Dünya Halleri: 125

11-17 Aralık 2023 tarihleri arasında yaşanan, kayda geçilesi konular.

Eskiden gündem sene sonuna doğru yavaşlar; haberler, gelişmeler seyrekleşirdi. Artık öyle değil. Bu hafta o kadar çok haber çıktı ki, güncelliğini yitirmeyeceğini düşündüklerimi bir sonraki sayıya ayırmak zorunda kaldım.

Girdiğim her ortamda mutlaka bu bülteni takip eden birilerine denk geliyor ve mutlu oluyorum. Abone ve okuyucu sayısı da düzenli olarak artıyor (maddi destek sunanlar biraz daha temkinli 🙃). Hepinize, her durumda ayrı ayrı teşekkürlerimi sunuyorum. Yorumlarınızı da ilgiyle takip ediyorum. Benim adıma çok yol gösterici, bazen de hatalarımı düzeltici oluyorlar.

Gelelim esas meselelere.

---

Haftanın Tortusu

Fortnite oyunuyla tanınan Epic Games, tekelci davrandığı gerekçesiyle Google’a karşı açtığı davayı kazandı. Anlaşmazlığın gerekçesi Apple ve Google’ın uygulama içi satın alımlar için kendi platformlarına mecbur bırakması ve fahiş komisyonlar talep etmesi. Google avukatları karara itiraza hazırlanıyor.

Çinli Huawei, Avrupa’daki ilk fabrikasını Fransa’da inşa edecek. 200 milyon euro yatırımla önümüzdeki sene Brumath kasabasında hayata geçecek tesis 5G altyapısı için bileşenler üretecek. Amaç Avrupa Birliği’nin siber güvenlik gerekçeli ambargo hamlesini (en azından Fransa’da) aşabilmek.

Yarıiletken üreticisi Nvidia Vietnam’da bir merkez kurmak için çalışmalara başladı. Şirketin CEO’su Jensen Huang, Başbakan Pham Minh Chinh ile anlaşmayı imzaladı. Nvidia’nın ülkede halihazırda yapay zeka, otomotiv ve sağlık alanlarında çeşitli işbirlikleri bulunuyor.

Adobe, üyelerinin abonelik iptaline yönelik çıkardığı zorluklar sebebiyle ABD’de büyük bir para cezası alabileceğine yönelik paydaşlarını uyardı.

Dünyayı Saran Ağ

Dünyanın (ve Türkiye’nin) en çok tercih edilen arama motoru Google hem 2023’ün hem de son 25 yılın en çok aranan sözcüklerini paylaştı. Buna göre yılın en çok aranan ismi “Sinan Oğan”, en çok aranan dizisi “Yalı Çapkını”, en çok aranan şarkısı ise “Antidepresan” oldu.

Netflix de tarihinde ilk defa izlenme verilerini paylaştı. Buna göre  yılın ilk yarısında platformda en çok izlenen İngilizce film 230 milyon izlenmeyle “Red Notice”, yabancı dildeki film ise 103 milyon izlenmeyle “Troll” oldu. Yine İngilizce’de en çok izlenen dizi “Wednesday”, İngilizce dışındaysa “Squid Game” olarak kayda geçti.

Listedeki (neredeyse) hiçbir dizi ve filmi izle(ye)mediğimi fark ettim. “Her trendi takip etmek mümkün değil” diyerek kendimi avutuyorum.

Tenis dünyasının en popüler iki ismi Rafael Nadal ve Carlos Alcaraz önümüzdeki Mart ayında Las Vegas’ta düzenlenecek karşılaşmada kozlarını paylaşacak. Bu tarihi maç, yayın hakkını satın alan Netflix platformunda “The Netflix Slam” adıyla ekrana gelecek.

Endonezya’da canlı satış yayınları yasaklanan TikTok, engeli aşabilmek için yanına aldığı bir grup şirketle ülkenin en büyük e-ticaret platformu Tokopedia’yı 1,5 milyar dolara satın almak için harekete geçti. Şirket ödeyeceği 840 milyon dolarlık payla ortaklığın en büyük paydaşı olacak.

Rusya devleti adına çalışan bir hacker grubu, Ukrayna’nın en büyük cep telefonu operatörüne yönelik bir siber saldırı gerçekleştirdi. 24,3 milyon mobil aboneye ve 1,1 milyon ev kullanıcısına sahip “Kyivsar” uzun süre hizmet dışı kaldı.

Apple, mobil cihazlara yönelik iOS 17.2 güncellemesiyle yapay zeka destekli günlük tutma uygulaması “Journal”ı da sistemin standart parçası haline getirdi. En dikkat çekici ayrıntılarından biri (mahremiyet endişelerini gidermek için) uygulamanın verileri bulutta değil, cihazda ve uçtan uca kriptolu (E2EE) saklaması.

