davos Zirvesi'nin kendi adıma önemli birkaç ayrıntısına baktım.

Haftaya Pazar günü saat tam 10:00'da yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️