Dünya Halleri: 133

05-11 Şubat 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Bu hafta bültenin oldukça eski birkaç abonesine denk geldim. Yorumlarını dinlerken her çabanın “iyilik yap, denize at” hikayesindekine benzer şekilde doğaya (kaderine) savrulan türden olduğunu hatırladım. Belki de bu tür çabalardaki niyet ile akıbetinde sebep olduğu yansımalardaki o muazzam bilinmezlik, işin hem keyfi hem de sebebi.

Yine öyle çok şey olup bitti ki, özetinin özeti bile uzadı gitti. Haydi başlayalım.

---

Haftanın Tortusu

Merakla beklediğim an geldi ve her yeni cihazı parçalarına ayırıp didik didik inceleyen iFixit sitesi Apple’ın “Vision Pro” ürününü masaya yatırdı. Meraklısı için harika bir dosya.

Çok enteresan bir gelişmeyle devam edelim. Brilliant Labs şirketi “Frame” adını verdiği açık kaynaklı artırılmış gerçeklik gözlüğünü tanıttı. Metin çevirisi, web araması; hatta baktığınız gıdaların kalorilerini yansıtma gibi birçok yeteneği var. Numaralı gözlüklere de uyarlanabiliyor. (350 dolar)

Apple’ın katlanabilir ekranlı bir iPhone üzerinde çalıştığı söyleniyor.

Samsung’un Başkanı Lee Jae-yong, 2015 yılında Cheil şirketinin satın alımı sırasında borsa manipülasyonu ve muhasebe yolsuzluğu yaptığı suçlamasıyla hakkında açılan davada beraat etti.

Disney, Fortnite oyununun üreticisi Epic Games’e 1,5 milyar dolar yatırım kararı  aldı.

Dünyanın en büyük çip üreticisi Tayvanlı TMSC, 20 milyar dolar yatırımla Japonya’da ikinci fabrikasını kuracak.

ABD, Çin ile rekabet kapsamında çip alanındaki araştırma-geliştirme çalışmalarını çatısı altında toplayacak merkez için 5 milyar dolarlık bir kaynak ayırdı.

Elektrikli otomotiv markası Rivian, “R2” kodlu daha küçük hacimli ve düşük fiyatlı modelini 7 Mart’ta tanıtacağını açıkladı. Aracın 40-60 bin dolar aralığında olması bekleniyor.

Dünyayı Saran Ağ

Spotify, 600 milyon aktif kullanıcı seviyesine ulaştı.

Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey tarafından hayata geçirilen (Twitter klonu) sosyal ağ Bluesky, davetiye mecburiyetini kaldırdı ve bu hafta kayda açıldı. Başından bu yana oradayım. O bildik ıssızlık ve sessizlik henüz kırılmadı. Herkes piste ilk kim kalkacak diye bekliyor.

WhatsApp (biraz da AB’nin yeni düzenlemesinin zoruyla) benzer mesajlaşma uygulamalarıyla entegre çalışabilme üstünde çalışıyor. Böylece (örneğin) Signal kullanıcıları WhatsApp kullanıcılarıyla iletişim kurabilecek.

İnternet adına üzücü bir gelişme: Google şimdiye dek arama motoru için taradığı web sayfalarının bir kopyasını “cache” yöntemiyle saklıyordu. Bu özellik sürpriz bir kararla kaldırıldı ve arşivlenen sayfalar ulaşılamaz hale geldi. Şirketin arama hizmeti yöneticisi Danny Sullivan artık bu işleve gerek kalmadığı için böyle bir karar aldıklarını söyledi. (Oysa ki bu ilkel ve maliyetsiz özellik kimi zaman kanun zoru ya da baskıyla kimi zaman da bizzat sitenin yok olmasıyla tetiklenen “hafızasızlık” derdine yönelik bir şifaydı.)

Epeydir ihmal ettiğim siber güvenlik konusuyla ilgili birkaç güncel gelişme:

• Ülkenin en büyük siber güvenlik zaafı olarak kayıtlara geçen olayda Fransa’nın nüfusunun yarısına denk gelen 33 milyon kişinin verileri hacker’ların eline geçti. Sosyal güvenlik numaralarını da kapsayan bilgiler sağlık alanında hizmet veren iki şirketin sistemlerinden sızdırılmış.

• Devletler adına yasadışı yöntemlerle kişisel cihazlardan bilgi sızdıran İsrail merkezli NSO şirketinin gazeteci, eylemci, insan hakları avukatı ve sivil toplum temsilcilerinden oluşan 35 Ürdün vatandaşını devlet adına izlediği ortaya çıktı.

• Hollanda istihbaratı, devlet destekli Çinli hacker’ların geçen sene askeri sistemlerine sızdığını açıkladı. Ağa sızmak için Fortigate adlı güvenlik duvarı sistemine özel üretilen “Coathanger” adlı casus yazılımın kullanıldığı anlaşıldı.

• Apple’ın büyük gizlilikle yürüttüğü otomobil projesinde çalışan Xiaolang Zhang, bilgileri çalıp Çinli rakibine sattığı için 120 gün hapis ve 140 bin dolar para cezasına çarptırıldı.

