Dünya Halleri: 126

18-24 Aralık 2023 tarihleri arasında gözümün önünden geçenler.

Yakın zamana dek biten senelerin kendine has hüzünleri ve sevinçleri; bir sonraki seneye devrolan umutları olurdu. Umudu geçtim, mutlu olma hakkının bile çok görüldüğü bir zaman ve zeminde, senenin başını-sonunu idrak etmek kolay değil. Ne eğlenmeye izin var ne de üzülmeye. Hiç sönmeyen bir ocağın üstündeki düdüklü tencere misali. Tıslayıp duruyoruz.

Ama hayat da devam ediyor. Üstelik bakın nasıl.

---

Haftanın Tortusu

“Lapsus$” lakaplı 18 yaşındaki Arion Kurtaj, geçen hafta oyun üreticisi Rockstar Games’in sistemine sızarak merakla beklenen GTA VI oyununun fragmanını çalmış ve yayımlamıştı. Hakkında açılan dava kapsamında daha önce karıştığı benzer vakaları da gözönünde bulunduran hakim, hekimlerin toplum için sorun oluşturmayacağını söyleyene kadar Kurtaj’ın hastanede süresiz gözetim altında tutulmasına karar verdi. Sebep olan videoyu hatırlayalım.

Çin hükümeti dijital oyunlara yönelik yeni kısıtlamalar getirdi. Kararın ardından Netease ve Tencent gibi dev oyun üreticilerinin hisselerinde yüzde 25’e varan kayıp yaşandı.

Kanındaki oksijen seviyesini tespit etmek için Masimo adlı şirketin patentli teknolojisini izinsiz kullandığı gerekçesiyle dava edilen Apple, tedbir olarak (ABD’de) “Series 9” ve “Ultra 2” sınıfı Apple Watch satışını durdurdu. (Ve sürecin normalleştirilmesi adına derhal yazılım güncelleme süreci başlatıldı.)

İtalya, Britanya ve Japonya, sesten hızlı (süpersonik) 6. nesil savaş uçağı üretmek için stratejik ortaklık anlaşması imzaladı. Süreci Britanya’da BAE Systems, Japonya’da  Mitsubishi, İtalya’da ise Leonardo SpA ile Avio Aero şirketleri yürütecek. Artırılmış gerçeklik destekli kokpite ve pilotu sürekli denetleyen algılayıcılara sahip olacak uçağın 2035’te kullanıma sunulması hedefleniyor.

Ulusal Siber Güvenlik Merkezi’nin hazırladığı raporun ardından Britanya Elektrik İdaresi, enerji altyapısında kullanılan Çinli “Nari Technology” ürünlerini sökmeye başladı.

Dünyayı Saran Ağ

Avrupa Birliği, Dijital Hizmetler Yasası’nın 4 maddesine aykırı hizmet verdiği için Twitter hakkında soruşturma başlattı. İhlaller risk yönetimi, içerik moderasyonu, kullanıcıyı yanıltan teknikler (dark pattern), reklam şeffaflığı ve veri erişimini kapsıyor.

Ek bilgi: Aynı bağlamda ihtar alan üç “enteresan” site daha var: Pornhub, Stripchat ve XVideos. Sizin bu siteler ile ilginiz olmadığını biliyorum ama belki arkadaşlarınızı ilgilendirir diye yazdım.

Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık’taki düzenleyici kurumların tekel oluşturma iddiasıyla aleyhinde açabileceği davalardan çekinen Adobe, yazılım şirketi Figma’yı satın almaktan vazgeçti. 20 milyar dolar üzerinden yapılan anlaşmadan cayma bedeli olarak Adobe Figma’ya 1 milyar dolar tazminat ödeyecek.

Fransa Rekabet Kurulu, farklı üreticilerin PlayStation oyun kontrol cihazı geliştirmesini zorlaştırdığı gerekçesiyle Sony’ye 13,5 milyon euro para cezası verdi.

