Dünya Halleri: 117

16-22 Ekim 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.

Rusya - Ukrayna savaşında ülkeler ve vatandaşları saflarını belirlerken hiç zorlanmamıştı. Hatta oluşan ağızbirliği tarihsel izlek adına sıradışıydı. İsrail - Hamas meselesi için aynı şeyi söylemek mümkün değil. Halkıyla çelişkiye düşen hükümetler, lafı döndürüp dolaştıran inisiyatifler, “bekle-gör” stratejisinde sessizleşen liderler derken, pusulanın ibresi durmak bilmedi.

İki örnek vereyim: Bu sene 13-16 Kasım tarihleri arasında Portekiz’in Lizbon şehrinde düzenlenecek Avrupa’nın en büyük teknoloji konferansı “Web Summit”in patronu Paddy Cosgrave, Batılı devletlerin İsrail’in Hamas’a yönelik saldırılarına destek vermesini eleştirince ana sponsoru (Alman) Siemens başta olmak üzere Intel, Google, Y Combinator, Sequoia Capital gibi bir dizi şirket etkinliğe katılmaktan vazgeçti. Cosgrave iptallerin ardından “yanlış zamanlama” temalı bir özür kaleme aldıysa da fayda etmedi.

Instagram ise profil bilgilerinde Filistinli olduğunu belirten ya da Filistin bayrağı emojisi içeren paylaşımları “terörist” olarak etiketleyerek çevirmeye başladı. Olayın farkedilmesinin ardından bunun bir “otomatik çeviri hatası” olduğunu belirterek özür diledi.

Zor zamanlar.

---

Haftanın Tortusu

Şeytana pabucunu ters giydiren bir çakallık ile başlayalım. ABD’nin “yasaklı ülkeler” listesinin daimi üyesi Kuzey Kore, yaptırımları delmek ya da etrafından dolanmak için HER yöntemi deniyor (Bunlar arasında devlet adına çalışan ve diğer devletlerin bankalarını soyan, bulaştırdığı virüslerle fidye toplayan, bulaştığı bilgisayar ağlarında kripto para üreten ya da doğrudan borsaları soyan hacker grupları dahi var). Bu birbirinden yaratıcı tekniklere bir yenisi daha eklendi: ABD Adalet Bakanlığı’nın belgelediği son vakada Kuzey Kore’nin (silah üretim programını finanse etmek adına) başka ülkelere ait “sahte” pasaport çıkarttığı vatandaşlarını internet üzerinden ABD’li şirketlerde çalıştırdığı ortaya çıktı! Bu şekilde işe giren çalışanların bir kısmı (yetmez gibi) sızdığı şirket ağlarından hassas bilgileri de ele geçirmiş. 🤔

“Haydi hayırlı işler!”

Microsoft’un oyun şirketi Activision’ı satın alımı nihayet tamamlandı. “Call of Duty” oyunuyla tanınan Activision için 2022 yılının Ocak ayında verilen 69 milyar dolarlık teklif hem Britanya Rekabet Kurulu hem de ABD Federal Ticaret Komisyonu’nun itirazı sebebiyle o tarihten bu yana sürüncemedeydi.

Çin yönetimi özellikle yarıiletken üretiminde kritik öneme sahip “germanyum” ve “galyum” nadir elementlerin ve pil üretiminde kullanılan “grafit” ürünlerinin ihracatına kısıtlama getirdi.

Bloomberg’den Mark Gurman’ın Apple kaynaklarına dayandırdığı bilgilere göre şirketin 3 bin 500 dolardan satışa sunacağı sanal gerçeklik başlığı Vision Pro’nun ucuz sürümü 1.500 - 2.500 dolar aralığında olacak. Bu seri iPhone’ların işlemcisini kullanacak ve daha düşük çözünürlüklü bir ekranla gelecek.

Ek bilgi: Apple odaklı iki söylenti daha var. İlki katlanabilir iPad’in önümüzdeki yılın ikinci yarısında tanıtılacağı üstüne. Merakla bekleyeceğim. İkincisiyse iOS 18 işletim sistemiyle geleceği iddia edilen “ChatGPT benzeri bir Siri sürümü”.

