Dünya Halleri: 141

01-07 Nisan 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Bayram, seyran, tatil bilmeyen bülteniniz yine karşınızda! Üstelik uzaydan sağlığa, yapay zekadan teknoloji savaşlarına kadar alabildiğine geniş bir yelpazeyle. Ama önce bu uzun tatil boşluğunda zihni besleyecek ekstra şeyler arayanlara “diğer cenahlardan” birkaç gelişme paylaşayım:

Bloguma iki yazı ekledim: İlki sosyal medya ile ateşi harlanan beden algısına yönelik beklenti ve mücadelemizi anlatıyor. 5 yıllık ama hala taze. İkincisi ise Oksijen gazetesindeki (geçtiğimiz haftaki) yazım. O da yeni çağın atom bombasına denk gelebilecek teknolojik ihtimallerine bakıyor.

“Haddini Aşan Yaşam Rehberi” adlı podcast serimde bu hafta “Türkiye’de Genç Olmak” konusunu işledim. Dinleyici katkılarıyla iki güzel bölüm çıktı.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Odea ile Birikimlerini Farklı Fonlarda Değerlendir, Geleceğini Şekillendir!

Yatırımlarını çeşitli sektörlerde değerlendirerek hem fırsatları çoğaltmak hem de riskleri minimize etmek isteyenler için “Yatırım Fonları” ideal bir tercih oluşturuyor.

Odea’nın, zengin içerikli yatırım fonu yelpazesiyle kendi portföyünüzü oluşturabilir veya uygulama içinde öne çıkan fonları takip edebilirsiniz! Odea’da, sadece Odealılara özel olan fonların yanı sıra; değerli madenlerden dövize, blockchain ve fintech gibi teknolojik temalardan tarım ve sürdürülebilirlik gibi önemli konuları ele alan tema fonlarına kadar geniş bir yatırım fonu çeşitliliği bulunuyor.

Üstelik şu an kaçırılmayacak bir fırsat da var! Odea’da 10.000 TL değerinde yatırım ürünü alanları 1.000 TL’ye varan fon hediyesi bekliyor. Bu kampanyadan yararlanmak için 30 Nisan’a kadar zamanınız var.

---

Genel Gündem

İlginç ve ironik bir gelişmeyle başlayalım: Amazon 2018 yılında tanıttığı “Just Walk Out” (Çık Git) adlı fiziki ve akıllı mağazasıyla epey ses getirmişti. Dijital teknolojilerle bezeli mağazalarda kasa ve ödeme yoktu. Sepetinize eklediğiniz ürünler, dükkandan çıktığınız anda otomatik olarak Amazon hesabınızdan (kredi kartınızdan) çekiliyordu. Şirket bu hafta (zaten birçoğunu kapattığı) projeden tamamen vazgeçiklerini açıkladı. Bu vesileyle sistemin esasında Hindistan’dan hizmet veren BİN kişilik bir İNSAN ordusu tarafından idare edildiği ortaya çıktı! Tam bir “Oz Büyücüsü” hikayesi.

Ek bilgi: Amazon ayrıca bulut bilişim altyapısı birimi AWS’den yüzlerce çalışanıyla yollarını ayırcağını duyurdu.

Teknik laf salatası uyarısı: Kuantum bilişim alanında ortak proje yürüten Microsoft ve Quantinuum, fiziki qubit’lerden 800 kat daha güvenilir hata oranına sahip mantıksal bir yapı geliştirerek bu alandaki liderliği göğüsledi.

🤔 Nedir bu “qubit”? Geleneksel bilgisayar sistemlerinin temel veri birimi olan “bit”, aynı anda 1 ya da 0 değere sahip olabilen ikili sistem üstüne kurulu. Qubit ise 1 ve 0’ın yanısıra (kaprisli bir sevgili gibi) aynı anda hem 1 hem de 0 değeri taşıyabiliyor.Buna süperpozisyon da deniyor. Bu yapı sayesinde işlemcilerin hesaplama ve işlem gücü de görülmemiş oranda artıyor.

Avrupa Birliği’nin tekelleşme yaptırımlarından çekinen Microsoft, Teams uygulamasını Office paketinden ayırmaya karar verdi.

Çinli teknoloji devi Huawei’nin 2023 yılı net karı yüzde 144,5 artışla 2019’dan bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. Net kar artış oranı ise yüzde 12,3 oldu.

Yapay zeka yarışında ve ticari rekabette geride kalan ABD merkezli Intel’in çip üretim birimi 7 milyar dolar faaliyet zararı açıkladı.

