Dünya Halleri: 131

22-28 Ocak 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Haftanın Tortusu

Apple Analisti Ming-Chi Kuo, ABD’de 3 bin 500 dolardan satışa sunulan uzamsal (spatial) gözlük “Apple Vision Pro”nun ön siparişlerle ilk haftasında 160 ile180 bin adet arası satış yaptığını öne sürdü.

Bulut bilişim (Azure), yapay zeka (OpenAI ortaklığı, ChatGPT imtiyazları ve Copilot ürünleri) ve büyük ölçekli anlaşma ve birleşmelerin desteğiyle Microsoft’un pazar değeri tarihi zirvesine ulaşarak 3 TRİLYON dolar seviyesine geldi.

Google’ın çatı şirketi Alphabet, ileri teknoloji projelerini geliştiren “X Lab” adı biriminden çok sayıda kişiyle yollarını ayırdı. İklim krizi, ulaşım ve ağ teknolojileri üstüne yoğunlaşan şirket yeni dönemde dış yatırımcıların kaynaklarıyla ilerleyecek.

Ek bilgi: “X Labs”te yaşananlar yüksek teknoloji çabaları adına üzücü. Ancak işten çıkarma dalgası onunla sınırlı değil. Sadece bu hafta e-ticaret platformu eBay yüzde 9 küçülerek 1.000 (bin), SAP yüzde 7 küçülerek 8 bin, Microsoft (oyun bölümünde) yüzde 8 küçülerek bin 900, League of Legends oyunuyla tanınan Riot Games yüzde 11 küçülerek 530, Salesforce ise yüzde 1 küçülerek 700 çalışanıyla yollarını ayırdı. Teknoloji sektöründeki küresel kıyım yıl boyu sürecek gibi görünüyor.

ABD merkezli 15 yüksek teknoloji şirketinin yöneticileri, ABD Ekonomik Büyüme ve Çevre Bakan Yardımcısı Jose Fernandez ile Vietnam’ı ziyaret etti.  Görüşmeler kapsamında Vietnam’ın temiz enerji altyapı çalışmalarına yönelik 8 milyar dolarlık yatırım konusunda ön protokol imzalandı.

Microsoft, Rus devleti adına çalışan “Nobelium” adlı hacker grubunun üst düzey yöneticilerinin e-posta hesaplarına sızdığını iddia etti. Geçtiğimiz Kasım ayında gerçekleştirilen eylem 12 Ocak’ta fark edilmiş.

Orijinal olmayan yazıcı kartuşların kullanımını yazılımla engelleme sebebi sorulan HP CEO’su Enrique Lores sahte kartuşlarla bilgisayar ağlarına bulaşan virüslerin olduğunu öne sürdü. Siber güvenlik uzmanlarına göre bu ihtimal teorik olarak mümkün ancak engellemesi de son derece basit.

Britanya / Surrey Üniversitesi, iklim krizinin ishal vakalarında artışa sebep olacağını ortaya koydu. Gerekçesi, artan sıcaklık ve nem yüzünden hayvansal besinler yoluyla insanlara geçecek ishale yol açan 23 bakteri türündeki artış.

Dünyayı Saran Ağ

Apple ile ilgili birkaç gelişme ile başlayalım:

• Ukrayna işgali sonrasında Rusya’daki faaliyetlerini askıya alan Apple, Rusya Rekabet Kurulu’nun aleyhinde verdiği 1,2 milyar ruble tutarındaki para cezasını sürpriz bir kararla ödedi.

• Birkaçını uzun süre kullandığım “Power PC” ve “UMAX” serüvenini hariç tutarsak Apple her zaman kendine özel ve kapalı ekosistemler kurma yolunu seçti. Ancak Avrupa Birliği’nin son düzenlemesi buna son verdi. Yeni kurallara göre (AB vatandaşı) Apple kullanıcıları artık AppStore dışındaki platformlardan da uygulama indirebilecek. Ayrıca uygulama içi ödemeler için bağımsız seçenekleri kullanabilecek. Daha da önemlisi Apple bu süreçlerde komisyon alma ya da farklı tarife uygulama gibi tasarruflarda bulunamayacak. (Bunun özellikle geliştiriciler adına maliyet avantajı sunacağı kesin. Serbestiyet adına da sevindirici. Fakat güvenlik adına bazı tatsız ihtimallere kapı araladığı da unutulmamalı.)