Ek bilgi: Adını anmışken kayda geçirelim; Sony’nin bu hafta açıkladığı veriye göre PlayStation 5 satışı 50 milyon adedi geride bıraktı.

Google, Android işletim sistemine yönelik uygulamaların dağıtıldığı Play Store’daki gelir modeli dayatması sebebiyle 700 milyon dolar tazminat ödemeye mahkum edildi.

Facebook, Instagram ve WhatsApp’ın çatı şirketi Meta, katma değer vergisi beyanında 870 milyon euro usülsüzlük yaptığı gerekçesiyle İtalya’da soruşturma altında. Avrupa Komisyonu da konuya dahil olmak üzere.

Elektronik belge imzalama hizmeti DocuSign, 11 milyar dolar değerlemeyle satışa hazırlanıyor.

(Bir dönem yoğun olarak kullandığım) Flipboard da ActivityPub protokolünü destekleyeceğini açıklayan platformlar arasına katıldı. (ActivityPub kabaca dağıtık içerik ve profil bilgilerini mümkün kılan dağıtık bir yapıyı temsil ediyor.)

Yapay Zeka Gündemi

İsviçre / ETH Zurich tarafından geliştirilen yapay zeka algoritmasyla kontrol edilen “CyberRunner” adlı robot, “el becerisi” gerektiren bir oyunda ilk defa insandan daha iyi performans göstererek tarihe geçti.

“Mistral AI” adlı Fransız girişim, geçtiğimiz hafta tanıttığı OpenAI’ın GPT-3,5 performansına denk “Mixtral 8x7B” (La plateforme) kodlu  yapay zeka dil modeliyle gündeme oturdu. Ürün Fransızca, İtalyanca, Almanca, İspanyolca ve İngilizce dillerinde hizmet veriyor.

Ek bilgi: Ligin parlayan diğer yıldızı Anthropic ise 750 milyon dolar değerlemeyle yatırım aldı. Şampiyon OpenAI ise 100 milyar dolar ile çıtayı epey yükseğe yerleştirdi.

Microsoft’un yapay zeka sohbet botu Copilot, bu hafta duyrulan Suno adlı eklenti ile yazılı olarak tarif ettiğiniz şarkıları besteliyor. (”Bir gece kulübünde karşılaşan iki teknoloji meraklısı hakkında bir şarkı yaz” dedim. Sözü ve bestesiyle sonuç şöyle. Etkilenmedim desem yalan olur.)

Ek bilgi: Google da metinden video üretme amaçlı geliştirdiği “VideoPoet” adlı geniş dil modelini (LLM) tanıttı. O da ayrı etkileyici. Sayfasındaki örnekleri incelemenizi tavsiye ederim.

Metinden görsel üreten algoritmaların atası MidJourney 6. sürümünü duyurdu.

Google, tıbbi soruları cevaplama, dağınık verilerden içgörü oluşturma ve tıbbi bilgileri özetleme konularında hizmet verecek sağlık sektörüne özel “MedLM” adlı yapay zeka ürününü kullanıma sundu.

Birleşik Krallık Üst Mahkemesi (bizdeki Anayasa Mahkemesi gibi düşünün) patent kayıtlarında yapay zekanın “mucit” olarak kaydedileMEyeceğine karar verdi.

Ek bilgi: Başvuruyu yapan DABUS adlı yapay zeka modelinin geliştiricisi Stephen Thaler aynı girişimi ABD’de yapmış ve orada da mahkeme tarafından reddedilmişti. Thaler’ın temyiz girişimi de ABD Üst Mahkemesi tarafından esastan reddedilmiş ve duruşma konusu dahi olamamıştı.

Samsung’un Galaxy S24 serisiyle gelecek Qualcomm çip setiyle gömülü bir yapay zeka modeline (LLM) sahip olacağı söyleniyor. (Böylece ek bir yazılıma ya da bulut hizmetine bağlı kalmadan cihazın kendi kaynaklarıyla hizmetler kullanılabilecek.)