ABD yönetimi Güney Kore’ye Çin’e yönelik çip ve DRAM ihracını kısıtlaması için çağrıda bulundu. Konunun ayrıntıları Haziran ayındaki G7 Zirvesi’nde görüşülecek. (Çin şu an Güney Kore’nin en büyük çip ithalatçısı konumunda.)

Samsung, ABD / Texas’ta 44 milyar dolarlık yatırımla bir yarıiletken fabrikası kuracak.

Japonya Endüstri Bakanlığı, çip fabrikası kurmak için bir araya gelen Rapidus adlı sermaye grubuna 590 milyar Yen (yaklaşık 124 milyar TL) tutarında destek verecek. Tesisin 2027 yılında hayata geçmesi planlanıyor.

Japonya ayrıca Avrupa ile Birliği çip ve pil üretimi konusunda Çin’e bağımlılığı azaltmak üzere işbirliğine gitme kararı aldı.

Üretken yapay zeka modellerine özel ileri seviye çip geliştiren “Hailo” adlı İsrail merkezli girişim, 1,2 milyar dolar değerleme üzerinden 120 milyon dolar yatırım aldı. Şirketin halihazırda 300 müşterisi bulunuyor.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, haftalık olağan ekonomi toplantısında yerli ve milli oyun endüstrisi için çalışacaklarını açıkladı. Program kapsamında oyun konsolu üretmek de yer alıyor.

Ayrıca: Ukrayna işgali sebebiyle ekonomik yaptırımlara tabi tutulan Rusya ödeme seçeneklerini artırması konusunda Apple’ı uyardı. Apple ise çağrıya uymayacağını açıkladı. (Mevcut yaptırımlar sebebiyle Rusya’da VISA ve Mastercard gibi yaygın ödeme sistemleri kullanılamıyor.)

Apple’ın gelirlerinin büyük bir bölümünü oluşturan “AirPods” kablosuz kulaklık serisi yıl sonuna doğru “AirPods Lite” adlı daha düşük fiyatlı (tahmini 100 dolar) bir seçeneğe daha kavuşacak.

Ek bilgi: Apple, California merkezinde çalışan 600 kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. Büyük bir bölümü iptal edilen “Apple Otomobili” projesinde çalışanlardan oluşuyor.

Dünyayı Saran Ağ

Google’ın e-posta hizmeti Gmail 20 yaşına girdi. 1 Nisan 2004 tarihinde kullanıma sunulan Gmail, rakiplerinin 15 MB kapasite sunduğu günlerde 1 GB boyutundaki depolama alanı ve yenilikçi arayüzüyle ezberleri bozmuştu.

20 yıl önce “devrimsellik” işte böyle bir şeydi.

Google’ın web tarayıcısı Chrome’un “Incognito” olarak bilinen gizli gezinme modundayken de kullanıcıları takip ettiği ortaya çıkmış ve aleyhinde açılan kamu davasında 5 milyar dolar tazminat ödemeyi kabul etmişti. Sürecin devamında mahkeme şirkete bu kapsamda topladığı bilgileri silme ve kullanıcıları daha net bilgilendirme şartı getirdi.

Meta’nın 130 milyondan fazla kullanıcıya ulaşan Twitter rakibi Threads, yüksek etkileşim üreten üyelerine nakit ödeme yapacak.

Netflix’in ardından Disney de video platformunda şifre (hesap) paylaşımını engelleyecek. (Netflix geçtiğimiz yıl bu taktikle 22 milyon yeni üye kazanmıştı.)

Hindistan yönetimi Kamboçya’da siber dolandırıcılık çeteleri adına zorla çalıştırılan 250 vatandaşını kurtardığını açıkladı. Ülkede halen bu şekilde 5 bin Hint vatandaşının alıkonulduğu düşünülüyor.

Yapay Zeka Gündemi

Gazze’deki devlet terörüyle tepki toplamaya devam eden İsrail’in Hamas hedeflerini belirlemek üzere “Lavender” (Lavanta) adlı bir yapay zeka aracı geliştirdiği ortaya çıktı. Bu sistem, askeri birlikleri hedef olarak belirlediği 37 bin Filistin vatandaşına otomatik yönlendirerek operasyonlar düzenletiyor.

Yapay zekanın bu tür “becerilerinden” söz eden pek olmuyor. Oysa teknolojinin “karanlık” yüzünü düşünmek için iyi bir fırsat. Bunları geliştirenler kendini “SAVUNMA” şirketi olarak tanımlıyor. Hiç saldırma şirketi yok. Herkes savunmada. Yapay zeka durur mu? O da savunuyor işte.

Microsoft, Çin yönetiminin yapay zeka destekli araçlar kullanarak ABD, Tayvan ve Hindistan seçimlerini etkilemek için çalışmalar yürüttüğünü iddia etti.

