Dünya Halleri: 109
31 Temmuz - 06 Ağustos 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
İZNE AYRILIYORUM!
Etrafıma yansıtmamaya gayret etsem de son dönemde iyice artan işyükümün yarattığı stres ve yorgunluk artık bedenimde tuhaf sinyaller vermeye başladı. Bu sebeple gazete yazılarıma, sunumlarıma, bültene ve diğer pek çok şeye 1 Eylül tarihine kadar ara veriyorum.
Bu boşlukta dinlenmeye, biriken kitap, gazete ve dergileri okumaya, yanıtlayamadığım e-postaları cevaplamaya, film izlemeye ve bolca düşünmeye çalışacağım. Bir tanesini bile başarabilsem kardır.
1 ay ayrı kalacağız diye midir nedir bilmem; epey uzun bir bülten oldu.
Hayrını görün.
Haftanın Tortusu
TIME dergisinin Film Eleştirmeni Stephanie Zacharek, belirlediği kriterler ışığında 1920’den 2019’a dek her yılın en iyi filmini seçmiş. Beğeniyi oluşturan etkenler her zaman kişiseldir fakat sinema kültürü adına (bile) göz atılası bir liste olmuş. Özellikle çoğumuzun tadına yeterince varamadığını düşündüğüm 1950 öncesi dönem adına.
Nintendo, mobil oyun konsolu Switch’in yerini alacak cihazı önümüzdeki yıl satışa sunacak. Yeni ürüne yönelik sızan haberler arasında maliyeti düşürmek adına LED yerine LCD ekran seçeneğini kullanılacağı en ilginç iddialardan biri. Gerekçesinin daha güçlü işlemciler kullanabilmek adına bir maliyet tasarrufu olduğu düşünülüyor. Eski oyunları da destekleyeceği düşünülen yeni konsolun kartuş desteği sunması bekleniyor. Video Games Chronicle sitesinin haberine göre Nintendo, cihazın prototipini bazı oyun geliştiricilere şimdiden yollamış.
Ek bilgi: Nintendo 18,5 milyon adet satan “Zelda: Tears of the Kingdom” oyunu ve “Super Mario Bros.” filminden elde ettiği gelirlerin de katkısıyla 1,3 milyar dolar ile rekor seviyede dönem faaliyet karı açıkladı.
Apple’ın son çeyrekteki geliri yüzde 1 düşmesine rağmen karı yüzde 2 yükselerek 19,88 milyar dolara ulaştı. Şirketin gelirinin yarısını oluşturan iPhone satışlarındaki gerilemeye karşılık 1 milyar kişiye ulaşan abonelik gelirlerindeki 21 milyar dolara dayanan artışı dikkat çekiyor.
Ek bilgi: Apple’ın merakla beklenen iPhone 15 modelini 13 Eylül tarihinde tanıtması bekleniyor.
Dünyayı Saran Ağ
İnternetin ilk doğal dil ile müzik arama motoru “AudioAtlas” kullanıma sunuldu. Bir durum / ortam / hal tarif ediyorsunuz, 200 milyon şarkılık arşivinden uygun olanları sıralıyor. (Bir “yomoho yomoso” değil ama olsun.)
Ulaşım hizmeti Uber, 2023’ün ikinci çeyreğinde 394 milyon dolar net gelir beyan ederek kurulduğundan bu yana ilk defa kara geçti.
ABD istihbarat birimleri, ordularının bilişim altyapısına Çin tarafından yerleştirilen kötü amaçlı bir uygulamanın peşine düştü. İddiaya göre uykuda tutulan uygulama, Çin’in olası bir operasyonu sırasında ABD birliklerinin karşı hareketini engelleme ya da yavaşlatma için kullanılacak. Yazılıma ait bir iz henüz bulunabilmiş değil ancak kabiliyetlerinin su, elektrik ve ulaşım altyapısını işlevsiz kılacak kadar etkili olduğuna yönelik iddialar mevcut.
Meta, Avrupa Birliği mahremiyet düzenlemelerine uyumlu olabilmek adına Facebook, Instagram ve Threads gibi ürünlerinde hedefli reklam göstermek için kullanıcılarından izin almayı planlıyor.
