Dünya Halleri: 151

10-16 Haziran 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Okulların yaz tatiline girdiği ve uzun bir bayram izninin başladığı, rahatlatıcı bir dönem. Böylesi zamanlar insanı her şeyden uzaklaşmak ile asıl yapılmak istenen fakat bir türlü fırsat bulunamayan şeylere odaklanmak arasında tereddütte bırakır. Belli ki siz ikinci gruptansınız. Bu tercihinizin bana yüklediği sorumlulukla size okunası, dinlenesi, izlenesi bir yığın şey derledim.

Haftalık podcast serim “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nde ise sürüye katılıp rahat etmek ile kurda-kuşa yem olma pahasına kendi yolunu çizmenin çelişkilerine baktım.

Teknolojinin zamanımızdan, zihnimizden (ç)aldığı paya yönelik çok tartışıyoruz. Peki “doğal kaynaklarımızdan” aldıklarını biliyor muyuz? Örneğin ChatGPT’ye bir soru sormanın ne kadar “su” tükettiğini düşündünüz mü? Blogumda yazdım.

Oksijen gazetesindeki sayfamda yapay zeka çağında yaşamın güncel pratikleriyle alabildiğine kopan eğitim konusuna değindim. ( Tek dert “Milli Müfredat” mı sandınız!)

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

O'blog yanında… Tatilde keşfet, heyecanlan, ilham bul.

Hayat, seni heyecanlandıracak, sana hitap eden deneyimler ve yeni fikirlerle dolu. Keşfetmek için çok fazla şey varken ilginizi çekecek konuları seçip onlara dair içerikler hazırlayan bir platform harika olmaz mıydı?

O'blog...

O’blog, teknoloji, finans konularında güncel ve ilgi çekici başlıkların yanı sıra, toplumsal cinsiyet eşitliği ve sanat gibi yaşamın farklı alanlarına odaklanan içeriklerle dolu. Geniş bir konu yelpazesinde sana ilham vermek ve dahasını katmak için burada.

O’blog ile bu tatilde, yeşil enerji ve sürdürülebilirlik ile ilgili derinleşebilir, ilham verici 7 kadın girişimini keşfedebilir, “Yapay zeka sanatı nedir?” öğrenebilir ve “Neden podcast dinliyoruz?” sorusunun yanıtını bulabilirsin.

Özetle bu tatilde, bilgi ve ilham dolu bir yolculuğa çıkmak isteyenler için O’blog burada.

---

Genel Gündem

Avrupa Birliği Çinli otomotiv markalarına yüzde 38’e varan ek gümrük vergisi koydu. Ulusal ölçekteki ilk kınama (otomotiv endüstrisinde pek bir iddiası olmayan) Macaristan Başbakanı Viktor Orban’dan geldi. İlginç bir şekilde Avrupalı otomotiv devlerinin neredeyse tamamı da kararı serbest rekabete aykırı, kolaycı ve faydadan çok zarar getirecek bir adım olarak değerlendirdi. Anlaşılan o ki, “serbest piyasa” kavramı da aynen insan hakları, adalet ve özgürlük gibi “yerine ve zamanına göre” anlam değiştiren, soyut bir değer.

Alman otomotiv şirketi Audi, elektrikli araç üretim tesisleri için Meksika’ya 1 milyar euro yatırım kararı aldı.

Tesla hissedarları bu hafta yapılan oylamada Elon Musk’ın mahkeme kararıyla engellenen 56 milyar dolarlık CEO maaş paketinin ödenmesini onayladı. (Musk, geçtiğimiz hafta ödeme reddedilirse şirketi bırakacağını açıklamıştı. ”Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez” demişler.)

Microsoft’un oyun biriminin yöneticisi Phil Spencer farklı oyun tecrübesi sunacak bir xbox el konsolu üstünde çalıştıklarını onayladı.