ABD ve Avrupa Birliği, yapay zeka güvenliği, standartları ve araştırmaları konusunda işbirliği kararı aldı.

1968 yılında ABD’de ortaya çıkan ve “Zodiac” lakabını kullanan bir seri katil, 37 kişiyi öldürmüş ve yakalanamadan sırra kadem basmıştı. Bu süreç boyunca Zodiac, yerel gazetelere ismini de içeren bir dizi kriptolu mektup yollamıştı. 51 sene boyunca kimsenin içinden çıkamadığı (”Z340” olarak adlandırılan) bu mektuplar, 2020 yılında bir kripto grubu tarafından yapay zeka yardımıyla çözülmüştü. “azd” adlı araçla bunu başaran “Oranchak” ekibi, kullandığı yöntemi 29 sayfalık bir metinle paylaştı. Videoyu izlerken ister istemez böyle bir zekanın insan katlinde kullanılmasının nasıl bir israf olduğunu düşündüm.

Adeco Group’un yapay zekanın iş dünyasına yansımalarına yönelik araştırmasında görüş bildiren 2 bin üst düzey yöneticinin yüzde 66’sı, bu alanda dış uzmanlar kullanacaklarını ve yüzde 37’si yapay zeka konusunda uzman olanlara daha yüksek maaş vereceklerini belirtti. (PDF)

Google, yapay zeka destekli arama hizmetini ücretli hale getirmeyi düşünüyor. Gerçekleşirse şirketin sadece ücret ödeyenlerin kullanabileceği ilk ürünü olarak tarihe geçecek.

Instagram’ın kurucuları Kevin Systrom ve Mike Krieger, geçtiğimiz sene “Artifact” adlı yapay zeka destekli bir haber derleme uygulamasını hayata geçirmiş ancak yeterli kullanıcıya ulaşamadıklarını gerekçe göstererek Ocak ayında hizmete son vermişti. Bu hafta Yahoo, hizmeti satın aldığını ve aynı isimle yeniden kullanıma sunacağını açıkladı.

Bu hafta yapay zeka sektörünün en büyük oyuncusu OpenAI şirketinde birçok gelişme oldu. Sıralayalım:

• Apple’ın OpenAI ile sessizce yürüttüğü bir işbirliği ile ev işlerinde yardımcı olacak bir akıllı robot üstünde çalıştığı iddia ediliyor.

• OpenAI bu hafta sürpriz bir kararla (ücretli kullanıcı sayısı 600 bini geçen) ChatGPT’nin web sitesindeki ücretsiz sürüm için kayıt olma şartını kaldırdı.

• Şirket 2022’den beri üstünde çalıştığı sentetik ses üreten “Voice Generation” adlı modelini tanıttı. Sistem, sadece 15 saniyelik konuşma kaydını dinlediği kişinin sesini son derece başarılı şekilde taklit edebiliyor. Modelin özellikle eğitim alanında kullanılması hedefleniyor.

• OpenAI en büyük hissedarı Microsoft ile birlikte 100 milyar dolar bütçeli bir veri merkezi projesi üstünde çalışıyor. “Stargate” kodlu bir süperbilgisayarın da yer alacağı tesisin 2028 yılında hizmete girmesi planlanıyor.

• Son gelişme olarak CEO Sam Altman, OpenAI’ın risk yatırım fonundaki görevinden azledildi.

Yapay zeka modeli GPT-4’ün ikna (insanların fikrini değiştrme)  kabiliyetinin insanlara kıyasla yüzde 82 daha iyi olduğu belirlendi.  Dahası, Hume AI gibi örneklerde, insanların tepkilerini ölçmekte de daha başarılı.

Yapay zeka destekli kod yazan ve Peter Thiel’ın yatırımcıları arasında yer aldığı girişim Cognition Labs, 2 milyar dolar değerleme üzerinden yatırım turuna çıktı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Güney Kore Füzyon Enerji Enstitüsü’ne bağlı KSTAR reaktörü, Güneş çekirdeğinin 7 katı sıcaklığa ıulaşmayı başararak bu alanda yeni bir rekora imza attı. Deney kapsamında 48 saniye süresince 100 milyon derece santigrat seviyesi kaydedildi. Reaktörün 2035 yılında faaliyete geçmesi hedefleniyor. (Füzyon reaktörleri sonsuz ve sıfır karbonlu enerji üretme gibi iddialı bir hedefe sahip.)