Ek bilgi: Beta sürümündeki iOS 17.3 ile gelecek en dikkat çekici özellik, hırsızlığa yönelik koruma sağlayacak “Çalıntı Cihaz Koruması” adlı özellik.

Android platformunda iMessage protokolüyle iletişim kurmaya izin veren “Beeper“ adlı uygulama Apple tarafından engellendi.

Instagram’ın Twitter rakibi Threads, ActivityPub protokolünü denemeye başladı. Bu sayede uygulama başta Mastodon olmak üzere ActivityPub destekli bütün diğer uygulamalarla ortak çalışabilecek.

Aşırı sağcı internet yayıncısı Alex Johns’un Twitter, YouTube ve Facebook hesapları kasıtlı olarak yanlış bilgi yaydığı ve halkı kışkırttığı gerekçesiyle 2018 yılında askıya alınmıştı. Twitter’ın yeni sahibi Elon Musk, bu hafta konuyla ilgili bir anket yaptı ve 2 milyonu aşkın oyun yüzde 70’inin kararına dayanarak Jones’un hesabını yeniden kullanıma açtı.

Ek bilgi: Musk Twitter’ı satın alırken Alex Jones’un hesabının bir daha asla açılmayacağını söylemişti.

Yapay Zeka Gündemi

Sadece yapay zeka destekli sentetik sunucularla yayın yapan “Chanel1” adlı haber kanalı 2024’te yayına geçecek. Haberi kendi seçtiğiniz bir sunucudan ve kendi seçtiğiniz dilden izlemek kesinlikle enteresan bir tecrübe. Sitesindeki videoyu mutlaka izlemenizi tavsiye ederim.

Dekoru, sunucusu ve sesleri tamamen sentetik bir yayın. Alt bant metinleri ve haber görsellerini de yapay zeka otomatik olarak üretiyor.

Instagram’da artık paylaştığımız görsellerin arka planını yazdığınız metinlerle değiştirmek mümkün. Hepinize iyi eğlenceler.

Meta, kişinin sesini taklit edebilen “Audiobox” adlı yapay zeka uygulamasını ücretsiz olarak kullanıma sundu. 160 bin saatlik konuşma, 20 bin saatlik müzik ve 6 bin saatlik doğal ses dinletilerek eğitilen algoritma, dilediğiniz özelliklerde yeni ses tonları yaratabilmenin yanısıra “kuş sesi”, “kapı gıcırtısı” gibi yazılı olarak tarif ettiğiniz sesleri de üretebiliyor.

Spotify yazılı olarak tarif ettiğiniz türden şarkılardan oluşacak liste hazırlama özelliği üstünde çalışıyor.

Elon Musk’ın 3 çocuğunun annesi Claire Boucher (Grimes), kurduğu “Curio” adlı girişim ile “Grok”, “Grem” ve “Gabbo” kod adlı (99 dolarlık) yapay zeka destekli oyuncak serisini satışa sundu. (İlginç bir ayrıntı olarak oyuncağın Elon Musk’ın Grok adlı yapay zeka platformuyla bir ilişkisi yok.)

Çocuklarımızı da mı Muskgillere teslim edeceğiz?

Microsoft, cep telefonları da dahil olmak üzere bütün mobil cihazlarda çalışabilecek bir “küçük dil modeli” (small language model / SLM) geliştirdi. 2,7 milyar değişkenle çalışan “Phi-2” kod adlı model geliştiricilerinin iddiasına göre Google’ın son ürünü “Gemini Nano 2”den daha iyi performans sunuyor.

Sağlık sigortası şirketlerine yönelik destek sunan yapay zeka uygulaması “Humana”, yaşlı hastaların rehabilitasyon taleplerini sistematik olarak reddettiği gerekçesiyle ABD’de mahkemeye verildi.

Bir grup Britanyalı akademisyen tarafından geliştirilen “CoAtNet” adlı yapay zeka algoritması, bilgisayar klavyesinin çıkardığı tuş seslerini analiz ederek kişinin yazdıklarını algılayabiliyor. Cep telefonuna yüklenerek yapılan denemelerde yazılım 20 cm yakınındaki kişilerin yazdığı şifreleri yüzde 95 doğruluk payıyla algılamayı başardı.

Yapay zekanın yüz ekşiten kullanım örneklerinden biri daha ortaya çıktı: İsrail Ordusu, Gazze’de vuracağı hedefleri yapay zeka ile belirliyor.

Katolik cemaatinin ruhani lideri Papa Francis, Noel hutbesinde yapay zekanın devletlere düzenleme sorumluluğu getirdiğine ve uluslararası anlaşmaların belirleyici olacağına atıf yaptı.

ChatGPT uygulamasının tembelleştiğine ve küstahlaştığına  yönelik şikayetlerinin artması üzerine geliştircisi OpenAI konuyla ilgilendiklerini ve terbiye etmek üzere çalıştıklarını açıkladı.

