Dünya Halleri: 146

06-12 Mayıs 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

May 12, 2024

Bu hafta podcast yayınımda sürekli çekingenlik ile karıştırılan “içedönüklük” konusunu ele aldım. Aynı zamanda ilk konuklu yayınım oldu. “Affedersiniz İçedönük” kitabının yazarı Gözde Attila ile içini dışına tercih edenlere yönelik doğru bilinen yanlışlar, eksik bilinen doğrular.

Blogumda ise sağlık alanındaki yapay zeka girişimlerinin insan bedenini; daha da ötesi yaşamı programlama hedefiyle yürüttüğü çalışmaları derleyen bir yazı yayımladım. Aynı anda hem heyecanlandıran hem de ürperten türden işler.

Bültenimiz bu hafta gelişmeler adına rengarenk. Özellikle sağlık kategorisinde ilginç ve düşündürücü haberler sizi bekliyor.

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Sürdürülebilir Dünya İçin: Yeşil Kredi

Tüm operasyonlarında sürdürülebilir kalkınmayı öncelik belirleyen ve “Dünya Varmış” mottosuyla sürdürülebilirlik alanında farkındalık çalışmalarına devam eden Odeabank, ürün yelpazesini de bu doğrultuda genişletiyor.

Odeabank, ticari firmaların yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği gibi alanlara yatırım yapmalarını teşvik eden yeni ürünü "Yeşil Dönüşüm Kredisi" ile müşterilerine uygun koşullarda finansman desteği sunuyor. Önemli bir detay da bu destek için dış finansöre ihtiyaç duyulmaması; bankanın kendi kaynaklarıyla sağlanması.

Üstelik Odeabank, şubelerinde bu alanlarda eğitim alan ‘Sürdürülebilirlik Elçileri’ aracılığıyla yatırımcılara danışmanlık veriyor. Böylece kredilendirilen projelerin çevresel ve sosyal etkileri izlenirken raporlanmasına da öncülük ediliyor.

Yeşil Dönüşüm Kredisi’ne başvurmak isteyen firmalar Odeabank ticari şubelerine başvurabilir veya surdurulebilirlik@odeabank.com.tr adresiyle iletişime geçebilir.

Genel Gündem

İnsan beynine yerleştirilecek çip geliştiren girişimler arasında en popüleri hiç şüphesiz (kurucusu Elon Musk’ın etkisiyle) Neuralink. Şirketin uzun zamandır beklenen teknolojisi hayvanlar üzerinde epey tartışmalı (ve ölümlü) geçmişti. “N1” kodlu çipin insan üstündeki ilk uygulaması Ocak ayında Noland Arbaugh adlı (2016’dan bu yana felçli) bir ABD vatandaşıyla oldu. Ancak işlerin sonrasında pek beklendiği gibi gitmediğini The Wall Street Journal gazetesi ortaya çıkardı. Habere göre Arbaugh’ya takılan çip işlevini yitirdi ve hata vermeye başladı. Bunun üzerine yeni bir ameliyatla beyninden çıkartıldı. Haberin ardından konuyu bloguna taşıyan Neuralink çipin çıkarıldığını doğruladı ve ilgili kurumların haberdar edildiğini söyledi. Kişisel teknolojilerin bedenimizle kalıcı şekilde birleşmesi (ve bizzat bedenimizin şirketlerin bir parçası haline gelmesi) fikrini düşünmek için bir fırsat daha.

Neuralink’in N1 kodlu çipi. (Alttaki uzun kısım beyin ile bağlantıyı sağlayan ince kabloları barındırıyor.)

Ek bilgi: BBA (Beyin-Bilgisayar Arayüzü / Brain-Computer Interface) konusunda çalışan girişimlerden biri de Çin merkezli ve devlet destekli “Beijing Xinzhida Neurotechnology”. Şirketi “Neucyber” kodlu ilk çipi bu hafta tanıtıldı. (Devlet destekli beyin çipi fikri de tam bir ballı lokma tatlısı.)

Mevcut iklim verilerinden yola çıkarak bir süperbilgisayar üstünde gerçekleştirilen simülasyonda 250 milyon yıl sonra Dünya’nın sonunun geleceği belirlendi. Nature Geoscience dergisinde yayımlanan makaleye göre bu süreçte atmosferimizdeki CO2 ve nem oranı, Güneş kaynaklı ısınmayla birlikte ortalama sıcaklıkları 50 derece santigrat seviyesine taşıyarak yaşamı imkansız hale getirecek.

Nintendo, yeni nesil Switch oyun konsolunun önümüzdeki sene Mart ayında satışa sunulacağını açıkladı.

Microsoft da kendi mobil oyun uygulama merkezini hayata geçirmeye hazırlanıyor.

