Dünya Halleri: 112
11-17 Eylül 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Bültenin her altbaşlığına ait onlarca heyecan verici gelişmenin kayda geçtiği bir haftanın sonunda yeniden beraberiz.
Not: Bu yayın her Pazar saat 10:00’da 45 bini aşkın abonesine ücretsiz olarak ulaşıyor. Aramıza katılmak için aşağıya e-posta adresinizi yazmanız yeterli.
Haftanın Tortusu
Apple bu haftaki etkinliğinde iPhone 15 başta olmak üzere 7 yenilik tanıttı. Bizi ilgilendiren en önemli 2 ayrıntı:
Apple bütün cihazlarında (şarj ve veri transferi için) USB-C standardına geçiyor.
iPhone 15’in Türkiye’de başlangıç fiyatı 50 bin lira. (Pro serisi ise 65 bin liradan başlıyor.)
Cihazın ayrıntılarını merak edenler için Marques Brownlee’nin ilk inceleme videosu güzel bir rehber 👇
Ek bilgi: Fransa’daki yetkili kurumun ölçümlerinde iPhone 12’nin yaydığı radyasyonun ülke sınırlarını aştığı fark edilince cihazın Fransa’daki satışının engellenmesi gündeme geldi. Bunun üzerine Apple yazılımla konuyu çözeceğini açıkladı. Gelişmenin ardından Almanya ve İtalya da harekete geçti.
Biyografi yazarı Walter Isaacson’ın uzun süredir üstünde çalıştığı Elon Musk’ın hayatını anlatan kitap bu hafta (İngilizce olarak) satışa sunuldu.
ABD merkezli kripto para borsası FTX usülsüzlükler sebebiyle iflas ederek 9 milyar dolarlık mevduatı buhar etmişti. Yurtdışında yakalanan ve tutuklu yargılanan Sam Bankman-Fried’ın hayatını anlatan Michael Lewis imzalı “Going Infinite” adlı kitabının video hakları “Apple” tarafından 5 milyon dolara satın alındı.
Ek bilgi: Aynı kapsamda The Da Vinci Code kitabı için 6 milyon dolar, Harry Potter serisinin ilk 4 kitabı içinse 2 milyon dolar verilmişti.
Uluslararası Yenilenebilir Enerji Kurumu’nun son raporuna göre geleneksel enerji kaynaklarındaki fiyat artışının da etkisiyle geçtiğimiz sene yenilenebilir kaynaklardan üretilen enerjinin yüzde 86’sı fosil yakıtlardan daha ucuza maledildi. Buna göre 2010 yılında en ucuz fosil yakıta kıyasla yüzde 710 daha pahalı olan güneş enerjisi şu an yine en ucuz yakıta kıyasla yüzde 50 daha ucuz hale geldi.
BASF şirketi, Nanotech Energy ile ABD’de kuracağı tesiste lityum-iyon pil üretecek. Geri dönüşümlü hammaddenin kullanılacağı fabrika karbon ayakizini geleneksel emsallerine kıyasla yüzde 25 azaltacak.
Çip tasarımcısı Arm, topladığı 4,87 milyar dolar ile yılın en büyük halka arzına imza attı. Bu sayede son yıllarda sıkıntılı günler yaşayan yatırımcısı SoftBank’in de yüzünü güldürdü.
Google’da işten çıkarmalar tam gaz devam ediyor.
Dünyayı Saran Ağ
“The Citizen Lab” internetin en yaygın web tarayıcılarının hepsinde yer alan WebP tabanlı büyük bir güvenlik açığı keşfetti. Bu güvenlik açığı üzerinden karşı taraf sisteminizde çökertme, kontrolü ele geçirme ve her tür kodu (komutu) çalıştırmak yeteneği kazanıyor. Bu uygulamaların hepsi yeni sürümde açığı kapattı. Dolayısıyla hem bilgisayar hem de mobil cihazlarda güncellemeleri ihmal etmeyin.
Ek bilgi: Web güvenliği demişken; reklam engelleyici hizmet ve uygulamaların hiç umulmadık bir faydası daha ortaya çıktı.
Google, anavatanı ABD’de tarihinin en büyük davasına hazırlanıyor. İddianame Bill Gates’in CEO olduğu dönemde Microsoft’a karşı (Windows işletim sistemine gömülü gelen web tarayıcısı “Internet Explorer” yüzünden) açılan anti-tröst davasına oldukça benziyor. Google düzenlemelere aykırı yöntemler kullanarak rakiplerini engellemekle ve tekel oluşturmakla itham ediliyor. Davayı kaybettiği taktirde Google her bir hizmetini ayrı şirketlere çevirerek satmak ya da kapatmak zorunda kalacak.