Stanford Üniversitesi, ChatGPT benzeri yapay zeka botlarının öğrencilerin kopya çekmesinde belirgin (endişe verici) bir artışa sebep olmadığını belirledi.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Intel, Nvidia ve AMD ile rekabet edecek “Gaudi3” kodlu yapay zeka uygulamalarına özel yeni çipini tanıttı.

Ek bilgi: Dünyanın en büyük üreticisi Tayvanlı TSMC ise Apple için 2025 yılında üreteceği 2nm ölçekli çipini duyurdu. (iPhone 17’de kullanılacağı tahmin ediliyor.)

Güney Koreli “KAIST” tarafından üretilen “HOUND” adlı robot köpek, 100 metreyi 19,87 saniyede koşarak Guinness Rekorları Kitabı’na girdi. (İnsanlar adına rekor 9,58 saniye ile ünlü Atlet Usain Bolt’ta.)

Tesla, insansı robotunu “Optimus Gen 2” adlı yeni sürümüyle güncelledi. Tanıtım videosundan anladığım kadarıyla bir robot için en zor işlerden biri “yürümek”. İzlerken iç sesim “oy belim, vay belim” dublajı yaptı durdu.

Japonya merkezli “Interstellar Technologies” adlı girişim, uzay araçlarına yönelik inek dışkısıyla çalışan bir roket motoru geliştirdi.

İlham kaynağının YouTube’daki “fart lighting” videoları olduğuna eminim ama ispat edemem. Benden duymuş olmayın.

Fiat, Alfa Romeo, Opel, Maserati, Peugeot ve Citroen gibi 16 markayı bünyesinde bulunduran Stellantis Grubu, ABD merkezli pil teknolojileri girişimi “Ample” ile stratejik ortaklık kurdu. Anlaşmanın ilk meyvesi, İspanya’da hizmet veren paylaşımlı Fiat 500e modellerinden toplanacak. Filoya ait elektrikli araçlar, dolum için şarj istasyonunda beklemek yerine biten pili dolu olanla değiştiren özel bir platformda 5 dakika içinde kullanıma hazır hale gelecek.

Güney Koreli otomotiv üreticileri Hyundai ve Kia, istendiğinde zincir işlevi kazanan özel bir lastik tasarladı. Lastiklerin yüzeyini dikey olarak kesen 6 kanalda gömülü metal çubuklar gerekli durumda elektrik akımıyla tetiklenerek tırnak şeklinde dışarı çıkıyor ve kaygan yüzeylerde patinajı engelliyor.

Norveç’te okyanus araştırmaları yapan SINTEF Enstitüsü, somon çiftliklerindeki balıkların sağlığını uzaktan takip etmeyi sağlayan bir elektronik implant üretti. Sürüdeki birkaç balığın gövdesine yerleştirilen silindirik cihaz kandaki oksijen oranı, nabız ve sıcaklık gibi değerleri anlık olarak merkeze yolluyor. Bu bilgiler sürünün geneli hakkında fikir edinmeyi kolaylaştırıyor.

Göklerden Gelen Haberler

Avusturya merkezli Turbulence Solutions adlı girişim, uçuş sırasında sarsıntılara yol açan türbülansların yolcular tarafından yüzde 80 oranında daha az hissedilmesini sağlayan bir tasarıma imza attı. Bunun için türbülansın yaratacağı etki önceden hesaplanarak tam tersi yönde bir kuvvet oluşturuluyor ve sarsıntı normalize ediliyor.

Rolls-Royce, Ay’da kurulacak tesislere özel tasarladığı “Uzay Mikro-Reaktörü”nü tanıttı. Birleşik Krallık Uzay Ajansı’nın desteğiyle geliştirilen reaktör, uzaydaki yerleşim birimlerinin enerji ve ısı kaynağı olmanın yanısıra Ay’dan kalkacak araçlar için itici güç olarak da hizmet verecek.

Sağlık Olsun

ABD / Duke Üniversitesi’nin geliştirdiği yeni bir teknik, implant ameliyatlarını kökten değiştirme iddiasında. “DAVP” adı verilen yöntemde implantı oluşturacak malzeme önce vücuda sıvı olarak zerkediliyor. Ardından bir robot kol, hiçbir kesik açmadan hassas hedeflemeyle ultrason dalgaları yayarak bedenin içinde istenen noktada ve gereken biçimde sıvıya şekil vererek donduruyor.

Gen düzenleme tekniği CRISPR kullanacak ilk tedavi ABD’den kullanım onayı aldı. “Orak hücreli anemi” olarak bilinen ve çoğunlukla Afrika’da görünen hastalığa yönelik tedavi, “Casgevy” adı verilen CRISPR/Cas9 tabanlı yöntemle ilik nakline ihtiyaç bırakmadan sonuç veriyor.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda dünyanın yeni somut ve soyut değerler yaratma konusundaki çabasına ve başarısızlıklarına değindim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️