İsmini “X” olarak değiştiren Twitter’ın Apple’ın uygulama merkezi AppStore’da özel bir muameleye tabi tutulduğu ortaya çıktı. Platformun mevcut (2.3.7 sürümlü) sözleşmeye göre iOS uygulamaları en az 2 en çok 30 karakter içerebiliyor. Dolayısıyla X, şu an 1 karaktere sahip tek uygulama.
Elon Musk, Twitter hakkında yayımladığı raporlar gerekçesiyle “The Center for Countering Digital Hate” (Dijital Nefretle Mücadele Merkezi) adlı sivil toplum kuruluşunu mahkemeye verdi. Kararın gerekçesi, bu kuruluşun Twitter’ın rakipleri ve büyük planın peşindeki “dış güçler” tarafından finanse edilmesi (iddiası).
Ek bilgi: Dijital Nefretle Mücadele Merkezi son raporlarında Twitter’ın paralı (mavi rozetli) hesaplardaki nefret söylemi içeren mesajlara yönelik silinme taleplerinin yüzde 99’una kayıtsız kaldığını ve aynı gerekçeyle yasaklanan hesaplara yeniden kullanım imkanı sunarak “zehirli” bir yapı haline geldiğini belgelemişti.
Twitter cephesinden son enteresan gelişme ise para vererek mavi rozet (onaylı hesap) satın alanların rozetini profilinde gizlemesine izin veren güncelleme oldu. Gerekçesiyse bu tip hesapların tepki toplaması ve bazı kullanıcılar için rahatsız edici hale gelmesi. (Bunun hakkında uzunca bir yazı yazmak isterdim.)
Meta’nın Twitter’a rakip olarak geliştirdiği Threads uygulamasına kaydolan 100 milyon kişi kullanmayı bıraktı.
Financial Times’ın haberine göre Facebook’un çatı şirketi Meta, önceden tanımlanmış ya da sizin yaratacağınız sanal arkadaşlarla sohbet edebileceğiniz bir yapay zeka botu üstünde çalışıyor. Amaç Facebook’u yeniden anlamlı bir yer haline getirebilmek. (Bu seferkinin patronu sevme şartı olabilir.)
Ek bilgi: Bu gelişme geçenlerde okuduğum (ancak bültende paylaşmadığım) ABD / Duke Üniversitesi’nin bir araştırmasını hatırlattı. “Bir robot yalnızlığı daha çekilebilir kılar mı?” sorusunun yanıtını arıyordu. Sonuç: “Şu anda bütün veriler gerçek bir dostun en iyi seçenek olduğunu gösteriyor.”
“Sahip olma süresi”, geleneksel ticaret ile e-ticaretin arasında kalan tek rekabet alanı. Elektronik seçenekler bu açığı kapatmak için elinden geleni yapıyor. E-ticaret platformu Amazon, önümüzdeki dönem ABD kapsamında aynı gün teslimat oranını ikiye katlamayı hatta bazı ürünler için saatler içinde teslimatı hedeflediğini açıkladı.
Ek bilgi: Dakikalar içinde teslimat konusunda bir dünya standardı olma hedefiyle yola çıkan Getir, geçtiğimiz günlerde birçok Avrupa ülkesindeki faaliyetlerine son verdi.
İlgiyle takip ettiğim The Information sitesinden Kate Clark, “unicorn” (tekboynuz) olarak adlandırılan ve 1 milyar dolar değerlemeyi aşmış internet / teknoloji girişimlerinin patır patır dökülüşüne yönelik çok güzel bir derleme yapmış. İlgilisine tavsiye olunur.
Yapay Zeka Gündemi
Yatırım bankası Goldman Sachs son raporunda yapay zeka yatırımlarının 2025 yılında küresel ölçekte 200 milyar doları geçeceğini iddia etti. (Bu arkadaşlar metaverse konusunu da 8 trilyon dolarlık bir fırsat olarak görüyordu [PDF]. O yüzden temkinli olmakta fayda var.)
Apple, Çin’de 15 Ağustos’ta yürürlüğe girecek üretken yapay zeka hizmetleri düzenlemesi doğrultusunda AppStore’da hizmet veren 100’den fazla uygulamayı kaldırdı.
