Dünya Halleri: 124
04-10 Aralık 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler arasından bir seçki.
Hayatımın belki de en yoğun, en seyahatli, en uykusuz haftası aynı zamanda bültenimizin ilgi alanına yönelik en dolu zaman dilimine denk geldi. Size düşen ise tam anlamıyla “dopdolu” bir içerik oldu. (Uzunluğundan dolayı e-posta sürümünde yarım kalırsa, sondaki bağlantıya tıklayarak tamamını okuyabilirsiniz.)
Yüzde 400 faizli gizli döviz fonları, kara para yolsuzlukları, sosyal medya fenomeni ve mafya operasyonları, tutarsız siyasilerin çalkantıları ve enflasyonist ekonomi ile felç olan zihinler için şifa masajımız başlıyor!
Haftanın Tortusu
Başta ben olmak üzere milyonlarca kişinin merakla beklediği Rockstar Games imzalı GTA VI oyununun ilk fragmanı yayımlandı (Video önce başka bir hesap tarafından sızdırılarak paylaşıldı ve ardından resmi kanaldan yayına alındı). 2025’te piyasaya sürülmesi (ve çok para kazandırması) beklenen oyunun görüntüleri YouTube’da 24 saat içinde en çok izlenen video rekorunu kırdı. Fragman ben şu satırları yazarken 132 milyon görüntülenme ve 800 bin 266 yoruma sahne olmuştu. Siz de eksik kalmayın (ve oyun denen konunun nereye vardığını gözlerinizle görün).
IBM hataya karşı toleranslı ilk kuantum bilgisayarı 2029’da hayata geçireceklerini açıkladı.
Ek bilgi: Geleneksel bilgisayarlarda veriler 1 ya da 0 değerine sahip. Kuantum bilişimde ise veriler 1 ve 0’a ek olarak hem 1 hem de 0 olabiliyor. IBM’in Heron adlı sistemi, bu süreçte oluşan hataları iletken kabloları mutlak sıfır sıcaklığında çalıştırarak giderme iddiasında.
iPhone 16’nın Apple’ın yapay zeka botu Siri ile daha verimli çalışması için daha gelişmiş bir mikrofona sahip olacağı söyleniyor. (Böyle haberler yaparken “iPhone 52” gibi bir şeyin olup olmayacağını merak ediyorum. Sizce olur mu?)
Ek bilgi: Apple’ın 2024 yılında artırılmış gerçeklik başlığı “Vision Pro”nun yanısıra daha büyük ekranlı bir iPhone, yeni nesil AirPods kulaklık ve yeni nesil iPad’leri tanıtması bekleniyor.
Birleşmiş Milletler tarafından bu yıl Birleşik Arap Emirlikleri’nde düzenlenen “COP28” adlı iklim konferansı tartışmalarla geçip gitti. Etkinlikte konuşan BAE merkezli petrol şirketi Adnoc’un CEO’su (Sultan) Al Jaber, “Fosil yakıtların iklim krizine yol açtığına dair hiçbir bilimsel dayanak olmadığını” söyleyerek bayrağı zirveye sapladı. Jaber eleştiriler üzerine “söylemim bağlamından koparıldı” diyerek durumu toparlamaya çalıştı (toparlayamadı).
Dünyayı Saran Ağ
Start-up olarak da anılan dijital girişimlerin parlak başarı öykülerini sıkça duyuyoruz. Perde arkasında yaşanan çok daha farklı bir gerçeklik var: Milyar dolar değerlemelere ulaşan çoğu girişim patır patır dökülüyor. Bu sürecin çetelesini tutan PitchBook’un verilerine göre sadece ABD’de bu yıl toplamda 27,3 milyar dolar yatırım alan 3 bin 200 girişim iflas etmiş.
Yolladığınız örnekler üzerinden genetik haritanızı çıkaran ve olası akrabalıklarınızı gösteren 23andMe adlı girişim, 6,9 milyon kullanıcısına ait verilerinin hacker’lar tarafından ele geçirildiğini doğruladı.
Meta, 2020 yılında Facebook ve Instagram hesaplarının hızlı mesajlaşma uygulaması Messenger’da çapraz kullanımını desteklemeye başlamıştı (Yani bir platformdan diğerine mesaj yazabiliyordunuz). Bu hafta bundan vazgeçtiğini açıkladı. Yeni yılda her biri ayrı telden çalacak.
Ek bilgi: Facebook sonunda Messenger uygulamasındaki iletişimi uçtan uca kriptolu hale getirdi. Dolayısıyla mesajlar artık sadece gönderen ve alıcı tarafından okunabilecek. (Özellikle Birleşik Krallık hükümeti çocuk istismarına karşı bunun devreye sokulmaması için şirkete baskı yapıyordu.)