WhatsApp, Avrupa Birliği’nin yeni düzenlemelerine uyum sağlayabilmek adına diğer mesajlaşma uygulamalarıyla ortak çalışabilir hale dönüşmeye çalışıyor. Beta sürümünde yer alan yeni işlev sayesinde -örneğin- WhatsApp ile Telegram arasında (ya da tam tersi) yazışmak mümkün hale geliyor.
Şarkılardan danslara, kıyafetlerden yemeklere kadar yaşamın her alanındaki akımları belirler hale gelen TikTok, uzun bir test sürecinin ardından e-ticaret işlevini kullanıma açtı. Kuralını koyduğu oyunun kaymağını da yiyecek. En doğal hakkı. (Şahsen bu kararla sahte ürün davalarından dolandırıcılıklara kadar çok sayıda yeni derdi de sırtındaki yüke ekleyeceklerini düşünüyorum.)
Elon Musk’ın uydudan internet erişimi sunan Starlink şirketinin geçtiğimiz yıl 1,4 milyar dolar ciro yaptığı açıklandı. (Şirketin hedefi 20 milyon abone ve 12 milyar dolar gelirdi.)
Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey’nin alternatif girişimi Bluesky 1 milyon kullanıcıya ulaştı. (Ligdeki rakipleriyle kıyaslayınca “sıfır çekmiş” diyebilir miyiz?)
Yapay Zeka Gündemi
Yapay zeka alanındaki gelişmeler gündemde genellikle hep algoritma ve hizmetler ekseninde; yani “yazılım” özelinde yer alıyor. Oysa hepsinin altında bu muazzam hesaplamaların altından kalkabilecek işlemciler (donanım) gerekiyor. Yani (bu alanın ana oyuncusu) NVIDIA’nın borsadaki Mayıs ayı şahlanışı boşa değil. Şirketin anlatılmayan hikayesini IEEE Spectrum’un Baş Bilimci Bill Dally ile söyleşisinde okuyabilirsiniz. ÇOK önemli satırarası bilgiler var. NVIDIA’nın grafik işlemcileri performansını son 10 yılda binlerce kat artırmayı başarmış.
ABD ve Çin’den bir grup üniversitenin ortak projesi kapsamında “ChatDev” adlı sanal bir şirketin CEO ve CTO görevleri bir yapay zeka algoritmasına teslim edildi. Sonuç raporuna göre bu elektronik ikili, bir görevi tamamlamak adına 7 dakikada ve 1 dolar maliyetle yazılım üretti ve karşılaştığı 70 görevde yüzde 88,66 oranında “kusursuz” karar verdi. Çoğu CEO ve CTO için rüya sayılabilecek bir oran.
Akademik bir deney kapsamında OpenAI şirketinin geliştirdiği yapay zeka botu GPT-4, bireylerin yaratıcılığını ölçen TTCT testine sokuldu. 24 lisans öğrencisiyle birlikte sekiz defa teste giren GPT-4, sunduğu özgün fikirlerle katılımcılar arasındaki ilk yüzde 1’lik dilime girmeyi başardı.
Ek bilgi: ChatGPT’nin kullanım trafiği Ağustos’ta da düşmeye devam etti. 3 aydır süren gerilemenin okulların açılmasıyla toparlaması bekleniyor.
Hawaii’de can kaybına ve büyük hasara yol açan yangınlardan sonra olayın bir konspirasyon olduğunu öne süren bir kitap Amazon’un en çok satanları arasına girmişti. Kısa sürede kitabın yapay zekaya yazdırılan, gerçek ve sahte bilgileri harmanlamış bir kurgu olduğu ortaya çıkmış ve satışı durdurulmuştu. Amazon bu hafta güncellediği yeni yayın kurallarında yapay zekadan destek alarak yazılan kitaplarda bu ayrıntının vurgulanmasını şart koştu.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Alman fizikçiler “suya yazı yazmanın” yolunu bularak bir deyimi daha anlamsız kıldı. Bu amaçla geliştirilen özel kalem, sıvı içinde yarattığı türbülansı mürekkep ile doldurarak çizimi sabitliyor. Keşfin Johannes Gutenberg Üniversitesi tarafından yapılmış olması da manidar bir ayrıntı.
Rüzgardan enerji üretme amacıyla hizmet veren türbinlerin en büyük sorunlarından biri, yarattığı akım ve pervaneleriyle kuş ölümlerine sebep olmaları. Norveçli bilimcilerin geliştirdiği “SKARV” adlı sistem, kamerayla entegre çalışan kontrol sistemiyle basit ama etkili bir çözüm geliştirmiş.