Ev halkını şöyle göreceğimizi düşününce içim bir garip oluyor.

Nokia pazardaki daralma sebebiyle 14 bin kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. (Evet, hala Nokia diye bir şirket var. Toplam çalışan sayısı 86 bin. Bir sürü de şeyle uğraşıyor.)

Ek bilgi: Counterpoint raporuna göre küresel cep telefonu satışları bu yılın üçüncü çeyreğinde son 10 yılın en düşük seviyesine geriledi. İlk 5 markanın payları son 3 yılın en kötü oranında.

Tesla, 2019’da tanıtımı yapılan elektrikli kamyoneti “Cybertruck“ı 30 Kasım’da satışa sunacağını açıkladı. Üretim hedefi yıllık 125 bin adet olarak belirlendi.

Kuzenim çizmiş.

Ek bilgi: Karlılık oranı düşmeye devam eden Tesla için Cybertruck’ın önemli bir moral kaynağı olması bekleniyor.

Dünyayı Saran Ağ

“Cable UK” tarafından derlenen “Küresel Genişbant Hız Ligi” raporunun 2023 sayısı yayımlandı. 220 ülkeyi kapsayan sonuçlar ilginç. Buna göre ortalama internet erişiminde en hızlı ülkeler Jersey Adası (264mbps), Liechtenstein (246mbps), Makau (231mbps), İzlanda (229mbps) ve Cebelitarık (206mbps). Asıl merakınızı da gidermiş olayım: Türkiye 24mbps ortalama hız ile 127. sırada yer alıyor (XLSX tablosu için buyrun). “Olmaz efendim! Neye göre yapılmış, kime göre?” tarzı sitemlerinizin yanıtı ise metodoloji sayfasında (PDF) .

Arama kutusundan ibaret ana sayfasıyla belleklere kazınan Google, yeni bir tasarım üstünde çalışıyor. Yani sürümde Google mobil uygulamasına benzer şekilde ana sayfada haberler, hava durumu ve güncel ekonomik veriler de yer alıyor.

Avustralya e-Güvenlik Komisyonu çocuk istismarını engelleme konusunda yeterli önlem almadığı ve bu konudaki taleplere yanıt vermediği gerekçesiyle Twitter’a 386 bin dolar ceza kesti. Aynı kapsamda Google da gerekli düzenlemeleri hayata geçirmesi konusunda uyarıldı.

“Elon Musk” diye başlayan gelişmelerde siper alma refleksiniz yerleşmiştir sanıyorum. Hazırsanız başlıyorum: Elon Musk yakında Twitter’ın (X demeye elim-dilim alışmadı hala) iki farklı ücretli yapıya sahip olacağını açıkladı. Ucuz sürümde her özelliğin yanısıra reklamlar yer alacak, pahalı sürümde ise hiç reklam olmayacak. Böylece bot hesapların elenmesi hedefleniyor. (Reklamın fakirlere has bir mevzuya dönüşmesi ne enteresan düşününce.)

Ukrayna işgali ardından Rusya’daki faaliyetlerini durduran Google’ın Rusya temsilciliği mahkeme kararıyla müflis (iflas etmiş) ilan edildi.

Rus yönetimi diğer yandan ordusuna yönelik şiddet ve nefret söylemini desteklediği gerekçesiyle Instagram’ı yasaklamaya hazırlanıyor.

Ek bilgi: Ardı arkası gelmeyen internet yasaklamaları sebebiyle Rusya’da VPN kullanımı patlama yaşıyor. Raporlara göre ülkedeki VPN kullanıcılarına her gün ortalama 16 bin kişi ekleniyor.

Yapay Zeka Gündemi

Risk yatırım fonu “Accel” tarafından yayımlanan rapora göre yapay zeka hizmet ve ürünleri teknoloji devlerinin pazar değerine 2,4 trilyon dolarlık katkı sağladı. ABD teknoloji endeksi Nasdaq’daki ilgili şirketlerin değeri bu sayede yüzde 80’e varan yükselişle son 18 ayın en yüksek seviyesine ulaştı.