Enerji girişimi “Terraform”, hava ve elektriği sentetik doğalgaza çevirmenin yöntemini keşfetti. İki konteyner büyüklüğündeki “Terraformer” adlı çözüm önce güneş enerjisini hidrojene çeviriyor, ardından kimyasal bir reaktör ile bu maddeyi sentetik doğalgaza dönüştürüyor. Dahası, geleneksel yöntemlerle kilosu 5-11 dolara malolan doğalgaz, bu yöntemle 2,5 dolara kadar geriliyor.

2040’a kadar dünyada okuma yazma bilmeyenin kalmaması için çalışan World Literacy  Vakfı, yaratıcı ajans Media Monks ile özel bir aksesuar üretti. Herhangi bir kaleme takılabilen cihaz istenen harf ya da sözcüğün yazımı için yönlendirmelerde bulunuyor. (UNESCO verilerine göre an itibariyle dünya genelinde 773 milyon kişi okuma-yazma bilmiyor.)

İlginç bir diğer icat ise Tasarımcı Michele di Carlo’nun 3D yazıcılarla basılabilen ayakkabı konsepti. 6 - 14 yaş arası çocuklara özel “4Steps” adlı modelin en büyük özelliği, bu yaşlardaki gelişime paralel olarak “büyüyebilmesi”. 8 sene boyu sahibine “ayak uyduran” bir ayakkabı desek yeridir.

Singapur hükümeti, Vow adlı girişimin soyu tükenen tüylü mamut genlerinden laboratuvar ortamında ürettiği hazır köftenin satışına onay verdi. (Halihazırda gıdasının tamamına yakınını ithal etmek zorunda olan Singapur, 2020 yılında laboratuvar etlerine onay veren ilk ülke olmuştu.)

Tabakta görünen, “Vow” şirketinin ürettiği etlerden. Bu tür ikame etlerin hayvanlardan bağımsız üretilme fikri kulağa “insancıl” geliyor. Ancak kişileri üreticilere bağımlı hale getirme ihtimali de bir o kadar “ürpertici”.

Kripto Gündemi

Kripto para borsası Binance’in (ABD’li) Tigran Gambaryan ve (İngiliz) Nadeem Anjarwalla adlı iki yöneticisi Nijerya’da vergi yolsuzluğu ve kara para aklama suçlamasıyla tutuklandı. (Anjarwalla bir şekilde kaçmayı başardı.)

Göklerden Gelen Haberler

Avrupa Uzay Kurumu, Güneş’i daha iyi inceleyebilmek için yapay güneş tutulması yaratacacak. Bunun için kullanılacak iki uzay aracından biri önden Güneş’e yaklaşarak gölgeleme yapacak, arkadaki gözlem aracı ise yıldızın harelerini analiz edecek.

İki aracın çalışma metodunu gösteren bir görselleştirme.

ABD yönetimi Ay’da geçerli olacak yeni bir “zaman dilimi” üzerinde çalışıyor. Amaç, uzay araçlarının Ay’da Dünya ile arasındaki günlük 58,7 saniyelik farka uyum sağlayabilmesi. (Bugün kullandığımız zaman dilimlerinin de tren seyahatleri sebebiyle icat edildiğini hatırlayalım.)

Sağlık Olsun

“Tardigrada” adlı organizma, eksi 272’den artı 150 derece santigrata kadar her sıcaklığa dayanabilmesi; uzay boşluğunda ya da radyasyonlu ortamda dahi hayatta kalabilmesiyle en dayanıklı varlık olarak anılıyor. ABD / Wyoming Üniversitesi, bu canlıdan alınan “CAHS D” adlı proteinin yerleştirildiği insan hücrelerinin metabolik olarak yavaşlayarak benzer yeteneklere kavuştuğunu keşfetti. Buluşun özellikle nakledilecek organların ulaşım sürecinde canlılığını korumasında işe yaraması bekleniyor.

Tardigrada işte böylesi şirin bir canlı.

“LyGenesis” adlı biyoteknoloji girişimi, karaciğer yetmezliği çeken hastaların kendi lenf bezlerinde (bedeni içinde) yeni karaciğer üreten bir buluşa imza attı. Teknik, klinik deneyde uygulandığı ilk hastada başarılı oldu.

Cilt yaşlanmasına yönelik yavaşlatıcı etkisi de bilinen tarçında bulunan doğal bir bileşenin saç köklerini güçlendirdiği ve sayısını artırdığı belirlendi. Japonya / Yokohama Üniversitesi’nin araştırmasına göre tarçın asidi oksitosin seviyesini yükselttiği için dolaylı olarak bu etkiyi tetikliyor.

---

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde özetine yukarıda özetine değindiğim iki yenilikçi enerji projesinin ayrıntılarına yer verdim.

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️