Dünya Halleri: 116
Dünya Halleri: 116
09 - 15 Ekim 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Osmanlı İmparatorluğu’nun sahneden çekilmesiyle Britanya’nın kontrolüne geçen Filistin bölgesinde 1916 yılında Sykes-Pico Anlaşması ile başlayan süreç, 1948’de İsrail’in bağımsız bir devlet olarak kurulmasıyla son bulmuştu. O tarihten bu yana şiddeti artarak süren Filistin - İsrail geriliminde, Hamas’ın Gazze Şeridi’nden 7 Ekim’de başlattığı saldırı yepyeni bir sayfa açtı. Ayrıntıların çoğu malumunuzdur. Dijital yansımalarından birkaç başlık paylaşmak istedim.
Milyar dolarlık teknoloji şirketleriyle nam salan İsrail’de Başbakan Benjamin Netanyahu’ya karşı aylardır devam eden protestolar sebebiyle birçok girişim ülkeyi terk etmeye başlamıştı. İsrail’in Hamas’a karşı resmen savaş ilan etmesinin ardından 300 bin yedek orduya çağrılınca mevcut girişimler de ağır darbe aldı. Birçok CEO ve risk yatırımcısı şirketlerini bırakarak (bizzat protesto ettikleri Netanyahu safında) cepheye katılmak zorunda kaldı.
Twitter (X) CEO'su Linda Yaccarino, Avrupa Birliği’nin dezenformasyon uyarısının ardından on binlerce paylaşımın yayından kaldırıldığını açıkladı. (Almanya’nın ırkçılık karşıtı kurumu İsrail - Hamas Savaşı sürecinde dezenformasyona aracı olduğu gerekçesiyle Twitter hesabını kapatmıştı.)
İsrail’de öğretmenler ailelere çocuklarının cihazlarından sosyal medya uygulamalarını silmelerini salık verdi.
Yakın dönemdeki her savaşta olduğu gibi taraflar adına birleşen hacker grupları birçok siber saldırıya imza attı.
Haftanın Tortusu
2021 yılında ABD’nin White Sands Ulusal Parkı’ndaki keşfedilen insan ayakizlerine uygulanan üç farklı test, bulguların en az 21 bin 500 yıllık olduğunu kesinleştirdi.
ABD / Texas Austin Üniversitesi’nin geliştirdiği ve 7 aydır Çin’de denenen bir algoritma depremleri bir hafta önceden yüzde 70 doğrulukla öngörebiliyor. Daha önceki yer sarsıntılarına ait sismik kayıtları anlık verilerle karşılaştırma üzerine kurulu sistem, 320 km çapındaki 14 depremi önceden tespit etmeyi başardı.
30 yıldır ziyarete kapalı tutulan ABD’nin Missouri eyaletindeki bir mağarada (dahi) yüksek oranda mikroplastiğe rastlandı. Yüzde 99’u tortu formunda ve büyük kısmı sentetik kumaş liflerinden oluşan kütlenin mağara ağzından sel sularıyla iç kısımlara taşındığı düşünülüyor.
Dünya Meteoroloji Örgütü raporuna göre Eylül ayı yılın en sıcak günleriyle kayıtlara geçti. Sıcaklık anomalilerinin görülmedik boyutlara ulaştığına dikkat çeken Genel Sekreter Petteri Taalas, yükselişin önümüzdeki aylarda da devam etmesinin beklendiğini belirtti.
Sony PlayStation 5’e yönelik yeni ayrıntılar paylaşıldı. Blu-ray diskli ve sadece dijital olamak üzere iki seçeneğe sahip seri tamamen yenilenmiş bir tasarıma sahip. Daha küçük formlu dijital seçenek depolama için 1TB kapasiteli SSD sürücü kullanıyor. Dileyenler için Blu-ray disk sürücü ayrıca 120 euro etiketle satılacak.
Nintendo’nun Switch’in ardılı olarak geliştirdiği “NG” kod adlı yeni nesil mobil oyun konsolunu 24 Eylül 2024 tarihinde, 450 dolardan satışa sunması bekleniyor. İki farklı sürüme sahip olacak yeni neslin 400 dolarlık sadece dijital bir sürümü de olacak. Yeni konsolun artırılmış gerçeklik (AR) desteği sunacağı da iddialar arasında.