• Britanya ve Fransa’nın öncülüğünde bir araya gelen 35 ülke, casus yazılımlarla ilgili ortak mücadele yürütmek adına anlaştı.

• Chainalysis raporuna göre fidye virüsleri kurbanlarının 2023 yılında hacker’lara ödemek zoruda kaldığı kripto para miktarı 1 milyar dolar ile rekor kırdı.

“Rusya’nın Google’ı” olarak anılan ve ülkenin en büyük teknoloji girişimi unvanına sahip Yandex, Ukrayna işgali sonrasında büyük bir çıkmaza girmişti. Şirket bu hafta yurtdışı yatırımları durdurma ve yurtiçindeki varlıkları 5,2 milyar dolar bedelle bir Rus yatırımcı gruba devretme kararı aldı.

Çin devletinin Türkiye dahil pek çok ülkede yerel dillerde yayın yapan 123 paravan haber sitesi kurduğu ortaya çıktı. Amaç yerel haberler arasında çaktırmadan Çin devlet propagandası yapmak ve muhaliflerinin itibarlarını sarsmak.

Meta yönetimi, İsrail karşıtı paylaşımları sebebiyle İran’ın ruhani lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Facebook ve Instagram hesaplarını askıya aldı.

Kulağa kar suyu kaçırmış gibi olmayayım ama bahsetmek gerek: Pakistan ulusal seçimlerin yapıldığı gün “muhtemel tehditleri” engellemek adına ülkedeki internet erişimini (hem mobil hem sabit hatlarda) tamamen engelledi.

Yapay Zeka Gündemi

OpenAI şirketinin CEO’su Sam Altman, yapay zeka ve çip sektörünü yeniden şekillendirmek adına Birleşik Arap Emirlikleri’nde yatırım turuna (avına) çıktı. İstediği tutar 7 TRİLYON dolar! Bu tutar Apple ve Microsoft’un toplam değerine denk. “Ya hiç sayı saymamış ya da dayak yememiş” türünden bir cüret.

Microsoft, 2 milyon Hindistanlıyı yapay zeka becerileri konusunda eğitme kararı aldı.

ABD / New York Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, bebeklerin nasıl öğrendiğini anlayarak bunu yapay zeka öğrenimine uyarlama adına bir çalışma yürüttü. Bu doğrultuda 6 aylık bir bebeğin kafasına yerleştirilen “SAYCam” adlı kamera 1,5 yıl boyunca her şeyi onun gözünden kaydetti. Sonuçlar bebeğin 6 aylıkken dahi bazı sözcükleri bildiğini ve 2 yaşına kadar 300 sözcük ve kavramı öğrendiğini ortaya koydu. Bebeğin bu dönemde duyduğu 37 bin 500 sözcüğün gördüğü 600 bin video karesiyle eşleştirildiği veri setiyle eğitilen yapay zeka modeli, görsel tanımlamada yüzde 62 başarı sağladı. Mevcut yöntemlerle bu orana ulaşmak için 400 milyon görsel gerekiyor.

Dalhousie Üniversitesi ise daha enteresan bir motivasyonla tavuk gıdaklamalarını tercüme eden bir algoritma geliştirdi. Amaçlar muhtelif.

Siber güvenliğin yapay zeka çağında ne kadar karmaşıklaşacağına yönelik çarpıcı bir gelişmeyle bu başlığı kapatalım. İsmi açıklanmayan bir çokuluslu şirketin Hong Kong şubesinin yapay zeka destekli bir yöntemle geçtiğimiz ay 25 milyon dolar dolandırıldığı ortaya çıktı. Soyguncular eylemi ses ve görüntüsünü “deepfake” yöntemiyle kopyaladıkları finans müdürünün ağzından verdikleri 15 banka havale talimatıyla gerçekleştirdi. Çağrının sahte olduğu bir hafta sonra anlaşıldı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Avrupa Birliği desteğiyle geliştirilen “WaveRoller” adlı elektrik jeneratörü, deniz dalgalarından 1MW’a kadar ve megavat saati 100 dolar maliyetle enerji üretmeyi hedefliyor. 12 metre derinlikte kurulu platformdan su üstüne uzanan hareketli bir panel ile çalışan sistem ilk siparişini Afrika ülkesi Namibya’dan aldı.

“Maglev” türü trenler, manyetik kaldırma gücü yardımıyla ray ile vagon arasındaki sürtünmeyi en aza indirerek çok yüksek hızlara ulaşabiliyor. Çinli savunma sanayi şirketi “CASIC”, bu kategorideki yeni aracıyla 2  km uzunluğunda tüp şeklindeki vakumlu deney hattında saatte 623 km hıza ulaşarak dünya rekorunu kırdığını duyurdu. Ülkenin hedefi saatte 1.000 km hıza ulaşmak.

Çin / Huazong Ziraat Fakültesi hem tarlalardaki yaban otlarını engelleyen hem de ekin gelişimini hızlandıran bir buluşa imza attı. Bu amaçla laboratuvar ortamında geliştirilen bir sentetik mikrop karışımı, mahsulün verimini hiçbir kimyasal gübre ya da zehirli ilaca maruz bırakmadan yüzde 75’e varan oranda artırıyor. Buluşun kaderini bitki genetiğine yönelik uzun vadeli etkiler tayin edecek.

