Dünya Halleri: 100

29 Mayıs - 04 Haziran 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Yazarken bile şaşırdım. Yüzüncü sayıya gelmişiz.

Haftalık yönetici özeti çıkarma hevesimin 2014’te blogumda başladığı sanıyordum. Oysa tesadüfen fark ettim ki ilk denemeyi 2010’da yapmışım. 249 hafta boyunca da Dünya Halleri sitesinde yayınlandığı düşünülürse esasında kendi ilgi alanı özelinde 350 haftaya yayılan; bereketli bir arşiv olduğu söylenebilir.

Yapay zeka uygulamalarının temelini oluşturan algoritmaların ve geniş dil modellerinin bu tip arşivleri ileride çok daha işlevsel hale getireceğini düşünüyorum.

Umuyorum diyelim.

Arada sormakta fayda var. Abone oldunuz mu?

Bu hafta sağlık alanında birçok enteresan gelişmeye denk gelince ağırlığı o kısma verdim.

---

Haftanın Tortusu

Güney Afrika'daki bir kazıda insana ait en eski ayakizi bulundu. Fosilin 150 bin yıllık olduğu belirlendi.

O insan için küçük fakat insanlık için büyük adımlardan bir tane daha.

Çin ve Güney Kore yönetimleri çip üretimi alanında tedarik zinciri, hammadde, yaptırımlar ve ulusal güvenlik başlıkları altında işbirliği anlaşması imzaladı.

Ukrayna yönetimi yerel drone üreticileri için teşvik paketi açıkladı. Bu düzenleme kapsamında insansız hava araçlarının tamir ve bakımı için yapılacak parça ithalatında KDV ve gümrük vergisi alınmayacak.

Ek bilgi: Ukrayna’da 80 drone üreticisi hizmet veriyor.

Chrysler, Citroen, Fiat, Jeep, Opel, Peugeot gibi 14 otomotiv markasının çatı şirketi Stellantis, "EVAS" kodlu yeni teknolojisiyle araç konsoluna acil durum anonsları yansıtabilecek. Böylece yaklaşmakta olan polis, cankurtaran ve itfaiye araçları için sürücülerin yol vermesi sağlanacak.

ABD Ulaştırma Bakanlığı ülkede satılacak yeni araçların tamamında otomatik fren teknolojisini mecburi kılacak düzenleme üstünde çalışıyor.

(Bu teknoloji için Volvo’ya minnettarız. Volvo da aşağıdaki çalışanına minnettar olmalı. Her izlediğimde gülüyorum, Allah affetsin.)

Siber-casusluk "hizmeti" satan İsrail merkezli NSO'nun 2020 yılında Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaşanan Dağlık Karabağ Savaşı sırasında kullanıldığı ortaya çıktı. Her iki ülkeye de 2018 yılında temsilci atayan NSO'nun bu dönemde Ermenistanlı 12 gazetecinin cihazına sızmak için Azerbaycan'a hizmet verdiği rapor edildi.

Rusya istihbarat teşkilatı FSB, ABD istihbarat örgütü NSA'in Apple ile işbirliği halinde bazı Rus iPhone kullanıcılarının hassas bilgilerine eriştiğini iddia etti. Apple iddiaları reddetti. Rusya merkezli siber güvenlik şirketi Kaspersky ise "Operation Triangulation" adlı bu casusluk faaliyetinin teknik ayrıntılarını paylaştı.

"iRecorder" adlı Android uygulamasının kullanıcılarının haberi olmadan her 15 dakikada bir ekran görüntülerini, bulunulan ortamdaki sesleri, kaydedilmiş web sayfalarını ve medya dosyalarını kendine ait özel bir sunucuya aktardığı ortaya çıktı.

Dünyayı Saran Ağ

Hindistan Sağlık Bakanlığı internet tabanlı video hizmetlerinin sigara ve içki içilen bütün sahnelerde sabit bir sağlık uyarısı yayınlamasını karara bağladı. Milyonlarca saatlik içeriği gözden geçirip yeniden düzenlemek durumunda kalacak Netflix, Disney+ ve Amazon gibi markalar ise karşı atağa geçti.

“Hani nerde bizim ayanlar, tek dumanda bayılanlar…”

Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp, vs) metaverse ve sanal gerçeklik alanındaki iddiasını koruduğunu hatırlatmak adına sonbaharda piyasaya sürmeye hazırlandığı Meta Quest 3’in reklamını paylaştı. Yüzde 40 daha hafif, daha konforlu, daha net.

Çin yönetimi 2 aylık siber takip sonucunda yanlış bilgilendirme yaptığı gerekçesiyle 1,4 milyon sosyal medya paylaşımını sildi. Operasyon kapsamında 67 bin sosyal medya hesabı da kapatıldı.

Tesla araçlarının otonom sürüş modunda sebep olduğu 4 bine yakın mağduriyeti içeren 100 GB boyutunda belge, bir çalışan tarafından Alman medyasına sızdırıldı.