• Daha da ilginç bir gelişmeyle Apple (aynı AB düzenlemesi gereği) mobil işletim sistemi iOS’in 17.4 sürümünden itibaren alternatif web tarayıcı uygulamalarına gerçek anlamda izin vereceğini duyurdu. (Şimdiye kadar iOS’te yüklenebilen Chrome, Firefox, DuckDuckGo gibi bütün mobil web tarama uygulamaları ana motor olarak Apple’ın web tarayıcısı Safari’yi [WebKit diyelim] kullanmak zorunda kalıyordu.)

Avrupa Birliği bir tek Apple’ı etkilemiyor elbette. Aynı düzenlemeyle birlikte WhatsApp da Avrupa Birliği ülkeleri kapsamında benzer diğer ileti uygulamalarıyla (RCS protokolü üstünden) uyumlu çalışacak. Bir başka deyişle WhatsApp kullanmadan da onu kullananlarla mesajlaşmak mümkün olacak (haliyle tersi de geçerli).

Yapay Zeka Gündemi

ABD başkanlığı için ön seçime hazırlanan New Hampshire eyaletinde (mevcut Başkan Joe Biden’ın mensubu olduğu) Demokrat Parti seçmenleri telefonla arandı ve yapay zeka ile üretilmiş sahte bir ses kaydı dinletildi. Biden’ın oy vermek için sandığa gitMEmelerini salık verdiği konuşmayla ilgili savcılık soruşturma başlattı. Joe Biden’ın en büyük rakibi Donald Trump, konuyla ilgileri olmadığını açıkladı.

Ek bilgi: OpenAI, ABD Başkan Adayı Dean Phillips’in sesini taklit etmek için çalıştığını fark ettiği bir yazılım geliştiricinin hesabını kapattı.

Google’a ait “DeepMind” şirketinin biyolojik araştırmalar için hizmet veren yapay zeka ürünü “AlphaFold” yüz binlerce yeni saykodelik yapı keşfetti. Halüsinatif etkilere sahip bileşenlerin yeni antidepresan ilaçları geliştirmek için kullanılması hedefleniyor.

Google’ın yeni video üretim aracı “Lumiere”, tarif edilen içeriği 5 saniyelik klipler şeklinde oluşturabiliyor.

Yapay zeka algoritmaları kendilerini eğitmek için aynen bizler gibi insanlığın mevcut birikiminden faydalanıyor. Ne var ki bu durumdan herkes memnun değil. Chicago Üniversitesi’nin eserlerinin bu tip çalışmalarda kullanılmasını isteMEyen sanatçılar için geliştirdiği “Nightshade” adlı dijital araç bu hafta kullanıma sunuldu (ücretsiz). Yazılım görsellerin içine insan gözünün ayırt edemeyeceği pikseller serpiştirerek algoritmaların onu başka şekilde algılamasını sağlıyor.

Ek bilgi: Çok ilginç bir ayrıntı olarak (bu konuda çalışan) Google DeepMind’ın araştırmasına göre algoritmaları yanıltmak için kullanılan bu teknik aynı zamanda insan beynini de yanıltabiliyor!

OpenAI CEO’su Sam Altman, yapay zeka odaklı çip üretecek fabrikalar kurmak için kaynak arıyor. Konuyla ilgili ilk görüşmeler Abu Dabi’deki G42 ve Japonya’daki Softbank fonlarıyla gerçekleşti. Şirketin en büyük yatırımcısı Microsoft da yatırımla ilgileniyor. (Bir çip fabrikasının maliyeti 10 ile 20 milyar dolar arasında değişiyor.)

Ek bilgi: Yapay zeka yarışında epey geride kalan Intel, açıkladığı ilk çeyrek verilerinin ardından yüzde 12 değer kaybetti.