Meta’nın bir diğer ürünü (Twitter rakibi) Threads de etiket (hashtag) desteği sunmaya başladı. Yani artık Threads mesajlarınızda da # işareti ile paylaşımlarınızı daha da zenginleştirebilirsiniz.
Başlığımız linç çeteleri ve troller için kötü haber ile devam ediyor: YouTube, yayıncılara yorum yapılmasını geçici olarak engelleme özelliği getirdi.
Yapay Zeka Gündemi
(Google’ın çatı şirketi) Alphabet, Gemini (”Ceminay” şeklinde okunuyor) adlı yapay zeka ürününü tanıttı. Bu alandaki en popüler hizmet olan “GPT-4”ten daha başarılı olma iddiasındaki ürün karmaşık dil anlama (MMLU) konusunda yüzde 90 başarı oranına sahip (Bu oran GPT-4’te yüzde 86,4 iken uzman insanlarda yüzde 89,9 seviyesinde). Önümüzdeki sene “Nano”, “Pro” ve “Ultra” olarak üç farklı seviyede (ve fiyatta) kullanıma sunulacak ürün, Google’ın yapay zeka sohbet botu Bard başta olmak üzere tüm Google hizmetleriyle entegre çalışacak (Şimdiden tadına bakmak isteyenler NotebookLM ürününü kullanabilir). Ürünün en başta verdiğim bağlantısı, dudak uçuklatan kullanım örneklerini ve başarılarını yansıtıyor (mutlaka inceleyin derim). Ne var ki tanıtımdan bir gün sonra videoların gerçeği tam olarak yansıtmadığı ortaya çıktı. Alphabet ürünü daha iyi gösterebilmek adına videolar üzerinde “bazı oynamalar” yaptığını kabul etti. (Ve borsa değerini 80 milyar dolar artırdı.)
Restoranlara “arabaya servis” için yapay zeka destekli sipariş otomasyon çözümleri satan “Presto Automation” adlı şirketin süreci yapay zeka ile değil, insanlar ile yürüttüğü ortaya çıktı! ABD’deki birçok restoran zincirinde kullanılan sistem siparişleri Filipinler’deki çalışan bir ekip ile kotarıyormuş. (Kurucusu Türk mü diye baktım; değilmiş.)
Meta, yazdığınız metinleri görsele çeviren yapay zeka hizmeti “Imagine”i kullanıma sundu.
“Dünya Standartlarını Belirleme Enstitüsü” olma yolunda ilerleyen Avrupa Birliği’nin yapay zeka alanındaki düzenleme çalışmaları devletler ile girişimlerin aylar süren yoğun çekişmelerine sahne olmuştu. Birlik bu hafta anlaşmaya vardı ve dünyanın bu alandaki ilk ve en gelişmiş düzenlemesini yürürlüğe soktu. “Yapay Zeka Yasası” (PDF) başlıklı metin şirketlerin, hükümetlerin, kamu hizmeti sunan kurumların ve yasal organların yetki, sınır ve sorumluluklarını tanımlıyor. (Önceki bültenlerde içeriği hakkında ayrıntılar paylaşmıştım, tekrarlamıyorum.)
Düzenlemeler Avrupa Birliği’nden gelse de yapay zeka alanındaki öncü girişimlerin neredeyse tamamı ABD merkezli. Neyse ki orada da bir şeyler oluyor. Bu hafta Meta ve ABM’in öncülüğünde 40 girişim, yapay zeka çalışmalarının açık kaynaklı ve olası tehlikeleri azaltma odaklı ilerlemesi adına “AI Alliance” adlı bir birlik kurdu. (Üyeler arasında birçok ülkeden katılımcılar var.)
“Yılın İnsanı” kavramıyla meşhur TIME dergisinin bu yılki CEO seçimi (elbette ki) OpenAI’ın “olaylı” CEO’su Sam Altman (38) oldu. Derginin açıklama sayfası aynı zamanda Altman hakkındaki en derli toplu derleme olmuş, tavsiye ederim. (İsmi “Yılın Adamı” olduğu doksanlı yıllarda dergi bunu bir internet anketine bağlamıştı. Türkiye’de uğruna verilen mücadeleyi hatırladıkça acı acı gülümsüyorum.)
2023’e damgasını vuran Sam Altman’ın OpenAI’dan uzaklaştırılması kararına imza atan eski yönetim kurulu üyelerinden Helen Toner, Wall Street Journal ile gerçekleştirdiği söyleşide gerekçelerini açıklamaktan kaçındı. Konuyla ilgili soruyu “Amacımız OpenAI’ın amacına ulaşmasını daha olası kılmaktı” şeklinde geçiştirdi. Toner, karar öncesinde şirketin güvenlik protokollerini eleştiren bir makale yayımlamıştı (PDF).