Microsoft, İspanya’da 10 yıla yayılacak bir çerçevede ve 6,69 milyar euro’luk yatırımla yeni bir veri merkezi kompleksi inşa edecek. Tesislerin tamamı yenilenebilir enerji kaynakları kullanacak.

ABD / Michigan Üniversitesi’nin çalışmasında tedarik süreçlerinde uçtan uca soğuk zincir altyapısının iyileştirilmesi halinde gıda israfının ve buna bağlı sera gazı salımının yüzde 41 oranında azaltılabileceği belirlendi. Bu sayede Güney Asya ve Güney Afrika’da çürüme sebepli gıda kaybının yüzde 45, sera gazı salımının ise yüzde 66 oranında düşmesi mümkün. (Soğuk zincirlerdeki mevcut yetersizlikler yüzünden dünya genelinde her yıl 620 milyon ton gıda çöp oluyor.)

Dünyayı Saran Ağ

WhatsApp’ın yeni sürümü 32 kişinin aynı anda görüntülü iletişim kurmasını ve ekran paylaşmasını sağlıyor.

150 milyon televizyonda yüklü YouTube başta olmak üzere 10 bin uygulamada yer alan 125 kanallı Google TV platformu, reklam satışına (bir başka deyişle “yayınına”) başlıyor.

Filipinler hükümeti ülkedeki 300’e yakın yasadışı bahis ve kumar sitesini kapattı. 300 bin Çinlinin çalıştığı organizasyonlar adam kaçırma, işkence, kredi kartı dolandırıcılığı ve tehdit gibi pek çok suç ile anılıyordu. (Ülkede yarısı Çinli şirketlere ait olmak üzere 46 yasal kumar ve bahis sitesi faaliyet gösteriyor.)

Endonezya İletişim Bakanı Budi Arie Setiadi, pornografik içeriğe izin vereceğini açıklayan Twitter’ı engellemeye hazırlandıklarını açıkladı. Platformun ülkede 25 milyona yakın kullanıcısı bulunuyor.

Yapay Zeka Gündemi

Yapay zeka yarışına “Siri” ile hayli erken giren ancak devamında epey geri kalan Apple’ın rövanşı uzun zamandır bekleniyordu. Bu haftaki etkinlikte merak giderildi ve şirket yapay zeka destekli yeni (mobil ve masaüstü) işletim sistemlerini tanıtı. “Apple Intelligence” (AI) başlığında toplanan yapay zeka yenilikleri mevcut uygulamaları geliştiren pek çok yeni işlev sunuyor.

Konuyla ilgili önemli ayrıntılar  ise şöyle:

• Yapay zeka özelliklerini sadece M1 ve üstü işlemcilere sahip Mac(book) bilgisayarlar ve A17 Pro ve üstü işlemcili iPad ve iPhone’lar  kullanabilecek (Yani iPhone 15 Pro ve üstü).

• Sistemin kalbini (en büyük hissedarı Microsoft olan) OpenAI şirketinin ChatGPT çözümü oluşturuyor. Bu Apple’ın bir dış markayla (Google ile arama entegrasyonunu dahi gölgede bırakan) en stratejik işbirliği.

• Sızan bilgilere göre Apple bu anlaşma için OpenAI şirketine bedel ödemeyecek. Vaadi, yüz milyonlarca yeni kullanıcıyı ChatGPT ile buluşturacak olması.

”Şimdilik bütçemiz yok ama bu proje ileride size iyi referans olur. İdare ediver.”

• “Mahremiyet” meselesini bir pazarlama unsuru olarak kullanan Apple’ın OpenAI ile işbirliği aynı sebeple şüphe ve endişeye sebep oldu. Şirketin bu konudaki kriterleri net: Verileriniz Apple tarafında saklanmıyor, sadece sizin istediğiniz amaçlarla ve sizin için kullanılıyor ve mahremiyet süreci şeffaf şekilde denetlenebiliyor. (Bu yapıya da “Private Cloud Compute” adı verilmiş.)