Avrupa Birliği’nin oylamaya sunmaya hazırlandığı 892 sayfalık yapay zeka yasasının metni internete sızdı (PDF). Kabul edilmesi durumunda 2 Şubat’ta yürürlüğe girecek.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

1978’de fikir olarak ortaya atılan, çalışmalarına 2005 yılında başlanan ve temiz, güvenli ve sonsuz enerji üretmeyi hedefleyen “ITER” (International Thermonuclear Experimental Reactor / Uluslararası Deneysel Termonükleer Reaktörü) kod adlı projenin 2025 yılında tamamlanarak 2035’te hizmete girmesi hedefleniyor. Fransa’nın güneyindeki Saint Paul-lez-Durance kasabasında kurulan reaktör Fransa, Çin, Avrupa Birliği, İsviçre, Birleşik Krallık, Hindistan, Japonya, Güney Kore, Rusya ve ABD ortaklığıyla ilerliyor. Tesisin insanlığın şu ana kadar inşa ettiği en karmaşık ve gelişmiş sistem olacağı iddia ediliyor. Videoyu izleyince onlara hak vereceksiniz.

Apple, 2014’ten bu yana üstünde çalıştığı otomobil projesinin lansmanını 2028 yılına erteledi. Dahası, direksiyon ve pedalların olmayacağı; tam otonom yapıda olacağı söylenen model 2. seviye otonomiye düşürüldü (Bu, direksiyon ve pedalların bulunduğu ve sürücünün her an kontrolü almak üzere tetikte olması gereken seviyeyi temsil ediyor).

Otomotiv dünyasının en değerli markası haline gelen Tesla’nın 2025’te 2 yeni modeli satışa sunması bekleniyor.

Ek bilgi: Elon Musk’ın satışların pek iyi gitmediğine yönelik duyurusunun ardından Tesla hisseleri bu hafta yüzde 12 değer kaybetti.

Britanya Hava Kuvvetleri, bir süredir üstünde çalıştığı yüksek güçlü lazer silahının ilk denemesini gerçekleştirdi. Roket saldırılarına karşı karadan koruma sunacak “Dragonfire” adlı silahın en önemli ayrıcalığı, düşük kullanım maliyeti ve hedefine ışık hızında ulaşabilmesi.

Işığın silaha dönüşme anı.

Kur, vergi ve harçlar yüzünden Türkiye’de akıllı telefonlara yönelik tek merakımız “acaba sahip olabilir miyim?” sorusuyla kısıtlı hale geldi.  Neyse ki “daha farklı nasıl tasarlayabilirim / üretebilirim?” gibi sorular sorabilenler de var. Bunlardan biri Andre Youkhna. Tasarladığı e-mürekkep ekranlı, fiziki klavyeli ve “yarı akıllı” konseptiyle “Minimal Phone” 400 dolarlık tahmini satış fiyatıyla farklı arayışlardakilere seçenek sunmayı hedefliyor.

“Uzaktan eğitim” konusunda uzakta kabul edilen genellikle öğrenciler oluyor. Britanya / Loughborough Üniversitesi, denemeye başladığı hologram teknolojisiyle ibreyi eğitmenlere çevirmeyi hedefliyor. Dünyanın her yerinden eğitmenleri, canlıya en yakın haliyle sınıfta izleyebilmek enteresan bir tecrübe olsa gerek.

Üretkenlik ve verimlilik konusunda takıntılı olanlar için sevindirici bir gelişme ile devam edelim. İsviçre merkezli EPFL Araştırma Enstitüsü giyilerek bedene eklenebilen bir robotik üçüncü kol geliştirdi. Ne menem bir şey olduğunu merak edenler videosunu izleyebilir.

İtalyan otomotiv üreticisi Lamborghini, MIT Üniversitesi’nin keşfettiği yüksek kapasiteli ve hızlı şarj olan organik pil teknolojisinin lisansını satın aldı. Magnezyum ve sodyum alaşımlı “TAQ” kodlu pil daha düşük maliyetle daha fazla enerji depolayabiliyor.

Kripto Gündemi

Ürettiği ABD dolarına endeksli “TerraUSD” ve onu destekleyen “Luna” kodlu kripto paralarını 2022’de batırarak tasarruf sahiplerinin 40 milyar dolarını buhar eden Singapur merkezli Terraform Labs, ABD’de iflasını istedi. Şirketin kurucusu Do Kwon, ABD’den sahte pasaportla kaçtığı Karadağ’da tutuklu bulunuyor.