Ek bilgi: Apple da mobil cihazları için aynı stratejiyi izliyor. Şirket bu amaçla flaş bellekte LLM çalıştırmaya yönelik ilginç bir iyileştirme / kaynak paylaştırma tekniği geliştiriyor (PDF).

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Havacılık şirketi Airbus’ın 2035 hayalini özetlediği videoyu izlemeniz gerek.

ABD / Santa Barbara Üniversitesi, ürettiği akıllı kiremitler ile ısınma maliyetlerini 2,6 kat, soğutma maliyetlerini ise 3,1 kat düşürmeyi başardı. Kanat benzeri kapakçıklara sahip kiremitler soğuk havalarda güneş ışınlarını emip kızılötesi ışınları yansıtarak ısıyı koruyor. Hava ısındığında ise kapakçıklarını açarak alt katmandaki yüzeyiyle güneş ışınlarını yansıtıp kızılötesi ışınları emerek ısınmayı engelliyor.

Kiremitlerin üstündeki kapakçıklar ısıya bağlı ve otomatik olarak çalışıyor.

“Fourth Power” adlı girişim lityum-iyon pillere kıyasla 10 kat daha düşük maliyetle enerji depolayan bir yöntem keşfetti. Kullanılan teknikte önce grafit bloklar içine gömülü bir boru sistemi 2 bin 500 santigrat dereceye kadar ısıtılıyor. Bu sıcaklıkta borunun içinden geçen sıvı metal alaşımının yarattığı ışıma güneş enerjisi panellerinde kullanılan termo fotovoltaik hücreler ile elektriğe çevriliyor.

Raytheon şirketi 2 yıl içinde ABD Hava Kuvvetleri için bir “kablosuz enerji ağı” kuracak. “POWER” kod adlı yapıyla elektrikli hava araçlarının hem yerdeki istasyonlardan hem de havadaki diğer araçlardan kablosuz şarj olması sağlanacak. Böylece uçaklar yere inmeye gerek durmadan sürekli görevde kalabilecek.

General Motors, Japon “Komatsu” şirketiyle hidrojen yakıt hücreli pil üretti. 2 megavat güç depolayan modül, 320 ton taşıma kapasiteli ve elektrik motorlu maden kamyonu 930E modelinde kullanılacak.

Şu kamyonlara çocukluğumdan bu yana hastayım. Kabine ulaşmak için merdivenle tırmanmak bile heyecan verici olmalı.

Almanya / Münih Teknik Üniversitesi robotlara özel bir makine öğrenim modeli geliştirdi. Algılayıcılardan toplanan verileri temel alan çözüm, robotların dış destek almadan ve programlanmadan (otonom olarak) bir nevi “bedensel farkındalık” kazanıp denge bulmasını ve koşullara uygun hareket etmesini sağlıyor. Bir bebeğin kendi başına yürümeyi öğrenmesi gibi düşünülebilir.

Çin merkezli insansı robot üreticisi “Unitree”, H1 kodlu ürünün yeni sürümünü tanıttı. 1,80 m boya ve 47 kilo ağırlığa sahip H1, insan hızında yürüyebiliyor. Bir de sıradışı sayılabilecek denge kabiliyeti var.  (Şu robotları itip kakmayın güzel kardeşim.)

Avustralya / Western Sydney Üniversitesi, insan beynini taklit edebilen bir süperbilgisayar üzerinde çalışıyor. Sistem saniyede 228 trilyon sinaptik işlem performansıyla insan beynine denk bir kapasiteye sahip. Son derece düşük enerji tüketimiyle dikkat çeken “DeepSouth” kodlu süperbilgisayarın 2024’ün Nisan ayında çalışır hale getirilmesi hedefleniyor.

Bu cihazın 100 kat kapasitelisinin bir gün cebimizdeki cihazlara sığacak olması düşündürücü. Beni esas düşündüren o cihazlarla ne yapacağımız.