• Duyurunun ardından Apple’ın hisseleri yüzde 7 yükselerek tarihi rekorunu kırdı. Değeri 3,29 trilyon dolara ulaşan şirket böylece Microsoft’u geride bırakarak yeniden “Dünyanın En Kıymetli Şirketi” unvanını aldı.

• Etkinlikte tanıtılan yenilikleri izlerken içimden kaç bağımsız uygulamanın (girişimin) tarihe karışacağını düşünüyordum. TechCrunch bu konuda kapsamlı bir derleme yapmış.

Apple cenahından bir de tatsız haber var: Akıllı telefon pazarındaki tekelci uygulamaları ve fahiş fiyatlandırması sebebiyle ABD’de şirket aleyhinde açılacak kamu davasına 4 eyalet daha katıldı.

OpenAI, ABD’nin ulusal güvenlik teşkilatı NSA’in eski yöneticisi General Paul Nakasone’u yönetim kuruluna aldı. Bana pek hayırlı bir gelişme gibi gelmedi.

Elon Musk, kurucuları arasında yer aldığı OpenAI şirketini; CEO Sam Altman’ı ve Greg Brockman’ı açık kaynaklı yapıdan uzaklaşmış olmaları sebebiyle mahkemeye vermişti. Ancak Musk ilk duruşmanın hemen öncesinde hukuki dayanakların yetersizliği sebebiyle davadan çekildi.

Birleşik Krallık (bizim İngiltere dediğimiz ülke) seçimlerinde SmarterUK partisinden aday olan Steve Endacott, kampanyasını ve vaatlerini “AI Steve” adlı yapay zeka destekli bot ile yürütüyor. Kendi girişimi “Neural Voice” tarafından geliştirilen bot, seçilirse Endacott’un kararlarındaki “üst akıl” olarak hizmet verecek. Amaç siyaseti hislerden, kişisel çıkarlardan, ego zaaflarından arındırarak akılcı bir çerçeveye oturtmak. Seçmenlerin her an temas kurabileceği bir vekil olma ayrıntısını da unutmayalım. (Bir nevi “The Waldo Moment”)

“Elimi değil gövdemi sokmaya geldim. Elimi değil, vücudumu Brighton’ı ayağa kaldırmak için sokmaya geldim. Huzurunuza geldim!“

ABD / San Francisco merkezli yapay zeka girişimi Luma AI, yazılı metinlerden yola çıkarak yüksek kaliteli video üretebilen “Dream Machine” adlı çözümünü tanıttı. Demosu son derece etkileyici.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Giyen kişinin yüz ifadelerini önündeki ekrana yansıtan “Qudi Mask” adlı dijital maskeyi geliştiren ekip nedendir bilinmez ikinci sürümü geliştirmiş. Okudum, izledim ama nasıl bir ihtiyaca karşılık verir, amacı nedir; nereye varmak istemektedir bilemedim. Bir de siz bakın.

Michael Arseneau’nun 20 yıl önce tasarladığı Avadi motoru, aynı adı taşıyan girişimin 9 yıllık çalışmasının ardından hayata geçmek üzere. İçten yanmalı motorun en büyük farkı, küçük bir hacimde, tek pistonun sıradışı yerleşimi ve hareketiyle güç üretmesi.  Entegre şanzıman da cabası. Videosu gayet açıklayıcı. (Mühendislik ne kutsal, ne imrendirici bir meziyet!)

İsviçre merkezli ETH Zurich Enstitüsü yeni bir çikolata türü geliştirdi. Kakao meyvesinden elde edilen karışımla üretilen yeni tür hem daha sağlıklı hem de sürdürülebilir olmasıyla dikkat çekiyor. Normalde atılan kakao kabuklarının da kullanıldığı yöntem, iç kabuğun da işlenerek şeker katkısına ihtiyacı da ortadan kaldırıyor. Bu şekilde üretilen çikolata yüzde 20 daha fazla lif ve yüzde 30 daha az doymuş yağ içeriyor.