Hong Kong Üniversitesi öğrencilerinin ChatGPT erişimine yönelik engeli kaldırdı. Hatta Eylül ayından itibaren her öğrenci aylık 20 ücretsiz sorgu (prompt) kullanım hakkına sahip olacak.
“Google Assistant” uygulamasının Google’ın kendi yapay zeka sohbet botu Bard ile desteklenmesi için çalışmalar başladı. Diğer yandan şirket ana ürünü olan arama hizmetini yapay zeka desteğiyle geliştirerek daha fazla video içeriği ve daha tutarlı sonuçlar sunmaya hazırlanıyor.
Meta, müzik üreten yapay zeka aracı AudioCraft’ı tanıttı (sitedeki örnekler gerçekten etkileyici). Tarif ettiğiniz metne göre beste (ya da ses) üretebilen aracın yanısıra şirketin benzer amaçlara yönelik hizmet veren MusicGen, AudioGen ve EnCodec adlı yapay zeka araçları da araştırma projeleri için açık kaynaklı hale getirildi.
OpenAI şirketi, ChatGPT’nin yeni sürümünün altyapısını oluşturacak geniş dil modeli GPT-5 için marka tescil başvurusu yaptı.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Sibirya’nın kuzeyindeki Kolyma Nehri’nde donmuş halde bulunan bir yuvarlak solucan türü, 46 bin yıl sonra yeniden hayata döndürüldü. Neanderthal döneminden kaldığı belirlenen solucanlar Almanya / Cologne Üniversitesi’nden Evrimsel Biyolog Philipp Schiffer tarafından keşfedilmişti.
Peru’nun güneyindeki Ica Vadisi’nde yürütülen bir kazıda paleontologlar (fosil bilimciler) 39 milyon yıl önce yaşamış bir canlının izine rastladı. “Perucetus colossus” adı verilen deniz canlısının 20 metre uzunlukta ve 340 ton ağırlığında olduğu belirlendi. Böylelikle 200 tonluk mavi balinanın “yeryüzünün en büyük canlısı” olma unvanı da el değiştirmiş oldu.
Rus bilimciler dünyanın en soğuk bölgelerinden Antarktika’da karpuz yetiştirmeyi başardı. Vostok İstasyonu’nda yürütülen çalışmada sera ortamındaki ince bir ikame kum tabakasına ekilen tohumlar, özel bir aydınlatma sistemiyle desteklendi. 103 gün sonra oluşan 6 adet karpuz 1 kg ağırlığa ve 13 cm çapa ulaştı.
İsviçre, İzlanda, ABD ve Kanada’daki tesislerinde atmosferden karbon emerek depolayan “Twelve” adlı girişim, topladığı bu kaynağı jet yakıtına çevirecek bir çözüm daha geliştirdi. “Opus” adlı dönüşüm platformu önce karbon ve oksijeni elektroliz yoluyla ayırıyor, ardından karbonu hidrojenle bağlayarak jet yakıtına dönüştürüyor. Yıllık 40 bin galon ile başlayacak üretimin zaman içinde 1 milyon galona kadar ulaşması hedefleniyor.
Fransız girişim Vaonis tarafından üretilen “Hestia” adlı teleskop akıllı telefonla entegre çalışarak 25 kat yakınlaştırma sunuyor. Geleneksel formun aksine bir projektör tasarımına sahip Hestia, gökyüzü gözlemi yapmak isteyen amatör meraklılar için ilginç seçeneklerden biri. (189 dolar)
Yeni Zelanda’da yürütülen bir çalışmada birçok ilaca karşı direnciyle bilinen E.coli bakterisinin mavi LED ışığı ve kısadalga (222 nm) morötesi ışınına aynı anda maruz bırakıldığında büyümesinin ve çoğalmasının engellenebildiği belirlendi.
Ek bilgi: Antibiyotik dirençli bakteriler sadece 2019 yılında 4,95 milyon kişinin ölümüne yol açtı. Bu sayının 2050’de 10 milyona ulaşmasından endişe ediliyor.
