Dünya Halleri: 101

05-11 Haziran 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Türkiye’de henüz sadece Ankara / Kızılcahamam’da uygulanan “Depozito Yönetim Sistemi” adlı bir süreç var. İlgili merkezlere iade ettiğiniz her pet şişe için bir miktar ödeme alıyorsunuz (Benim çocukluğumda cam bira ve meşrubat şişeleri için böyle bir uygulama vardı).

Altına imza attığımız Avrupa Birliği İklim Sözleşmesi uyarınca kurulan bu yapı sene sonunda Türkiye genelinde yürürlüğe girmiş olacak. Hedef 20 milyar adet pet şişeyi geri dönüşüme kazandırıp 1,3 milyar kilovatsaat enerji tasarrufu yapmak ve 37 bin ton sera gazı salımını engellemek. (Geçimini bunları toplayarak kazananlar ne olacak, bilemedim. Fakat bu dönüşümün 20 bin kişiye iş imkanı yaratacağı iddia ediliyor.)

Eminim bu yapıda bütün köşeler şimdiden kapılmıştır. Yine de bu hafta denk geldiğim “SustainTech” imzalı (Tayland merkezli) çözüm, bu alana kafa yoran girişimciler için bir fırsat olabilir belki.

Para verip şişe su aldığınız otomat makinelerini düşünün. Bu, tam tersini yapıyor. Siz boş şişeyi / kutuyu veriyorsunuz, o para veriyor.

Lafı geçmişken; denizleri dolduran atıklarda başı pet şişelerin çektiğini sanırdım. Meğer o şeref sigara izmaritleri ve gıda ambalajlarına aitmiş.

---

Haftanın Tortusu

Apple, 7 yıldır üstünde çalıştığı yapay gerçeklik (VR) gözlüğünü tanıttı. "Vision Pro" adlı ürün EyeSight adlı özellik sayesinde kullanıcısına istediği zaman (sanal evren içine hapsolmadan) bulunduğu fiziki ortamı da görebilme fırsatı sunuyor (“Karma Gerçeklik” denen mesele). Vision Pro, Apple’ın 2014'ten bu yana tanıttığı ilk yeni ürün oldu. (İlginç bir ayrıntı olarak CEO Tim Cook ve diğer yöneticiler cihazla birlikte görüntü vermedi.)

Ek bilgi: Bu alandaki öncü girişim Oculus'u satın alarak bu alanda çok daha önce varlık gösteren Meta CEO'su Mark Zuckerberg, şirket içindeki bir toplantıda Apple Vision Pro ile ilgili görüşlerini "Geleceğin bilişim vizyonu olabilir ama benim istediğim gibi bir şey değil" şeklinde yorumladı.

Apple cihazların uygulama merkezi App Store, 2022 yılında 1,1 trilyon dolarlık ciroya ulaştı. Gelirin yüzde 90'ından fazlasının uygulama geliştiricilere aktarıldığı açıklandı.

İrlanda'nın Greystones kasabası bölgedeki okul aile birliklerinin başvurusuyla ilköğretim çağındaki çocukların akıllı telefon sahibi olmasını yasakladı.

ABD telekomünikasyon üst kurulu FTC, xbox cihazları üstünden küçük yaştaki çocuklara yönelik bilgileri yasalara aykırı topladığı gerekçesiyle Microsoft'a 20 milyon dolar ceza verdi.

Avrupa Birliği, mikro-elektronik ve iletişim alanındaki yenilikçi teknolojileri desteklemek için 8,1 milyar euro'luk destek paketini onayladı.

ABD ve Birleşik Krallık (haydi İngiltere diyelim) 21. yüzyılın tehdit ve fırsatlarına yönelik "Atlantik Deklarasyonu" başlıklı bir ekonomik işbirliği anlaşması imzaladı. Öncelikli konular: gelişmekte olan teknolojiler, tedarik zinciri güvenliği, dijital dönüşüm, temiz enerji ile sağlık, güvenlik, savunma ve uzay eksenli projeler.