ABD Sermaye Piyasası Kurulu’ndan ETF (borsa fonu olarak satış) onayı almasının ardından uykusundan uyanarak 49 bin dolara kadar yükselen Bitcoin yüzde 20 kayıpla yeniden 38 bin seviyelerine indi.

Göklerden Gelen Haberler

Sesten hızlı (süpersonik) hava araçları geliştiren “Hermeus” şirketinin “Quarterhorse Mk 0” adlı modeli yerdeki testlerini tamamlayarak ilk deneme için geri sayıma geçti. Mk 0’ın hedefi ABD Hava Kuvvetleri için 1964’te geliştirilerek 1976’da hizmete sunulan casus uçağı “SR-71 Blackbird”ün rekorunu kırabilmek.

Japonya Uzay Kurumu, geçtiğimiz hafta indirdiği keşif aracıyla ülkesine Ay’a ulaşan beşinci ülke unvanını kazandırmıştı. Ancak “SLIM” kod adlı aracın Ay yüzeyindeki serüveni uzun sürmeyecek. Zira iniş sırasında yaşanan bir sekme sebebiyle aracın ihtiyaç duyduğu enerjiyi üretecek Güneş panelleri açılamadı.

Tasarım şirketi HASSEL, Avrupa Uzay Ajansı’nın Ay’da kurmayı planladığı yerleşim için bir proje geliştirdi. 144 kişi kapasiteli modüler kompleksi oluşturacak yapıların en dikkat çekici ayrıntısı Ay kumu kullanacak 3D yazıcılarla inşa edilecek olması.

Yapı kompleksinin görselleştirmesi bu şekilde.

Ay’da yaşamı sürdürülebilir kılmak adına üstüne yoğunlaşılan alanlardan biri de “uzay tarımı”. ABD’den 3 üniversitenin bu kapsamdaki deneyinde Dünya kaynaklı mantar ve solucanlar ile desteklenen Ay toprağında nohut üretimi başarıldı.

“Ay Nohutu” diye bir ürünü Dünya pazarlarında görür müyüz?

“Ne var kardeşim bu Ay’da?” diyebilirsiniz. Halihazırda çeşitli ülkelerde bu küçük uydumuza yönelik 100 proje üstünde çalışılıyor. Kimisi prestij, kimisi barındırdığı (nükleer füzyon reaktöründe kullanılacak) nadir elementler, kimisi ise daha ötedeki gezegenlere yönelik hayalleri için bir ara istasyon kurma adına ilgileniyor.

Sağlık Olsun

Dünyanın en ölümcül salgın hastalığı sıtmaya karşı geliştirilen ilk aşının ulusal çapta uygulandığı ilk ülke Kamerun olacak. Her yıl 2 milyon 700 bin sıtma vakasının yaşandığı ülkede çocuk ölümlerinin yüzde 67’si yine bu hastalıktan kaynaklanıyor. Bütün çocukların ücretsiz aşılanmasının hedeflendiği kampanyada GlaxoSmithKline tarafından üretilen “Mosquirix” aşısı kullanılacak.

Norveç / UiT Üniversitesi tarafından geliştirilen insülin hapının insan üzerindeki denemelerine 2025 yılında başlanacağı duyuruldu. Başarılı olması durumunda diyabet hastalarının enjeksiyon çilesi son bulacak.

İspanya / IRB Barcelona Üniversitesi tarafından üretilen nano ölçekli robotlar, mesane (idrar kesesi) içindeki tümörleri yüzde 90 oranında küçültmeyi başardı. Ağız yoluyla alınan savaşçı robotlar idrarda bulunan üre ile aktif hale geldiği için mesaneye ulaştığında otomatik olarak çalışmaya başlıyor.

Renkli olan kitle tümörü temsil ediyor.

ABD / North Carolina Üniversitesi cep telefonu uygulamasıyla yönetilebilen bir cilt bandı geliştirdi. Mikro iğnelerle deriye nüfuz eden “SOP” adlı akıllı bant, ağız ya da enjeksiyon yoluyla alınması gereken ilaçların gerektiği anda zerk edilmesini sağlıyor.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde her yere ve her uzmanlığa sızma eğilimindeki yapay zekanın “Geleceğin Meslekleri” konusuna olası etkilerine değindim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️