Twitter, Avrupa Birliği'nin dezenformasyon ile mücadele adına yürüttüğü düzenleme çalışmalarından çekildi. AB Komiseri Thierry Breton ise şirketin sorumluluklarından bu şekilde kaçamayacağını hatırlattı.

WhatsApp yakında sadece kullanıcı adıyla (telefon numarası paylaşmadan) iletişim kurmaya izin verecek.

E-bülten altyapısı sunan seçenekler arasına (web sitelerinin üçte birinden fazlasının altyapısını oluşturan) Wordpress de katıldı. 100 aboneye kadar ücretsiz.

Yapay Zeka Gündemi

Üyeleri arasında Google, OpenAI gibi şirketlerin de yer aldığı "Yapay Zeka Güvenliği Merkezi" bu hafta tek cümlelik bir uyarı metni yayınladı:

"Pandemi ve nükleer savaş gibi toplumsal tehlikelerin yanısıra yapay zeka sebepli yok oluş tehlikesini engellemek de küresel önceliklerimizden biri olmalıdır."

Avrupa Birliği ve ABD, yapay zeka çalışmalarını düzenleyecek ortak yönetmelik için çalışmalarını sürdürüyor.

Henüz sadece 12 ülkede kullanıma sunulan ChatGPT'nin mobil uygulaması, 6 günde 500 binden fazla kişi tarafından indirildi.

Arama hizmetini yapay zeka ile güçlendirmek için uğraşan Google, yapay içerik zehirlenmesinin ilk kurbanı oldu. Hastalığı kaç kişiye bulaştırdığı bilinmiyor.

Hollandalı Ressam Johannes Vermeer’in meşhur “İnci Küpeli Kız” portresini Google’da arayanlar bir süreliğine de olsa yapay zeka ile “türetilmiş” bu varyantına ulaştı. İstikrarlı hayalin hakikat olduğundan yola çıkarsak yakın gelecek biraz limoni gibi.

Açık kaynaklı büyük dil modeli kullanan yapay zeka çözümleri listesine bir satır daha eklendi. Meta’nın LLaMA platformu üstünde çalışan “Falcon” adlı çözüm Birleşik Arap Emirlikleri Teknoloji İnovasyon Enstitüsü tarafından geliştirildi.

Yapay zeka çözümlerine yönelik geliştirdiği donanımlarla altın çağını yaşayan NVIDIA, bu kategorideki "Spectrum-X" serisini tanıtı. Bu platform, yapay zeka uygulamalarının kullandığı büyük ölçekli verilerin hızlı ve kayıpsız aktarımını sağlıyor.

Ek bilgi: Öte yandan NVIDIA (bu sebeplerden dolayı) 1 trilyon dolar değerli şirketler listesine de adım atmış oldu.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Çin / Beihang Üniversitesi "koku" üretebilen bir sanal gerçeklik (VR) deneyimi geliştirdi. Başlık içine yerleştirilmiş farklı esanslara sahip parafin tabletleri gereken miktar ve karışımla eriyerek istenen kokuyu taklit edebiliyor.

ABD Hava Kuvvetleri otonom (pilotsuz) F-16'ları denemeye başladı.

Ek bilgi: Kurum ayrıca insansız hava araçlarını etkisiz hale getiren mikrodalga tabanlı savunma sistemini tanıttı.

ABD / Ohio Üniversitesi tek bir atomun X-ışınlı görüntülemesini başardı. Böylece atomun muhtevasına (neyden oluştuğuna) yönelik bilgi edinilebilecek.

Kripto Gündemi

ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI şirketinin CEO'su Sam Altman'ın girişimlerinden biri de Worldcoin adını taşıyor. Ülkeden bağımsız olarak (özel yüz okuma cihazıyla) kaydolan herkese karşılıksız kripto para dağıtacak girişim, C serisi yatırım turunda 115 milyon dolar daha fon topladı.

Ek bilgi: Bu enteresan ve tartışmalı girişimin çalışma modelini ve ayrıntılarını 29 Ekim 2021 tarihli Oksijen sayfamda ele almıştım

Elon Musk, Twitter üzerinden kripto para birimi Dogecoin'de manipülasyon yaptığı suçlamasıyla mahkeme karşısına çıktı. Dava dosyasında Musk'ın sahibi olduğu Twitter'ın logosunu Dogecoin sembolüyle değiştirerek fiyatları yüzde 30 yükselttikten sonra kendi hesabından 124 milyon dolarlık satış yaptığı yer aldı.

Göklerden Gelen Haberler

Beşinci insanlı görev kapsamında Çin'in uzay üssündeki nöbeti devralacak 3 astronot yeryüzünden ayrıldı. Ekip ülkenin asker kökenli olmayan ilk astronotlarından oluşuyor.

En soldakinin niyeti bozuk gibime geldi ama bilemedim.