Avrupa Birliği güvenlik gerekçesiyle 5G iletişim altyapısında (Çinli) Huawei yazılım ve donanımlarının kullanımını yasaklamaya hazırlanıyor.

Hemen her şey hakkındaki görüşünü Twitter'da paylaşan Elon Musk, üst düzey devlet yetkilileriyle görüşmeler gerçekleştirdiği Çin ziyareti hakkında hiçbir paylaşım yapmadı.

E-ticaret platformu Amazon, ABD'deki Prime üyeleri için ücretsiz mobil iletişim hizmeti sunacak. Paket kapsamında sınırsız konuşma ve internet yer alıyor.

Dünyayı Saran Ağ

Instagram'ın kurucuları tarafından hayata geçirilen Artifact adlı haber takip uygulaması, "clickbait" olarak da anılan "tuzak başlık" içeren haberlerin başlıklarını değiştirme özelliğini duyurdu.

Spotify, çalışanlarının yüzde 2'sine denk gelen 200 kişiyi işten çıkarma kararı aldı. Grubun tamamına yakını hizmetin "podcast" departmanı çalışanlarından oluşuyor.

Yapay Zeka Gündemi

Hayranlık ve ürpertiyle takip ettiğimiz yapay zeka sektörünün (aynen kripto varlıklar gibi) gözardı edilen yanı, çalışmak için ihtiyaç duyduğu muazzam enerjinin üretimine bağlı karbon maliyeti. Konuyla ilgili The Guardian gayet kapsamlı bir dosya hazırlamış.

ChatGPT'nin geliştiricisi OpenAI şirketinin CEO'su Sam Altman şirketi halka açmayacaklarını ve ChatGPT'den başka bir ürün çıkarmayacaklarını açıkladı.

Microsoft, Nvidia'nın da bu hafta 200 milyon dolar yatırım yaptığı CoreWeave şirketiyle yapay zeka altyapısı kurmak için kapsamlı bir anlaşma imzaladı.

Wordpress, yazılı içerik üretimi için geliştirdiği üretken yapay zeka hizmeti "Jetpack AI Assistant" uygulamasını duyurdu. (Gelsin de şu bülteni yazsın.)

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Bjorn Karmann adlı bir geliştirici "lensi olmayan kamera" üretti. Yapay zeka destekli bir GPS altyapısı kullanan "Paragraphica" adlı cihaz, fotoğraf çekmek için deklanşöre bastığınız anda bulunduğunuz noktanın koordinatlarındaki zaman, hava durumu ve mevsim gibi güncel verilerle o noktada daha önceden çekilip internete yüklenmiş fotoğraflardan yola çıkarak anlık bir görsel üretiyor (siz de deneyebilirsiniz).

Bu ilginç girişim bana eski bir merakımı hatırlattı. Sokakta yürürken hep düşünürüm; acaba tesadüfen kaç kişinin çektiği fotoğraf karesinin içinde yer aldım? Bir gün, bir algoritma bunları toplayarak, hepimize farkında olmadığımız bir fotoğraf albümü kazandıracak. “Haberim yokmuş gibi çek!” olayının en hakiki formu.

Sivil havacılık sektörünün SpaceX'i olacağı iddia edilen ABD merkezli JetZero şirketi tasarımı, malzemesi ve motoruyla yepyeni bir uçak kategorisi geliştiriyor. Kanatla entegre karbon-fiber gövdeli hava aracı, yüzde 50 tasarruf vaat eden sıfır karbonlu hidrojen yakıtlı motoruyla 45 bin fit yükseklikte uçacak.

Böylesine geniş bir gövdenin iç tasarımında da büyük yenilikler göreceğimize eminim.

ABD / Caltech Üniversitesi tarafından yürütülen "The Space Solar Power Project", Dünya'nın alçak yörüngesine yerleştirdiği güneş paneliyle topladığı enerjiyi yeryüzüne yansıtmayı başardı. 39 uzay seferiyle taşınacak ve tamamlandığında 9 kilometrekarelik bir yüzey oluşturacak yapı, 24 saat Güneş'ten faydalanacak.