Wikipedia, İngilizce sürümünde yılın en çok ziyaret ve etkileşim alan makalelerini açıkladı. İlk sırada OpenAI imzalı yapay zeka sohbet botu “ChatGPT” var.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
ABD, 2050 yılına kadar toplam enerji ihtiyacının yüzde 16’sını jeotermal kaynaklardan üretir hale gelmeyi hedefliyor. ABD merkezli Google ise 2030 yılına kadar tamamen yeşil enerji ile çalışma hedefine sahip. Bu iki iddialı hedef, jeotermal alanında yenilikçi teknolojiler geliştiren “Fervo” adlı girişimde kesişti. Kaya gazı sondajına benzer bir yöntemin kullanıldığı teknik, yerkabuğunun 1km altına inerek çıkardığı 191 santigrat derecede su ile 3,4 MW enerji üretiyor. Google’ın Fervo ile kurduğu tesis Nevada eyaletinde hizmete geçti.
Çin, dünyanın en gelişmiş nükleer reaktörünü hizmete soktu. Tesisin özelliği reaktör ünitesinin emsallerinin aksine su değil, gaz ile soğutulması.
Sony, engelli oyunserverler için PlayStation 5 konsoluna özel bir kontrol cihazı üretti.
“Looking Glass Factory” dünyanın ilk portatif hologram çerçevesini geliştirdi. “Looking Glass Go” adlı ürün, Kicktarter’da 230 dolardan ön siparişleri topluyor.
Fransız “TwinswHeel” adlı girişim tarafından geliştirilen “HeRo” (Helsinki Robot) adlı 300 kg taşıma kapasiteli ve 20 km menzilli otonom teslimat robotu deneme hizmetine başladı. Medeniyet ne güzel şey.
Japon girişim Shimizu, “Arma” adlı bir scooter tasarlamış. C tipi USB ile ile şarj olan ve 15 kilometre menzile sahip aracın en büyük özelliği, katlandığında sadece 12 inçlik bir dizüstü bilgisayar boyutuna gelmesi! Hayran olmamak mümkün değil. İzleyin.
“Jackery” adlı enerji şirketi, ilhamını Mars’ta araştırmalar yapan “Solar Mars Bot” aracından alan bir otonom taşıma robotu üretti. Araç, geleneksel şekilde şarj olabilmenin yanısıra, uygun koşullarda üst kısmından açılan Güneş panelleriyle kendini şarj edebiliyor.
“Agility Robotics” şirketine ait dünyanın ilk insansı (humanoid) robot üretim fabrikası, ABD’nin Salem şehrinde hizmete geçmek için gün sayıyor. Yıllık 10 bin robot üretim kapasiteli “RoboFab” adlı tesisin e-ticaret devi Amazon için imal edeceği mahsuller, şirketin lojistik depolarında kullanılacak.
Ek bilgi: İsviçreli “Swiss-Mile” şirketi tarafından aynı amaçla geliştirilen “ANYmal” adlı robot da hayli enteresan bir alternatif. Karpuzculara haber verin.
Göklerden Gelen Haberler
25. yaşını kutlamaya (ve emekli olmaya) hazırlanan Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS), aynı zamanda insanlığın Dünya dışında kurduğu ilk yerleşim yeri olma özelliğine sahip. İçinde en uzun süre yaşayan kişi ise NASA Astronotu Frank Rubio. 371 gününü bu küçük alanda geçiren ve 28 Eylül 2023’te Kazakistan Uzay Merkezi’nden Dünya’ya dönen Rubio, sıradışı bir olayın da öznesiydi. Rubio’nun da aralarında yer aldığı ekibin uzayda yetiştirdiği domates dilimlenmiş ve paylaşılarak yenmişti. Fakat Rubio’nun kısmeti ısıramadan yerçekimsiz ortamda süzülerek kaybolmuştu. 8 aydır köşe bucak aranan dilim bu hafta bulundu, canlı yayında yer üssüne duyruldu ve uzayın büyük bir gizemi daha böylece çözülmüş oldu.
Birçok ülkenin pay kapma yarışına girdiği kadim uydumuz Ay, enteresan bir başka girişime sahne olmak üzere. 1660 yılında Londra’da kurulan “The Royal Society”nin bu yılki toplantısında Ay’da kurulacak bir gözlem istasyonunun astronomide çığır açabileceği tartışıldı. (Dünya merkezli çalışmalar radyo dalgalarının yarattığı kirlilik ve iyonosfer tabakasının engelleri sebebiyle doğal engellere sahip.)
Kapanış Notları
Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda merkez bankalarının dijital para çalışmalarının olası getiri ve götürülerine yer verdim.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Her hafta daha fazla yapay zeka ve robot içerikleri artıyor teşekkürler harika konular vardı yine , 90'lı yıllarda internet kafeye gittiğimde yaşadığım merakı ve heyacanı şimdi yapay zeka ile yaşayan bir ben miyim ?
Emeğine sağlık Serdar Abi.