Ek bilgi: Diğer yandan Suudi Arabistan'ın Space X'in roketiyle Uluslararası Uzay İstasyonu'na yolladığı ilk astronot heyeti de aynı saatlerde dönüş yolculuğuna başladı. (Canlı yayın kaydını şuradan izleyebilirsiniz.)

Uluslararası Uzay İstasyonu demişken; Dünya dışındaki bu ilk insan yapısının aslında Dünya'da ve hatta deniz altında olduğunu iddia edenler olduğunu biliyor muydunuz? Evet. Dahası, Elvis Presley aslen Türktü, Tupac Küba'da yaşıyor, Mark Zuckerberg kertenkele ırkına mensup ve dünyayı 12 aile yönetiyor. Üstelik içlerinde öyle birisi var ki...

“Spekülatif felsefe ile din, etik gibi bilgi alanlarının sonuçlarından kolaycı sentezler yapmak bize yakışır mı Tahsin Abi?“

NASA Başkanı Bill Nelson "Çin'in sahiplenmesini engellemek için Ay'daki su kaynaklarını korumak istiyoruz" dedi. (Sonunda bizden her anlamda "uzak" bir savaşımız olacak gibi.)

Kuzey Kore'nin ilk casus uydusunu taşıyan roket, fırlatmadan bir süre sonra denize çakıldı.

“Şurayı tıklayınca ne oluyor arkadaşlar?”

Japonya Uzay Ajansı, Kyoto Üniversitesi ve bir dizi yerel özel girişimle yürüttüğü ortak proje ile uzaya yerleştireceği güneş panelleriyle yeryüzüne enerji aktaracak.

Sağlık Olsun

Elon Musk'ın beyne çip implantı yerleştirmeyi hedefleyen girişimi Neuralink, ABD'nin sağlık otoritesi FDA'den insan üzerinde deneme izni aldığını açıkladı. Her iki kurum da iznin ayrıntıları üzerine ayrıntı vermekten kaçındı.

Ek bilgi: Neuralink şu ana kadar sadece hayvanlar üzerinde denedi. Bu kapsamda kullanılan 60 domuzdan 25'i çip takıldıktan sonra öldü.

Kaza sonucu felç geçiren 40 yaşındaki bir hasta, beyin ve omuriliğine yerleştirilen beyin bağlantılı implantlar sayesinde yeniden yürüme yeteneği kazandı. İsviçreli EPFL Enstitüsü tarafından geliştirilen çip tabanlı çözüm, yapay zeka algoritmasıyla öğrenme ve kendini geliştirme yeteneğine sahip.

ABD / Washington Üniversitesi, beyne uygulanan ultrason dalgalarıyla fareleri kış uykusuna yatırmayı başardı. Bu yöntemin uzun süreli uzay seferleri boyunca astronotların uykuda kalması için kullanılması hedefleniyor.

ABD / Johns Hopkins Üniversitesi, kalp krizi sonrasında beynin bilişsel yeteneklerinde gerileme başladığını keşfetti. Dolayısıyla kalp krizini önlemenin, beyin sağlığı için de önemli bir çaba olduğunu söyleyebiliriz.

Japonya / Tsukuba Üniversitesi tarafından geliştirilen bir mobil uygulama, kişinin konuşmasını dinleyerek Alzheimer hastalığı belirtilerini erken dönemde teşhis edebiliyor. IBM'in yapay zekası Watson'ı kullanan yazılım, yüzde 91 tutarlı sonuçlar veriyor.

ABD / Georgia Teknoloji Üniversitesi, "uyku apnesi"ni kayda geçiren silikon tabanlı bir yüz bandı geliştirdi. Uygulama uyku sürecindeki sıradışılıkları cep telefonu uygulamasına aktarıyor.

Ek bilgi: Uyku sırasında nefes almanın kısa süreli kesilmesini temsil eden bu rahatsızlık, kalp krizi de dahil birçok yan rahatsızlığın ana sebebi olarak gösteriliyor. Ölçümü için kullanılan cihazlar ise oldukça büyük ve rahatsız edici.

Avustralya / Queensland Üniversitesi, şizofreni başta olmak üzere bir dizi nörolojik hastalığının kişinin annesinin hamilelik sırasındaki D vitamini eksikliğiyle ilişkili olduğunu ortaya çıkardı.

Britanya / East Anglia Üniversitesi, vücuttaki kahverengi yağ hücrelerinin yakılmasını tetikleyen "UCP1" adlı bir moleküler yapı keşfetti.

Britanya / Oxford Üniversitesi 50 farklı kanser türünü teşhis edebilen bir kan testi geliştirdi. 5 bin kişi üzerinde denenen tahlil yöntemiyle halihazırda kanser hastası olanların yüzde 75'i başarıyla tespit edildi.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda Türkiye’nin mevcut verileri ile hayalleri süsleyen hedefleri arasındaki boşluğu kapatmak için teknoloji sektörünün potansiyeline (kabaca) değindim.

Son hatırlatmalar

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️