Ek bilgi: Bu sistem atmosferde filtrelenen ve yüksek enerji barındıran mavi ışınlardan faydalandığı için geleneksel panellerden çok daha yüksek verime sahip.

Kripto Gündemi

Siber saldırıya uğrayan 5 milyondan fazla kullanıcıya sahip merkeziyetsiz kripto para cüzdanı "Atomic Wallet" hesaplarından 35 milyon dolar tutarında varlık çalındı.

ABD Sermaye Piyasası Kurulu SEC, dünyanın en büyük kripto para borsası Binance'in kurucu ve CEO'su Changpeng Zhao'yu manipülasyon, menkul kıymetler yasasını ihlal ve dolandırıcılık iddiasıyla mahkemeye verdi. Binance yönetimi bütün suçlamaları reddeden bir açıklama yayınladı.

SEC diğer yandan ABD'nin en büyük kripto para borsası Coinbase'i 13 kripto para birimini kayıtdışı işleme tabi tuttuğu gerekçesiyle mahkemeye verdi. Varlıkları dondurulan şirketin CEO'su Brian Armstrong savunmasında "Kuralları belirlenmemiş bir alanda geriye dönük yaptırımlar uygunsuz oluyor" dedi.

Ek bilgi: Bu gelişmelere paralel olarak yatırım uygulaması Robinhood, Solana, Cardano ve Polygon adlı kripto paraları işlem listesinden çıkardı.

Göklerden Gelen Haberler

NASA, 10 katrilyon dolar değerinde kıymetli maden barındıran 222 km çapındaki göktaşına yönelik Psyche görevine onay verdi. 985 milyon dolar bütçeli görev başarıyla tamamlanırsa insanlık tarihinin en karlı yatırımı olacak. (Bu göktaşıyla ilgili Şubat ayında Oksijen gazetesinde detaylı bir dosya hazırlamıştım.)

Tarihin en kıymetli yükünü taşıyacak araç işte bu. Sırada beklediğim gelişme ise “Uzay Korsanları”.

Ek bilgi: Sadece bu göktaşının barındırdığı değer, 110 trilyon dolarlık toplam yıllık dünya ekonomisinin 90 katına denk geliyor. Başka bir deyişle yaşayan her insan başına 100 milyar dolar!

Rusya 11 Ağustos'ta "Soyuz-2 Fregat" roketiyle taşıyacağı "Luna-25" sonda aracıyla Ay'a dönüş yapmaya hazırlanıyor.

Sağlık Olsun

Çin / Nanjing Üniversitesi, deri üstündeki yaraları özel bir jel ile kaplayarak tedavi sürecini hızlandıran "PAINT" adlı kalem benzeri özel bir cihaz geliştirdi.

100 yaş üstündeki sağlıklı 176 Japonun sindirim sistemini inceleyen Danimarka / Kopenhag Üniversitesi araştırmacıları, uzun yaşamda kilit rol oynayan bir virüs keşfetti. Bağırsaklardaki belirli bakterileri yiyen bu virüsler, kişilerin ileri yaşlarda da sağlıklı kalmasını sağlıyor.

ABD merkezli Weill Cornell Medicine şirketi, fareler üzerinde yürüttüğü deneyde insandan alınan mide hücresini yeniden programlayarak insülin salgılamalarını sağladı. Pankreas hücrelerinin rolünü üstlenen bu yöntemin tip 1 diyabet tedavisinde kullanılması amaçlanıyor.

ABD / Northwestern Üniversitesi'nde fareler üstünde yürütülen bir çalışmada mikroRNA yöntemiyle dönüştürülen kök hücreler sayesinde yaşlanmayla dökülen saçların (tüylerin) yeniden çıkması başarıldı.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda dijital çağ ile birlikte beliren yeni nesil hak arayışlarına değindim. Unutulma hakkı, sahip olma hakkı, tamir etme hakkı ve dahası.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️