“No Normal” adlı girişim alüminyum tüpte satılan ezme kıvamında bir kahve geliştirdi. Öncelikle kampçıları hedefleyen ürün Kolombiya Arabica türü kahveden üretiliyor ve sıcak suyla karıştırıldığında geleneksel filtre kahve kıvamını alıyor. 18 dolarlık her bir tüp ile 20 fincan kahve demlenebiliyor.

Nokia’nın (evet Nokia’nın) CEO’su Pekka Lundmark tarihin kapsayıcı sanal gerçeklik ortamındaki (immersive) ilk görüşmesini yaptı. Finlandiya’nın Dijitalleşme ve Yeni Teknolojiler Bakanı Stefan Lindström ile yapılan bağlantı 5G altyapısındaki bir 3D sanal gerçeklik ortamında ve standart akıllı telefonlar kullanılarak gerçekleşti.  (Lundmark aynı zamanda 1991 yılında ilk 2G görüşmesini gerçekleştiren kişi olmuştu.)

İklim tahminleri yapmak üzere Avrupa Komisyonu himayesinde geliştirilen Dünya’nın dijital ikizi  “Destination Earth” projesi kullanıma açıldı. Avrupa’nın en gelişmiş süperbilgisayarları üzerinde çalışan model mevcut verilerden öngörü üretmenin yanısıra belirlenen koşullara bağlı iklim simülasyonları da yapabiliyor.

Pasifik Okyanusu’ndaki birikmiş çöp yığınlarında keşfedilen “Parengyodontium” adlı mantar türünün plastikleri yiyerek yok ettiği keşfedildi. Mantarın besin zincirindeki polietilen bazlı plastik, alışveriş poşetlerinden su şişelerine kadar kullanılan en yaygın ürün grubunu kapsıyor.

ABD / California Üniversitesi, 348 memeli türüne ait 15 bin doku örneğinin epigenetik değişiklikleri üstünde yürüttüğü çalışmayla canlıların yaşayacakları süreye yönelik tutarlı sonuçlara ulaştı. Rahimde geçen süreyi, ergenlik dönemini ve türün kayda geçen en uzun yaşam süresini temel alan algoritma, insan dahil olmak üzere yüzlerce canlının tekil olarak yaşayabileceği süreyi öngörebiliyor.

Göklerden Gelen Haberler

ABD / Brown Üniversitesi astronomları Mars’ın kraterlerinde (kırağı benzeri) donmuş su tabakaları keşfetti. 1 milimetre kalınlığındaki tabakalar gezegende Güneş doğduktan birkaç saat sonra buharlaşıyor.

Sağlık Olsun

Antibiyotiğe direnç geliştiren bakteriler sebebiyle sadece 2019 yılında 1 milyon 270 bin kişi hayatını kaybetti. Bu tip bakterilere yönelik sentezlenecek her yeni antibiyotik ise 10 yıla yayılan bir sürece muhtaç.  Avustralya / Queensland Teknoloji Üniversitesi, geliştirdiği yapay zeka modeliyle 1 milyon yeni potansiyel antibiyotik üretmeyi başardı. Bu grup içinden rastgele sentezlenen 100 ilaç, laboratuvar ortamında 63 dirençli türe karşı başarı sağladı.

ABD / Nebraska - Lincoln Üniversitesi, beyin taraması ve beslenme verilerinin birleştirilmesiyle kişinin keyin yaşlanmasını yavaşlatan bir diyet oluşturmayı başardı. Sistemin temelinde Akdeniz tipi beslenmenin temelini oluşturan yağ asitleri, karoten, kolin, vitamin ve antioksidanlardan yana zengin bir diyet yer alıyor.

ABD / Michigan State Üniversitesi, bal arılarının akciğer kanserini “koklayabildiğini” keşfetti. Bu tür arılar, gelişmiş koku alma yeteneği sayesinde kanserli kişileri nefeslerinden tespit edebiliyor.

---

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️