Dünya Halleri: 111
04-10 Eylül 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
“Bitmiş resim yoktur” gibisinden bir söz vardı. Tablolara bakarken hep aklıma gelir. Sahiden de bir tuvale vurulan onca fırça darbesinden sonuncu olanı tayin eden nedir acaba?
Bu bültenle haftayı özetlerken de hep bir benzerini yaşıyorum. “Dur şunu da koyayım”, “Bu da arşivde yer alsın” diye diye etli ekmek gibi sündürdükçe sündürüyor insan.
Bari peşrevi kısa tutalım.
Haftanın Tortusu
Japonya’da 1923 yılında yaşanan 7,9 büyüklüğündeki Kanto depremi 370 bin konutun yıkılmasına ve 105 bin kişinin ölümüne sebep olmuştu Sismologlar aynı fayın önümüzdeki 30 yıl içinde yüzde 70 ihtimalle tekrar harekete geçeceği konusunda uyarılar yapıyor. Nüfusu 14 milyona ulaşan başkent Tokyo’yu etkileyecek sarsıntıların 5 milyon kişiyi evsiz bırakabileceği iddia ediliyor.
ABD Savunma Bakanlığı “Replicator” adlı bir planla 2 sene içinde binlerce otonom SİHA’dan oluşan bir filo kurmayı hedefliyor. Gerekçe Çin’in olası Tayvan işgaline karşı savunma. (Tayvan = TSMC)
Almanya Şansölyesi Olaf Scholz, ülkedeki elektrikli araç dönüşümünü hızlandırmak amacıyla yeni bir yasaya imza attı. Buna göre ülkedeki akaryakıt istasyonlarının yüzde 80’i 150 kilowatt’lık hızlı şarj ünitesine sahip olacak. Bu sayede mevcut 90 bin adetlik şarj istasyonu sayısının 2030’da 1 milyona ulaşması hedefleniyor.
2014 yılında 2 milyar dolar bedelle sanal gerçeklik (VR) alanındaki öncü girişimlerden Oculus’u satın alan Meta (Facebook), Apple’ın satışa sunmaya hazırlandığı “Vision Pro” ile rekabet edebilmek için vites yükseltti. Şirketin bu doğrultuda LG ile ortaklaşa yepyeni bir VR cihazı üstünde çalıştığı ortaya çıktı. Meta ve LG imzalı yeni ürünün 2025 yılında 2 bin dolar etiketle satışa sunulması hedefleniyor.
Ek bilgi: Diğer yandan Apple kendi VR başlığının işletim sistemi visionOS için uygulama geliştireceklere özel uygulama merkezini bu yılın sonuna doğru hizmete sunacağını açıkladı.
Apple cephesinden beklenmedik bir adım ise Google’ın dizüstü bilgisayar serisi Chromebook’a rakip olarak konumlanacak ucuz fiyatlı Macbook serisine yönelik söylentiler.
iPhone odaklı birkaç Apple dedikodusu paylaşayım:
Sızan bilgilere göre Apple’ın iPhone 15 için üreteceği 10 farklı renge sahip yumuşak kumaş dokulu “FineWoven” serisi kılıfları markanın akıllı saat serisinin manyetik kayışlarıyla eşleşecek.
iPhone 15 fiyatlarının bir önceki seriye göre 100 dolar daha pahalı olması bekleniyor. Bir başka deyişle Pro modelinin (ABD) fiyatı bin 100 dolardan başlayacak.
iPhone’a özel bir uygulama olmasa da Apple yapay zeka asistanı Siri’yi güncel rakipleriyle aşık atacak seviyeye getirebilmek için günde milyonlarca dolar yakıyor.
Rakipler de durmuyor elbette. Huawei’nin son modeli “Mate 60” hem yerli ve millilik oranı hem de işlemcisiyle kelime anlamıyla “ezber bozdu”.
Ek bilgi: Diğer yandan Çin yönetimi kamu personelinin iPhone kullanmasını ve kamu binaları içine sokmasını yasakladı. Kararın ardından Apple hisselerinde ender görülen şiddette düşüş yaşandı.
Microsoft, 1995 yılından bu yana Windows işletim sisteminde yer alan WordPad uygulamasının artık güncellemeyeceğini ve ilerideki işletim sürümlerinde yer almayacağını açıkladı.
Biyografileriyle meşhur Walter Isaacson’ın son kitabı Elon Musk hakkında olacak. Ön tanıtım kampanyası hemen her büyük yayını kaplamış durumda. Merakla bekliyorum. (Musk gibi sorunlu bir karakterin, normalde suratına bile bakmayacağı milyonların rol modeli olabilmesini sorgulatmayacağına da eminim.)
Dünyayı Saran Ağ
Google, 15 yaşına basan web tarayıcısı Chrome için bir dizi güncelleme yayınladı. (25 yaşına basan Google ile ilgili muhteşem bir makaleyi de paylaşmadan geçmeyeyim.)