“Küpünü dolduranlar” tam liste.

Hindistan merkezli e-ticaret sitesi Dukaan’ın CEO’su Suumit Shah, istediği performansı sunamayan müşteri hizmetlerini yapay zeka sohbet botu ChatGPT ile geliştirdiği “Lina” adlı dijital asistana devretti. Lina’nın üstün performansı sonucunda departmanda çalışan 27 çalışanın tamamının işine son verildi.

Ek bilgi: Kimse lafını etmiyor fakat yapay zeka ve robotik alanındaki gelişmelerin esas patlatacağı sektör “seks robotları”’ olacak. “Dünyanın en eski mesleği” dahi tehdit altında anlayacağınız. Siz yine de benden duymuş olmayın.

“Search Generative Experience” (SGE) adlı yeni özellik sayesinde  Google arama kutusuna yazılan metnin yapay zeka desteğiyle görsele dönüştürülmesi mümkün hale geldi. Bu işlev “Görsel Arama” hizmetinde de kullanılabiliyor. Kötüye kullanımı engellemek amacıyla şimdilik insan yüzleri üretilemiyor.

OpenAI, görsel üreten DALL-E ürününün (geçtiğimiz ay duyurduğu) üçüncü sürümünü hizmete sundu. ChatGPT’nin ücretli kullanıcılarına açılan “DALL-E 3”, tahmin edeceğiniz gibi daha ayrıntılı komutları, daha özenli görsellere çeviriyor.

Hollanda / VU Amsterdam Üniversitesi İşletme Fakültesi imzalı bir araştırma raporuna göre arama hizmetinin tamamını yapay zeka temelli hale getirmesi durumunda Google’ın yıllık enerji tüketimi 29,3 teravatsaate ulaşacak. Bu miktar İrlanda’nın toplam elektrik tüketimine denk. Aynı araştırma 2027 yılında yapay zeka sektörünün Arjantin, Hollanda ve İsveç gibi ülkeler kadar enerjiye ihtiyaç duyacak hale geleceğini gösteriyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Microsoft, 2019’dan bu yana üstünde çalıştığı “Silica” projesi kapsamında kaydedilen veriyi 10 bin yıl boyunca saklayabilen cam tabanlı bir depolama alanı geliştirdi. Söz konusu altyapı 75x75 milimetre boyutunda cam levhaya 7 terabayt veri kaydedebiliyor. Çözümün öncelikli olarak firmanın bulut bilişim altyapısı Azure için kullanılması hedefleniyor.

Yapı inşasına özel (beton alaşımı kullanan) 3D yazıcılar geliştiren Danimarka merkezli “COBOD”, fay hattı üstündeki Güney Amerika ülkesi Guatemala’da depreme dayanıklı konut üretimine başladı. Tek katlı ve 49 metrekarelik örnek konutların her biri sadece 26 saat içinde tamamlanıp teslim edildi. Daha büyük ölçekli ve 3 kata kadar da inşa etmek mümkün. (Evet, ben de şu an aklınızdan geçeni düşündüm.)

Hiç de fena sayılmaz, değil mi?

Hidroenerji ile çalışan ilk süperyat sularla buluştu. Türk-İtalyan ortaklı “MASK Architects” şirketi tarafından tasarlanan “ONYX H2-BO 85” kodlu 85 metrelik süperyat fosil yakıta ihtiyaç duymadan, hidrojenden elde ettiği elektrik enerjisiyle, karbon salımına sebep olmadan yol alabiliyor. Yatın tasarımı Öznur Pınar Çer ve Danilo Petta’ya ait.

“Suyla çalışan su aracı”. Onu da göreceğiz.

Dünyanın güneş enerjisiyle çalışan ilk off-road aracı “Stella Terra” deneme seferi için Fas’tan yola çıktı. Hollanda / Eindhoven Üniversitesi’nden 22 öğrenci tarafından geliştirilen elektrik motorlu araç, ihtiyaç duyduğu enerjiyi üst yüzeyini kaplayan panellerden topluyor. 1,2 ton ağırlığa sahip Stella Terra saatte 145 km hız yapabiliyor ve 710 km menzile sahip.