ABD / Berkeley Laboratuvarı, üretiminde kullanılan hammaddelere eklenerek plastiği tamamen ve sonsuz sayıda geri dönüştürülebilir hale getiren bir yöntem keşfetti. “Polydiketoenamine” (PDK) adlı yeni tür plastik daha kolay parçalanabilen molekül yapısını petrokimya bileşikleri yerine “E. coli” (Koli Basili) bakterisi kullanmasına borçlu. Bu sayede hem daha sürdürülebilir hem de yüzde 100’e varan oranda biyolojik plastik üretimi mümkün hale geliyor.
Kripto Gündemi
Kripto varlık platformu Curve Finance’in hack edildiğini duyurmasının ardından kripto paraların ve blokzincir şirketlerinin değerlerinde düşüş yaşandı. Amiral gemi Bitcoin yüzde 2 seviyesinde değer kaybı yaşayarak son 6 haftanın en düşük seviyesine geriledi. Curve Finance olaya sebep olan güvenlik açığını kapatttığını açıkladı.
Uzun bir deneme sürecinin ardından geçtiğimiz hafta resmen hayata geçen (OpenAI’ın kurucusu) Sam Altman’ın Worldcoin adlı girişimi, Orb adlı cihaza gözünü taratarak kaydolan herkese 50 dolar karşılığı kripto para ödemesi yapıyor. İlk olarak Fransa tarafından “biyometrik mahremiyet” adına incelemeye alınan sistem, bu hafta da Britanya ve Almanya’daki ilgili kurumlar tarafından yasalara aykırılık adına uyarıldı. Afrika kıtasındaysa güvenlik endişeleri sebebiyle Kenya’daki faaliyetleri durduruldu.
Ek bilgi: Worldcoin yönetimi şirket aleyhinde gelişen ortak endişe ve yaptırımların ardından kullandıkları kimlik tanımlama sistemini şirket ve hükümetlerin de kullanımına sunacaklarını açıkladı.
Anavatanı ABD’de soruşturma altındaki kripto varlık borsası Coinbase, Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu SEC’ten (kurumun tahvil olarak nitelendirmediği) Bitcoin dışındaki tüm varlıklara yönelik işlemleri durdurma talebi aldıklarını açıkladı. Şirket konuyu mahkemeye taşıdı.
ABD dolarına endeksli Tether aynı zamanda (stabil akçe / stablecoin olarak adlandırılan) kategorideki en çok tercih edilen seçenek. Bu hafta yapılan açıklamaya göre 2023’ün ikinci çeyreği itibarıyla Tether varlıkların oranı yüzde 5,7’lik artışla 86,5 milyar dolara ulaştı. Şirketin operasyonel karı ise aynı dönemde yüzde 30 artarak 1 milyar dolar oldu.
Göklerden Gelen Haberler
Uzayın derinliklerine yapılacak uzun süreli seferlerin insan bedenindeki etkisini anlayabilmeye yönelik bir çalışma kapsamında 2027’de Uluslararası Uzay İstasyonu’na 3D yazıcı ile üretilen insan kalbi gönderilecek. Avrupa Birliği İnovasyon Konseyi tarafından desteklenen Pulse tarafından üretilecek kalp(ler) ile yürütülecek çalışma, uzaydakiler kadar yeryüzündeki insanların kalp sağlığı ve ilaç geliştirme çalışmalarına yönelik de katkı sağlayacak.
Uluslararası Uzay İstasyonu’nun yerine alacak tesisin yapımı adına ABD ve Avrupa ülkeleri ortaklığında yürütülen çalışmaya Avrupalı havacılık şirketi Airbus da katıldı.
OceanGate şirketi Haziran ayında Titanic’in batığına yönelik gerçekleştirdiği seferi sırasında kaptan ve yolculara mezar olan Titan adlı sualtı aracıyla gündemi epey meşgul etmişti. Şirketin Kurucu Ortağı Guillermo Söhnlein son röportajında 2050 yılında Venüs gezegeninin atmosferinde bin kişilik bir uzay kolonisi kurmayı hedeflediklerini açıkladı. Söhnlein bu amaçla 2016’da OceanGate’ten ayrılarak (bahsettiği hedefe yönelik) “Humans2Venus” şirketini kurmuştu.