10 yıllık maziye sahip Fransa kökenli bir arama motoru girişimi: Qwant. Özelliği reklam içermesine rağmen çerez ve benzeri yöntemlerle kullanıcısını takip etmemesi, fişlememesi; özetle mahremiyete saygı göstermesi.
Apple, 10 yıl boyunca Apple+ platformunda yayınlanması karşılığında ABD futbol ligi ile 2,5 milyar dolarlık bir anlaşma imzaladı. İzleyiciler dilerse platforma abone olmadan maçları tek tek satın alarak da izleyebilecek. Anlaşma yayın tekrarları, maç özetleri ve özel yorum programlarını da kapsıyor.
ABD’nin en büyük şehirlerinden New York, aynı zamanda kısa dönem ev kiralaması hizmeti Airbnb’nin de en büyük pazarlarından biri. Şehirde giderek büyüyen kiralık konut sorununa önlem olarak bu hafta hayata geçen yeni düzenleme (PDF) pratikte Airbnb’nin sonunu getirecek gibi görünüyor. (Şimdi Hawaii düşünsün!) Dikkatimi çeken ayrıntılar:
Kısa dönem kiralanan evlerin tamamı kayıt ettirilecek (ve vergilendirilecek).
30 günün altındaki konaklama sadece evsahibinin de evde yaşadığı hallerde (yani oda kiralama şeklinde) mümkün olacak.
Ev ne kadar elverişli olursa olsun aynı anda iki kişiden fazla misafir konaklayamayacak.
Kiralanan evlerde hiçbir oda kilitli tutulamayacak.
Microsoft ve Apple, Bing ve iMessage uygulamalarının Avrupa Birliği’nin 2024 yılının Mart ayında yürürlüğe girecek dijital düzenlemelerinde istisna kapsamına alınması için lobi faaliyetleri yürütüyor. Financial Times gazetesinin haberine göre her iki hizmet de AB’de 45 milyon kullanıcı sınırını geçmediği için eşdeğer hizmetlerle birlikte çalışabilir olma mecburiyetinden muaf tutulmak istiyor.
Herkesin üyelik davetiyesi bulabilmek için birbirini yediği Clubhouse adlı bir uygulama vardı, hatırlıyor musunuz? Ben de unutmuştum. Bu hafta kendini hatırlattı. Tutmayıp da başka bir şeye dönüşmeye çabalayan hizmetlerin kefeni yırtma ihtimalini unutmuş gibi görünüyor.
Brennan Adalet Merkezi tarafından paylaşılan belgelere göre ABD güvenlik güçleri ülkeye yasadışı yollarla iltica etmek isteyenleri tespit ve takip edebilmek için (yasalara aykırı olarak) sahte sosyal medya hesapları açmış. Facebook başta olmak üzere durumu tespit eden platformlar kurumu uyarmış ve hesapları kapatmış ancak yetkililer yenilerini oluşturmuş.
Yapay Zeka Gündemi
TIME dergisi yapay zeka alanındaki en etkin 100 ismi derlemiş. Camianın ardındaki isimler adına güzel bir belge. Teknoloji sektörünün ortalamasına kıyasla daha eşitlikçi bir cinsiyet dağılımı olması da manidar.
X (Twitter) güncellediği mahremiyet sözleşmesinde kullanıcılarının kamuya açık içeriklerinin yapay zeka modellerinin eğitiminde kullanılacağını bildirdi. Bahsi geçen modelin (X’in sahibi) Elon Musk’ın bir süre önce duyurduğu “xAI” şirketi için olduğu düşünülüyor.
‘Çin’in Google’ı’ olarak anılan Baidu’nun CEO’su Robin Li, Çin kökenli geniş dil modeli (LLM) sayısının 70’i geçtiğini açıkladı.
Bu yılın başında yapay zeka ile bestelenen ve meşhur şarkıcı Drake’in sentetik sesiyle -izinsiz olarak- seslendirilen “Heart on My Sleeve” adlı şarkısıyla gündeme gelen “Ghostwriter” adlı gizemli müzisyenin arka planda yapım şirketleri, teknoloji öncüleri, müzik platformları ve meslek kuruluşlarıyla temasa geçerek fikir alışverişinde bulunduğu anlaşıldı. Diğer yandan Ghostwriter bu hafta (Travis Scott ve Savage’in sentetik sesleriyle) “Whiplash” adlı yeni şarkısını da ortamlara saldı. (Ayrıca Grammy ödülü için başvurdu.)
Warner Music, yapay zeka destekli ilk sanal popstar (ve Instagram şöhreti) Noonoouri ile albüm anlaşması imzaladı.
ABD Bölge Mahkemesi yapay zeka tarafından üretilen sanat eserlerinin telif hakkı yasası kapsamında korumaya alınaMAyacağına karar verdi.