Göklerden Gelen Haberler

59 yaşındaki Rus Kozmonot Oleg Kononenko, yörüngede kesintisiz geçirdiği 878 gün ile uzayda kalma rekoru kırdı. Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki görev süresi Eylül ayında tamamlanacak Kononenko döndüğünde bin 110 günü uzayda geçirmiş olacak.

Alper Gezeravcı şöyle bir poz verse neler olurdu hayal dahi edemiyorum.

“Aurora Flight Sciences” şirketinin ABD’nin gelişmiş savunma sistemlerini koordine eden DARPA adına tasarladığı “Liberty Lifter” adlı deniz uçağı güncellendi. 100 ton kargo kapasitesine ve 12 bin km menzile sahip uçak, gücünü 8 pervaneli motordan alıyor. En dikkat çekici özelliğiyse üretim ve kullanım maliyetinin düşüklüğü. 1B fazına geçmeye hazırlanan Liberty Lifter’ın 2028’de hizmete girmesi hedefleniyor.

Kripto Gündemi

Avustralyalı bilgisayar mühendisi Craig Wright 2016 yılından bu yana Bitcoin’in mucidi (Satoshi Nakamoto) olduğunu iddia ediyor. Bunun ispatı adına “Kripto Açık Patent Birliği” (COPA) tarafından 2021 yılında Birleşik Krallık’ta açılan davanın ilk duruşması Pazartesi günü yapılacak. Taraflarıyla, amaçlarıyla; nerden baksan garip bir mesele.

İlhamını kesilmeden önce semirmesi için bolca beslenen hayvanlardan alan “Domuz kasaplığı” terimi, kripto yatırım camiasında bütün birikimine el koymadan önce kurbanların paraya boğulmasını temsil ediyor. Siber güvenlik şirketi Sophos’un raporuna göre bazı forumlarda bunun için hazır yazılımlar dahi satııyor. “DeFi fırsatı” şeklinde pazarlanan tuzaklar, yasal kripto cüzdanlarına para yatırılan kişileri özel bir web sayfasına yönlendirerek tüm varlığın çalınması üstüne kurulu.

Kurucusu olduğu ABD dolarına çıpalı “TerraUSD” adlı kripto paranın 2022 yılında çökmesinin ardından Karadağ’a (Montenegro) kaçan ve Dubai’ye geçmek üzereyken tutuklanan Han Chang-joon, bu hafta Güney Kore’de yargılanmak üzere sınırdışı edildi. Chang-joon aynı süreçteki 8 suçtan ötürü ABD yargısı tarafından da talep ediliyordu.

Sağlık Olsun

Samsung’un akıllı saati “Galaxy Watch”, uyku apnesini takip etme konusunda FDA’dan onay aldı.

ABD / UW-Madison Üniversitesi, 3D yazıcı ile ürettiği insan beyin dokusunda hücrelerin birbiriyle iletişim kurabilir hale gelmesini sağladı. Buluşun beynin gelişiminin ve yapısının gözlemlenmesi ve ilaç deneylerinde kullanılması amaçlanıyor.

Britanya / Bristol Üniversitesi’nin çalışması, çeşitli ilaçlarda kullanılan “OVZ/HS-1638” kodlu inhibitörün aynı zamanda diyabet hastalarının kılcal damar bozukluğu sebebiyle göz ve böbreklerinde oluşan hasarın ikisini birden engelleyebildiğini ortaya koydu. Farelerde alınan başarılı sonuçların ardından insan üstündeki deneylere geçildi.

ABD / Yale Üniversitesi, vücudun temel savunma sistemi olan beyaz kan hücrelerinin sayısını artıran yeni bir molekül keşfetti. “Prohiberin”  olarak da bilinen A485 molekülü ile akyuvarlar antibiyotik kullanmaya gerek kalmadan bulaşılarla mücadele edebilecek seviyeye getirilebiliyor. Buluşun özellikle kanser hastalarının kemoterapi tedavisinde destekleyici olması hedefleniyor.

ABD / CSH Laboratuvarı, genetiği değiştirilmiş T hücrelerinden oluşan tek doz iğneyle yaşlanmayı yavaşlatmayı başardı. Deneyde kullanılan farelerin ideal kilolarını korumanın yanısıra kandaki şeker ve insülin seviyelerini dengelediği, iltihaplanmalarının azaldığı ve metabolik olarak daha genç profile ulaştıkları gözlemlendi. Buluşun temelinde yaşlılıkla artan ve hücre dokusuna zarar veren zombi hücrelerin hedef alınması yatıyor.

“Loyal” adlı biyoteknoloji şirketinin iri köpek türlerinin daha uzun yaşaması için geliştirdiği yaşlanma geciktirme ilacı, insan üzerinde denenmek için FDA’den onay aldı.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda, iki hafta önce kapısını araladığım “yeni yetkinlikler” konusunun somut karşılıklarına yer verdim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️