Sağlık Olsun
ABD / MIT Üniversitesi’ne bağlı “Media Lab” bünyesindeki bir araştırma grubu, meme kanserinin erken teşhisine yönelik devrimsel bir çözüm geliştirildi. Canan Dağdeviren öncülüğünde yürütülen 6,5 yıllık çalışmanın ürünü cihaz, sütyen içine takılarak sık aralıklarla ultrason taraması yapıyor ve olası riskleri önceden raporluyor.
Ek bilgi: Lancet Oncology’de yayımlanan bir araştırmaya göre yapay zeka destekli meme taraması radyologların iş yükünü yüzde 44 azaltmanın yanısıra (radyologların gözünden kaçan) kanserlerin tespit oranını da yüzde 20 artırıyor.
Tümör hücrelerinin dağılarak vücudun başka yerlerine sıçramasını tanımlayan “metastaz”, kanser hastalığını ölümcül hale getiren en büyük etkenleren biri. Belçika / Libre de Bruxelles Üniversitesi, metastazı engelleyen ilk antikor terapisini geliştirdiğini duyurdu. Klinik deneylerde olumlu sonuçlar veren yeni tedavi yöntemi, bu süreci tetikleyen netrin-1 adlı proteini ve onun reseptörünü engellemeyi temel alıyor.
Japonya / Juntendo Üniversitesi, Alzheimer hastalığı tedavisine yönelik devrimsel bir aşı geliştirdi. Fareler üzerinde denenen yöntem tedavi konusunda olumlu işaretler vermekle kalmayıp hayvanların farkındalığını artırarak davranışlarını da olumlu yönde etkiledi. Aşı, yaşlanan ve zamanla Alzheimer’ı tetikleyen hücrelerin ürettiği SAGP adlı glikoproteini takip ederek süreci kontrol altına alıyor.
ABD / Duke Üniversitesi araştırmacıları Omicron da dahil olmak üzere Covid-19 virüsünün bütün varyantlarını etkisiz hale getiren bir antikor keşfetti. SARS hastalığını yenen ve ardından Covid-19 aşısı olan bir hastanın kanından alınan antikorlarla üretilen tedavi, bundan sonraki olası salgınlarda çözüm sunacak.
Kapanış Notları
“Yazmak” ile bezeli işim dolayısıyla klavyelere karşı zaafım var. Tercihim genellikle mekanik olanlardan yana. Eğer Apple uyumlu olsaydı, ilk işim 8BitDo’nun bu hafta tanıttığı retro serisinden almak olurdu. (100 dolar)
Bu hafta Oksijen gazetesinde teknoloji girişimleri / yatırımları bahsinde hak ettiği payı yeterince almayan İsrail’e mercek tuttum. Başbakan Benjamin Netanyahu’nun yargı reformu paketi sebebiyle dinmeyen protestoların son yansıması İsrail merkezli dünyaca ünlü birçok teknoloji girişiminin ülkeyi terk etmesi oldu. Yeni kurulan şirketlerin çoğu merkezini İsrail dışında konumluyor. Mevcutlar paralarını ülke dışına taşıyor. “Siber Kutuplaşma Düzeni” (diye adlandırdığım süreç) adına ilginç ve ibretlik bir gelişme.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
3 Eylül Pazar günü yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Bülten yine harikaydı hocam. Kaynaklara da göz atmak için epeyce link kaydettim okuma listeme. Sağ olun. Sağlık alanındaki gelişmeler bir an önce insanlara ulaşsa ne güzel olur.
"para vererek mavi rozet (onaylı hesap) satın alanların rozetini profilinde gizlemesine izin veren güncelleme" hakkında yazmak istediğiniz uzunca yazıyı keşke yazsanız da okusak :)
"Sahip olma süresi" ifadesi ürünü kullanma süresi veya ürünün ömrü gibi anlaşılıyor bence. Belki basitçe "teslim etme süresi" mi demeli? Ya da yine birinci tekil şahıs olsun denirse "edinme süresi" de olabilir.
Tatiliniz çok güzel geçsin. 😚😚😚
Iyi tatiller! Emegine saglik!