Pazarlama konularına girmekten kaçınıyorum. Ama bazen gerekiyor: Hyundai, Santa Fe modeli için bir site yapmış. Aracın hayal (ve tarif) ettiğiniz ortamda görselini yapay zeka desteğiyle yaratıyor. İyi fikir. Ortaya çıkan galeri başlı başına bir katalog olmuş. (Bu arada ABD’de satılan Santa Fe ile bizde satılan arasında EPEY fark varmış.)
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Üretilen elektriğin yüzde 25’ini iklimlendirme sistemleri tüketiyor. Bu çözümler aynı zamanda küresel sera gazlarının da yüzde 7’sinden sorumlu. SkyCool adlı girişim bina cephelerine uyguladığı çok katmanlı bir film ile yapıların ısıyı emmeden yansıtmasını, böylece serin kalmasını sağlıyor. Dahası, aynı çözüm güneş panellerine de uygulandığında daha verimli çalışmalarını sağlıyor.
İlginç tasarımlı araçlara bir örnek daha katıldı. Enteresan fikirleriyle tanınan “Make It Extreme” imzasını taşıyan tek tekerlekli motosiklet, tank paleti benzeri lastik kullanımıyla dikkat çekiyor.
Seyahat süreçlerini hızlandırmayı vaat eden dijital pasaportların kullanımını onaylayan ilk ülke Finlandiya oldu. Sistem şimdilik sadece Britanya’ya yönelik uçuşlarda kullanılacak.
Ek bilgi 1: Avustralya elektronik ortamda atılan imzaları ve video bağlantı ile şahitlik yapmayı kabul edeceğini açıkladı.
Ek bilgi 2: Asya’nın 780 bin nüfuslu ülkesi Butan ise bütün vatandaşlarının ulusal dijital kimlik sistemine kaydedileceğini duyurdu. Yapı blokzincir üstünde çalışacağı için yetkilendirme süreci bizzat sahibi (vatandaş) tarafından yürütülecek.
Kripto Gündemi
Kripto ve blokzincir hizmetlerine yönelik arka arkaya gelen yaptırımlar, soruşturmalar ve cezaların ardından girişimler ABD’yi terk etmeye başladı. Electric Capital şirketinin raporuna göre 2018’de açık kaynaklı blokzincir geliştiricilerin yüzde 42’sine evsahipliği yapan ABD’de bu oran geçtiğimiz yıl yüzde 29’a geriledi.
ABD’nin en büyük kripto borsası Coinbase, 57 milyon dolar yatırım alarak (resmi lisanslı) kripto borçlanma hizmetini duyurdu.
Hindistan Merkez Bankası verilerine göre ulusal para birimlerinin dijital sürümü beklenen ilgiyi görmedi. Dijital rupi ile günlük işlem ortalaması 18 bin civarında. (Yıl sonu hedefi günlük 1 milyon işlemdi.)
Göklerden Gelen Haberler
ABD Savunma Bakanlığı, gizlilik kararı kalkan UFO gözlemlerini içeren belgeleri kamuya açtı. (Videolar konuyla ilgili olanların önceki sızıntıdan aşina olduğu görüntülerden oluşuyor.)
“Chandrayaan-3” aracıyla Ay yüzeyine başarılı bir yumuşak iniş gerçekleştiren Hindistan, güney kutbuna erişerek görevini tamamladı. Uzay Ajansı yaptığı duyuruda bir sonraki göreve dek aracı uyku moduna aldıklarını duyurdu.
Ay’a bayrağını asacak sıradaki ülke de belli oldu: Japonya.
Bilimciler arasında çok ilginç bir yarış var: Uzayda ilk insan doğumunu gerçekleştirmek. Amaç ise yüksek radyasyon ve düşük yerçekimi gibi farklı bir ortamda embriyo ve bebek gelişimini gözlemlemek. Bunun için Hollanda’da “SpaceBorn United” adlı bir girişim dahi kurulmuş.
Sağlık Olsun
İsrail / Weizmann Bilim Enstitüsü insan embriyosu gibi davranan ve tepki veren bir modelleme geliştirdi. Bu sayede kısırlık, rahim içi gelişim ve doğuştan gelen hastalıklar üzerine yürütülen çalışmalarında etik sınırlar içinde çok daha fazla bilgi sahibi olunabilecek.
Microsoft, Paige şirketiyle birlikte kanser teşhisi adına en gelişmiş yapay zeka modelini geliştirmek üzere çalışıyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda çip ve yongalar eksenine oturan ticaret savaşında, ABD (ve müttefikleri) ile Çin arasında yaşanan çekişmeyi ele aldım. Bilgi çağında hala petrol uğruna mı didişseydik?
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Kısa yazmanı kim destekliyor bilmiyorum abi ama 1 saatlik yazı olsa sıkılmam çok iyi bir bülten bu❤️
Bülten içine Türkçe video eklemek güzel bir detay olmuş, sayenizde düzgün içerik üreten kanallara ulaşabiliriz artık. Öbür türlü algoritma insafına kalıyorduk.