Apple, bu hafta gerçekleştirilen etkinliğinde yapay zeka uygulamalarına odaklı M4 çip serisini tanıttı. İlk olarak iPad cihazlarında yer alacak 10 çekirdekli ve 3nm çipler, saniyede 38 trilyon işlem kapasitesine sahip.

Çin rekabeti sebebiyle 4 haftadır personel çıkarmaya devam eden Tesla’da işten uzaklaştırılanların oranı yüzde 20 seviyesini geride bıraktı.

Ek bilgi: Şirket diğer yandan ABD’deki 3 bine yakın personel alım ilanının tamamını yayından kaldırdı.

Tesla 2016 yılında dünyanın en büyük 3. otomotiv pazarı Hindistan’da ofis kuracağını açıklamış ve 1.000 dolar ön ödeme ile Model 3 siparişleri toplamıştı. 8 yıldır gerçekleşmeyen vaat yüzünden mağdur olan Tesla tutkunları, şirketi mahkemeye vererek paralarının iade edilmesini talep ediyor.

Dünyayı Saran Ağ

Hem bireyleri hem de şirketleri mağdur eden fidye virüslerinin en belalısı olan LockBit’in çete lideri “LockBitSupp”, gerçek kimliğini ortaya çıkarana 10 milyon dolar ödül vereceğini duyurdu. Cevap ABD emniyet teşkilatı FBI’dan geldi. Kurum yayımladığı ilanla 1993 doğumlu hacker’ın gerçek ismini (Dmitry Yuryevich Khoroshev) ve fotoğraflarını paylaşarak, yakalanması için yardımcı olacaklara 10 milyon dolar ödül vaat etti. Güvenlik Uzmanı Jon DiMaggio ise blogunda Khoroshev ile ilgili bazı ilginç ek bilgiler paylaştı. (Elde etme yöntemi de film gibi!)

Yaydığı Lockbit adlı fidye virüsü sayesinde 150 milyon dolardan fazla kazandığı düşünülen Dmitry Yuryevich Khoroshev.

ABD Meclisi’nin çıkardığı bir yasayla millileşmeye (ABD merkezli bir şirkete dönüşmeye) zorladığı TikTok, ABD’yi kendi başkentinde mahkemeye verdi. Ne ilginç zamanlar...

Ek bilgi: Türkiye Cumhuriyeti Rekabet Kurulu ise Facebook, Instagram, Threads ve WhatsApp’in çatı şirketi Meta’ya kullanıcı verilerini yasaya aykırı şekilde paylaştığı gerekçesiyle 1,2 milyar TL ceza verdi.

Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey, şirketten ayrıldıktan sonra rakip ürün olarak 2019’da hayata geçirdiği Bluesky platformundaki görevinden ayrıldı. Gerekçe olarak Bluesky’ın Twitter ile aynı hatalara düşmesini gösterdi. (Sebeplerden biri de moderasyon. Dorsey, her şeyin serbest olması gerektiğini savunuyor.)

YouTube yapay zeka destekli “ileri atla” (jump ahead) adlı yeni bir işlevi denemeye başladı. Bu sayede diğer kullanıcıların videolarda ileri aldığı kısımlar tespit edilerek tek tuşla sizin de o bölümleri atlamanız sağlanıyor. Sistem şimdilik sadece Android kullanan ABD’li YouTube Premium üyelerine açık.

Yapay Zeka Gündemi

OpenAI’ın (13 Mayıs) Pazartesi günü Google’a rakip olabilecek (elbette yapay zeka destekli) bir arama motorunu kullanıma sunması bekleniyor. Bu, pek çok şeyi değiştirebilir.

Microsoft’un ABD istihbarat teşkilatlarının kullanımına özel ve kapalı devre (internete bağlı olmayan) çalışacak bir yapay zeka modeli geliştirdiği söyleniyor. Sistem sadece 10 bin kullanıcıya (istihbaratçıya) açık olacak.

Ek bilgi: Microsoft ayrıca “MAI-1” kodlu yeni bir geniş ölçekli yapay zeka dil modeli üstünde de çalışıyor. Bu modelin (Microsoft’un en büyük hissedarı olduğu) OpenAI ve Google Gemini ile rekabet edecek seviyede olduğu iddia ediliyor. Şirketin Google’dan transfer ettiği Mustafa Suleyman’ın öncülüğünde yürütülen yapı, 500 milyar parametreyle çalışacak.

OpenAI tarafından geliştirilen ve yazılı metinleri videoya çeviren Sora uygulamasıyla hazırlanan ilk müzik klibi yayımlandı. Ernest Weatherly Greene Jr. imzalı “The Hardest Part” şarkısı için çekilen klip, Yönetmen Paul Trillo’nun Sora ile ürettiği 55 farklı sekanstan oluşuyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Avustralya / RMIT Üniversitesi, hurda cam ve arıtılmış çöp küllerinden “tuğla” üretti. Geleneksel tuğlalara kıyasla daha az enerji ile üretilebilen ve daha iyi ısı yalıtımı sunan yöntem atık bertarafına da katkı sunma iddiasında.