Yine Avustralya’dan Sydney Teknik Üniversitesi ise takan kişinin zihninden geçen düşünceleri metne çeviren bir başlık üretti. Bere gibi giyilen “DeWave” adlı ürün, üstündeki alıcılarla beynin EEG dalgalarını okuyor ve yapay zeka desteğiyle yazıya dönüştürüyor.

“Roadio” şirketinin aynı adla ürettiği bir donanım ve yazılım seti, bisiklet ve motosikletler için kazalara karşı erken uyarı çözümü sunuyor. Araca takılan bir mini kamera, ön ve arkadaki 125 metrelik menzil içindeki çarpışma risklerini 6 saniye öncesinden mobil uygulamasıyla sürücüye bildiriyor.

Kripto Gündemi

ABD kökenli en büyük kripto para borsası Coinbase’in yeni sektörel düzenlemeler için Sermaye Piyasası Kurulu’na (SEC) yaptığı başvuru reddedildi. Tartışmanın özünde SEC’in kripto varlıkları para değil, menkul kıymet olarak kabul etmesi yatıyor.

Ek bilgi: Coinbase diğer yandan Birleşik Arap Emirlikleri’nde yeni bir şirket kurdu. Bu yapı “Project Diamond” kod adlı pazaryeriyle kripto bazlı finansal ürünlere özel hizmet verecek.

Göklerden Gelen Haberler

Amazon’un uydudan internet erişimi sunacak girişimi “Kuiper”, bu tip  hizmetlerde “latency” olarak adlandırılan gecikmeleri azaltan ve fiberoptik karasal altyapıdan yüzde 30 daha hızlı veri aktaran bir teknik geliştirdi. “OISL” adlı yöntem bunu başarmak için veriyi kendi ağındaki uydular arasında optik olarak aktarıyor.

Amazon’un uzay turizmi odaklı diğer uzay girişimi Blue Origin, 106 kilometre irtifaya tırmandığı 24. görevi kapsamında “New Shepard” adlı kapsülünü ekibiyle birlikte Dünya’ya başarıyla geri indirdi.

Sağlık Olsun

Güney Kore / Yonsei Üniversitesi, göz fotoğraflarından çocuklardaki otizmi yüzde 100 doğrulukla teşhis eden bir yapay zeka algoritması üretti.

ABD’li “Arcturus Therapeutics” ve Avustralyalı “CSL” şirketleri tarafından geliştirilen “ARCT-154” kodlu COVID-19 aşısı Japonya’da kullanım izni aldı. Aşının farkı, kendiliğinden büyüyen RNA (Self-amplifying RNA / saRNA) tekniğini kullanan ilk ürün olması. mRNA aşılarına kıyasla daha kısa sürede ve daha ucuza maledilen saRNA aşıları, daha düşük dozla daha fazla koruma sunuyor.

Moderna ve Merck ortaklığıyla geliştirilen bir aşı, genç yaşta en çok ölüme sebep olan kanser türü “melanoma” (cilt kanseri) tedavisinde olumlu sonuçlar verdi. Aşıyı (Merck tarafından geliştirilen) “Keytruda” adlı kanser ilacıyla birlikte kullanan hastalarda ölümler yüzde 49 oranında azaldı. 3. faz deneylere geçen “mRNA-4157” kodlu aşının 2024 yılında piyasaya sürülmesi hedefleniyor.

Aslen tip2 diyabete yönelik geliştirilen ancak kilo verme konusundaki başarısı sebebiyle seneye damgasını vuran Ozempic adlı ilacın Alzheimer, demans gibi nörolojik hastalıklar konusunda da işe yarama ihtimali ortaya çıktı. İlacın GLP-1 hormonunu taklit ederek pankreası insülin konusunda uyaran kimyasal bileşeninin beyin sağlığına da olumlu etkileri bulunuyor. (Viagra’nın da aslen tansiyon düzenleme amacıyla geliştirildiğini hatırlayalım.)

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda üretken yapay zeka algoritmalarının eğlenceli hizmetlerinin siyasette nasıl bir tehlikeye gebe olduğunu örnekleriyle ele aldım.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️