Tedarik krizi döneminde artan talepten ziyadesiyle nasiplenen Samsung, çip talebinin düşmesinin (normalleşmesinin) ardından karlılığında yüzde 78 gerileme beklediğini açıkladı. Gelirde de bir önceki yıla kıyasla yüzde 12,7 düşüş bekleniyor.
Araştırma şirketi IDC’nin yılın üçüncü çeyreğini özetleyen raporuna göre dünya genelinde PC satışları düşüşünü sürdürdü. Küresel satış adedi yüzde 7,6 gerilemeyle 68,2 milyon adet olarak gerçekleşti.
Dünyayı Saran Ağ
Facebook, metaverse başlıklarında kullanacağı özel çipi geliştiren “Reality Labs” ekibinden 600 kişiyi işten çıkardı.
ABD / Utah Eyaleti, küçük yaştaki çocukları ekrana bağımlı kıldığı gerekçesiyle TikTok’u mahkemeye verdi. (Bu bir suçsa, emsallerini dışarıda tutan nedir? ABD kökenli olmaları mı?)
ABD Menkul Kıymetler ve Borsalar Komisyonu Elon Musk’ı mahkemeye verdi. Musk, Twitter’ı satın almak için teklifte bulunmadan önce piyasadan topladığı hisseleri kamuoyuna açıklamamakla suçlanıyor. Ülke yasalarına göre bir şirketin yüzde 5’inden fazla hissesini toplayan kişi, bunu beyan etmek zorunda.
Müşterilerine uyguladığı DNA analizi ile hastalık yatkınlığı ve soyağacı bilgileri veren “23andMe“ şirketinin sisteminden yasadışı yollarla ele geçirilen 1 milyona yakın veri, hackerlar tarafından “BreachForums” sitesinde satışa sunuldu. Paylaşılan örnek set tamamen Aşkenaz Yahudilerine ait.
Android işletim sistemiyle çalışan Çin menşeli bazı ucuz (ve yaygın) TV çubuklarının gizli bir arka kapıya sahip olduğu anlaşıldı. “Human Security” adlı siber güvenlik şirketinin raporuna göre 200’den fazla modelde yer alan açık sayesinde cihazlar internete bağlandığı anda Çin’deki bir sunucudan aldığı komutla sahte Gmail ve WhatsApp hesapları açıyor, zararlı bazı ek uygulamalar yüklüyor; hatta ev / iş bağlantınızı başka kişilerle paylaşıyor.
Yapay Zeka Gündemi
Kod geliştiricelerin sosyal ağı / platformu olarak adlandırabileceğimiz GitHub, bir süre önce yapay zeka destekli kod yazan hizmeti Copilot’ı aylık 10 dolardan kullanıma sunmuştu. Ancak sızan bilgilere göre Copilot’un Github’ın sahibi Microsoft’a kullanıcı başına maliyeti 20 dolar. Üstelik bazı yoğun kullanıcılarda bu bedel aylık 80 dolara kadar çıkıyor.
Çin yönetimi, yapay zeka alanında ABD’ye karşı yürüttüğü yarışta rekabetçi konumunu koruyabilmek adına 2025 yılına kadar bilişim gücünü yüzde 50 artırmaya karar verdi. Endüstri ve Enformasyon Bakanlığı yönetimindeki 6 kurumun hazırladığı plan çerçevesinde 2025 yılına kadar 300 EFLOPS seviyesine erişilecek. Aynı strateji kapsamında “lag” olarak da anılan internet erişim gecikmesi ulusal çapta 5 milisaniye altına indirilecek.
Ek bilgi: “Eksaflop” olarak da anılan “EFLOPS”, işlemcinin saniyede gerçekleştirebileceği bilimsel hesaplama sayısını temsil ediyor. 1 EFLOP, saniyede 1 kentilyon (1 sonrasında 18 sıfır) işlem kapasitesi anlamına geliyor.
ChatGPT’nin geliştiricisi OpenAI, yapay zeka çalışmalarına özel kendi çipini tasarlamak için çalışmalara başladı.