Stella Terra’nın “Hot Wheels” serisine layık bir tasarımı var.

Birleşik Arap Emirlikleri / Dubai Emniyet Teşkilatı yapay zeka destekli ve otonom devriye araçlarını hizmete sunmaya hazırlanıyor. Dubai merkezli “Micropolis Robotics” şirketinin 65 mühendisi tarafından 5 yıllık çalışma sonucu geliştirilen devriye aracı 360 derece tarama yapabilen yüz tanıma özellikli kameraya sahip. Elektrik motorlu sistem 15 saat kesintisiz hizmet verebiliyor.

Maksimum hızı saatte 7 kilometre bir devriye aracı ne kadar anlamlı bilemiyorum. “Devriye destek aracı” diyelim.

ABD Ordusu ise el yükselterek 2 bin 700 dolara satılan ticari “Unitree Go1” platformunu kullanarak “roketatarlı robot keçi” geliştirdi. Black Mirror karakteri ile bölüm sonu canavarı arası bir izlenim bırakan M72 destekli bu yaratık barut destekli demokrasiyi daha emniyetli şekilde götürecek.

ABD / MIT Üniversitesi tarafından yürütülen bir projede laboratuvar ortamında manyetik bir hidrojel ile desteklenen ve “programlanabilir” kas dokusu üretildi. Buluşun kalıtsal hastalık ya da kaza sonucu işlevini yitiren kasların yerini alması hedefleniyor.

Kripto Gündemi

ABD / New York Savcısı Letitia James, ülkede hizmet veren en büyük 3 kripto borsasını (Genesis, Gemini ve DCG) 232 bin müşterisine yalan beyanda bulunarak 1 milyar dolar dolandırmakla itham etti.

Göklerden Gelen Haberler

Rusya, Venezuela ve Güney Afrika’nın ardından Pakistan da Çin’in Ay’ın güney kutbunda kurmayı planladığı üs projesine ortak oldu.

NASA, 10 katrilyon değerinde kıymetli maden barındıran göktaşından örnekler toplayacak “The Psyche” görevi için geliştirdiği aracını 13 Ekim’de fırlattı. Bir aksilik olmazsa araç 279 km çapındaki göktaşına 2029 yılının Ağustos ayında varmış olacak. (Meraklısı için bu göktaşı ile ilgili Oksijen’de ayrıntılı bir yazım olduğunu da hatırlatayım.)

Japonya’da hükümet Ay araştırmaları yapmak üzere kurulan “ispace” adlı yerli girişime 80 milyon dolar teşvik verme kararı aldı. Bu destek ile üretilecek 100 kg taşıma kapasiteli “Series 3” adlı keşif aracının  2027 yılında Ay yüzeyinde faaliyete geçmesi hedefleniyor.

Sağlık Olsun

“Klick Labs” adlı girişim, 10 saniyelik ses kaydı ile tip2 diyabet teşhisi yapan bir “mobil uygulama” geliştirdi. Bunun için 2 hafta boyunca günde 6 kez size verilen 10 saniyelik metni okuyarak telefonunuzdaki uygulamaya kaydetmeniz isteniyor. Yazılım, sesinizdeki 14 akustik değişkene bakarak sonucu bildiriyor. (Buradan da anlayacağınız gibi tip2 diyabet insanın sesinde de değişime sebep oluyor.)

eGenesis adlı biyoteknoloji girişiminin deneyi kapsamında domuzdan böbrek nakledilen bir maymun 2 sene hayatta kalmayı başardı. Domuz böbreği normal şartlarda maymun organizmasıyla uyumsuz olduğu için nakil öncesi genetik olarak düzenlendi. Bu tekniğin ileride organ nakli için bekleyen insan hastaların tedavisinda kullanılması hedefleniyor.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda girişte bahsettiğim savaş gündeminin sosyal ağlardaki yansımalarına değindim. Dezenformasyonun altın çağında, küresel bir vicdan muhasebesi.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️