Pabuç ya da terlik giymiş Avustralyalı görünce garipsiyorum.

ICFO Enstitüsü ve Corning şirketi, klozet kapaklarından daha fazla bakteri barındıran telefon ekranlarına yönelik ilginç bir çözüm geliştirdi. Yeni nesil ekran camının sırrı, bakterileri öldürme özelliği bilinen “bakır” elementinden oluşan 3,5 nanometre inceliğinde şeffaf bir filmle kaplanmış olması. (Cep telefonu ve bakteri ilişkisi için aşağıdaki videoyu tavsiye ederim.)

Kripto Gündemi

ABD doları ve Euro gibi itibari para birimlerine çıpalı değerlenen kripto paralara “stablecoin” adı veriliyor. Visa ve Allium Labs’ın raporuna göre bu türden paralarla gerçekleştirilen işlemlerin yüzde 10’undan azı gerçek kişilere ait. (ABD dolarına endeksli USDT ve USDC kodlu kriptoparalar toplam hacmin yüzde 97’sini oluşturuyor.)

OpenAI şirketinin kurucusu Sam Altman tarafından geliştirilen kripto para sistemi Worldcoin, enflasyon oranı yüzde 288’e tırmanan Arjantin’de kullanıcı patlaması yaşıyor. Sistem üye olan herkese 50 dolar karşılığında kripto para aktarıyor. (2021 yılında hedeflerini ve işleyişini ayrıca yazmıştım.)

Worldcoin’e üye olabilmek için Orb adlı bir cihaz ile göz taraması yaptırmak gerekiyor.

Kurucusu Sam Bankman-Fried’ın usülsüzlükleri sebebiyle 2022 yılında iflas eden kripto para borsası FTX’in avukatları mağdurların tüm varlıklarının geri ödeyecek. 8 milyar dolarlık tazminatın bir kısmı şirketin dış yatırımlarının satış gelirlerinden, bir kısmıysa özellikle Bitcoin’in yükselen değerinden karşılanmış (Ödemeler kripto paraların 2022 kuruna göre yapılacak).

Kanada kara para akladığı gerekçesiyle Binance’e 4,38 milyon dolar ceza kesti. (Borsanın kurucusu Changpeng Zhao aynı suçtan ABD’de 4,32 milyar dolar para ve 4 ay hapis cezası aldı.)

3 Ocak 2009 tarihinde hayata geçen Bitcoin ile gerçekleştirilen işlem sayısı bu hafta 1 milyar adedi geride bıraktı.

Sağlık Olsun

Google’ın yapay zeka girişimi DeepMind, DNA, RNA ve bütün yaşamsal molekülleri modelleme yeteneği kazandı. Bunun için geliştirilen “AlphaFold 3” modeli tarımdan ilaç sektörüne kadar geniş bir alanda yepyeni keşiflerin altyapısını oluşturabilir. Üstelik bunu web tabanlı bir arayüze bağlanıp, sadece birkaç tıklama ile gerçekleştirebilmek akılalmaz bir seviye. (Elbette diğer yandan kötü amaçlı geliştirmeler yapacaklar için de benzersiz bir araç olduğunu unutmayalım.)

Yine Google’ın geliştirdiği “Med-Gemini” adlı sağlık odaklı bir diğer yapay zeka modeli, hastalardan elde edilen bulguları yorumlama ve tedavi yöntemi belirleme konusunda yüzde 91,1 oranındaki başarı seviyesiyle insan hekimleri geride bıraktı. Hastalarla yazılı ve görüntülü iletişim kurabilen Med-Gemini, kendi kendini eğitme özelliğine de sahip.

Birleşik Krallık’ta gen terapisi yöntemiyle Opal Sandy adlı doğuştan sağır bir bebeğe 6 ay içinde işitme yeteneği kazandırıldı. Bu yöntem, duymayı sağlayan Otof genini hücre içine zararsız bir virüs ile yerleştirmeyi temel alıyor.

Duymana değer şeyler ile büyü Opal Sandy bebek. ❤️

ABD / Florida Üniversitesi en ölümcül beyin kanser türlerinden “glioblastoma” için mRNA tabanlı bir aşı geliştirdi. Hızla yayılan ve tedavi edilse de yüksek oranda tekrar eden hastalığa karşı geliştirilen aşı hayvanlar üzerindeki başarılı sonuçlar verince insan üstündeki denemelere başlandı.

Kapanış Notları

Bu hafta Oksijen gazetesinde yüz milyonlarca kişiyi istihdam eden, yöneten ve işine gelmezse sorgusuz kapının önüne koyan gizemli bir patrondan bahsettim.