Ek bilgi: ChatGPT’nin mobil uygulaması geçtiğimiz ay ürettiği 4,58 milyon dolar gelir ile kendi rekorunu kırdı. Öte yandan Appfigures şirketinin raporuna göre uygulamanın yüklenme sayısında azalma var.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Çin ve ABD’den iki üniversitenin ortak projesi, şebeke suyundan daha düşük maliyetle denizden içme suyu üretmeyi başardı. Sistemin temelinde tuzlu suyun Güneş ışınlarıyla buharlaştırılıp tuzdan ayrıştırılması yatıyor. Küçük bir çanta büyüklüğündeki prototip ile saatte 6 litre içme suyu üretilebiliyor. Mekanizma yıllar boyu hiçbir parça değişimine ihtiyaç duymadan çalışabiliyor.
Kripto Gündemi
Standard Chartered bankası, kripto para liginin en kıymetli ikinci birimi Ether’in değerini 2026 yılına dek beşe katlayacağını iddia etti. Buna göre (şu anda ortalama 1.500 dolar seviyesinde gezinen) Ether önümüzdeki 2 sene içinde önce 8 bin dolara, devamındaki süreçte kademeli olarak 26 - 35 bin dolar aralığına erişecek.
Göklerden Gelen Haberler
Amazon’un gökyüzünden internet erişimi sunacak “Project Kuiper” adlı girişimi, ilk 2 uydusunu bu hafta uzaya gönderdi. Tamamlandığında 3 bin 236 uydudan oluşacak ağın ilk ticari denemelerinin önümüzdeki yılın ilk yarısında başlaması hedefleniyor. (Kuiper için Amazon 10 milyar dolarlık yatırım bütçesi ayırdı.)
SpaceX’in sahibi Elon Musk, alçak yörüngedeki 5 bin uydusuyla internet dağıtan Starlink hizmetinin yakında bütün uçaklarda hizmet verebilir hale geleceğini bildirdi.
Ek bilgi: Öte yandan SpaceX önümüzdeki sene kullanma sunacağı Starlink destekli mobil iletişim altyapısına özel web sitesini açtı.
Sağlık Olsun
Sivrisinek sokmasıyla bulaşan ve her yıl 600 bin kişinin ölümüne sebep olan sıtma hastalığına yönelik geliştirilen ikinci koruyucu aşı önümüzdeki sene kullanıma sunulacak. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan açıklamada “R21/Matrix-M” kodlu aşıdan şimdiden 20 milyon doz üretildiği ve stok problemi yaşanmayacağı belirtildi. (Sivrisineklerin kimyasal mücadele yöntemlerine hızla uyum sağlayarak bağışıklık kazanması bu mücadeledeki en büyük sorunlardan biri.)
Ek bilgi: Sıtmaya karşı ilk aşı 2021‘de GSK şirketi tarafından “Mosquirix” markasıyla piyasaya sürülmüştü.
Moderna tarafından geliştirilen ve hem grip hem de COVID-19’a karşı koruma sunan “mRNA-1083” kodlu aşıda 3. faz deneylere bu yılın sonunda geçilecek. Başarılı olma durumunda aşı 2025 yılında kullanıma sunulacak.
Sağırlığı tedavi etmeye yönelik geliştirilen ilk gen terapisinin deneyleri başlıyor. Kulak içinden beyne ulaşan sinir ağının genetik hasarını modifiye edilmiş bir virüs yardımıyla onaran teknik kapsamındaki ilk faz hastalar 5 yıl boyunca gözlemlenecek.
Onarıcı ilaçlar geliştiren WFIRM Enstitüsü, 6 temel deri hücre tipini özel bir hidrojel ile birleştirerek çok katmanlı “sentetik deri” üretti. Bu dokunun uygulandığı yara hem daha hızlı iyileşiyor hem de daha az iz kalıyor.
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda, sabırsızlıkla harlanan “hızlı içerik tüketimi” derdinin bizi mahrum bıraktığı keyiflere değindim.
Bu konuyu seven, aşağıdaki konuyu da beğendi (bence).
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Elinize sağlık çok güzeldi yine.
Teşekkür ederim abi. yine güzel bir içerik olmuş. Podcast paylaşman heyecanlandırdı ama sonra tatlı bir hüzün onun yerini aldı.