ABD’nin ileri teknoloji savunma sistem araştırmalarını yürüten (İnternet’in de mimarı sayılan) DARPA, lazer ışınlarıyla binlerce kilometre öteye enerji aktaracak “POWER” adlı projesini duyurdu. İlk adım 200 km öteye 10 kilowatt enerji iletebilmek.
Almanya / Münih Teknik Üniversitesi’nin elektrikli otomotiv takımı geliştirdikleri “Muc022” kodlu araçla tek şarjla 2 bin 573 km yol yaparak dünya rekorunu kırdı.
İsviçre’de iki üniversitenin öğrenci takımının “Akademik Motor Sporları Kulübü” ortaklığıyla geliştirdiği elektrikli araç, 0-100 km/s hızlanmasını 0,956 saniyede; bir başka deyişle 1 saniyenin altında tamamlayarak rekor kırdı.
Kripto Gündemi
Araştırma şirketi CryptoCompare’in raporuna göre türev kripto varlıkların toplam piyasa hacmi bu ay yüzde 13’lük artışla 3,12 trilyon doları geride bıraktı. Türev ürünlerin toplam kripto hacmi içindeki payı ise yüzde 69’a ulaştı.
ABD emniyet teşkilatı FBI, kripto para tabanlı spor bahis sitesi Stake’ten çalınan 41 milyon doların ardında Kuzey Kore devletine bağlı çalışan Lazarus grubu olduğunu iddia ediyor.
2021 yılından bu yana Hong-Kong ile birlikte ulusal elektronik para üzerinde çalışan İsrail Merkez Bankası, “e-Şekel” projesinin hala bilinmezlerle dolu olduğunu açıkladı. En karmaşık süreç, Merkez Bankası’nın e-parası olan vatandaşlara politika faizini (bankaları aradan çıkararak) direkt yansıtması sürecinde. Mahremiyet endişeleri de cabası.
Göklerden Gelen Haberler
Başka bir gezegende oksijen üretme adına iki yıldır sürdürülen ilk deneyin sonuna gelindi. Mars’a yollanan “MOXIE” adlı mini uzay aracıyla NASA tarafından yürütülen denemelerde gezegendeki karbondioksit yüzde 98 saflıkta oksijene çevrilebildi. Bu kaynağın sadece orada bulunacak astronotlar için değil, Dünya’ya dönecek roketin ihtiyaç duyacağı oksijen adına da anlamı büyük.
NASA’nın bir astronotu ilk defa 1 tam yılı uzayda geçirecek. Amaç, uzay koşullarının insan bedenindeki uzun süreli etkilerini gözlemleyebilmek.
Sağlık Olsun
ABD / Pittsburgh Üniversitesi’nin yürüttüğü araştırmada diyabet hastalarının yaralarının neden yavaş iyileştiği anlaşıldı. Enfeksiyon başta olmak üzere pek çok olumsuzluğa yol açan bu durumun sebebi, hücreler arası iletişimi sağlayan ve bileşenler taşıyan eksozomların işlevinin zayıflaması. Bu durum yarayı iyileştirecek makrofajların taşınamasını da engelliyor. İşlev bozukluğunun sebebi ise diyabet hastalarındaki aşırı iltihaplanma.
ABD / Rice Üniversitesi sağlık alanında yoğun olarak kullanılan tek kullanımlık eldivenlerin yerini alacak yeni bir çözüm geliştirdi. Daha az atık oluşturacak yeni eldivenlerin yüzeyi elektriği iletebilen kompozit kumaştan mamul. Bu sayede eldivenin dış yüzeyi 5 saniyeden kısa sürede 100 derece santigrat seviyesinde ısınarak üstündeki virüs ve bakterileri öldürüyor. Takan kişinin cildine yansıyan ısı ise 36 derece santigratı geçmiyor.
ABD / MIT Üniversitesi, kolonoskopinin yerini alabilecek bir akıllı hap geliştirdi. 1,4 cm3 hacmindeki hap hekimin akıllı telefonundaki uygulama yardımıyla hastanın bağırsağında ilerlerken önceden tanımlanmış zararlı virüs ve bakterileri otomatik tespit ederek raporluyor.
Britanya / Birmingham Üniversitesi, bileşiğinde nikotin olsa da olmasa da elektronik sigaraların bazı beyaz kan hücrelerini etkisiz hale getirerek bağışıklık sistemini zayıflattığını belirledi.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda yenilenebilir kaynaklara ve sürdürülebilir yöntemlere yönelen enerji konusunda (en azından bazı alanlarda) fosil yakıtlara hala ne kadar bağlı ve bağımlı olduğumuza değindim.
Son hatırlatmalar
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Serdar bey saol'un elinize sağlık.
Emeğinize sağlık