Dünya Halleri: 152

17-23 Haziran 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Uzun bir bayram tatili bugün sona eriyor. Siz ne yaptınız bilemiyorum fakat ben bu boşlukta elimden geldiğince uyudum. Kalan zamanlarda biriken mesajların büyük bölümünü yanıtladım, okunacak raporları erittim. Bir sürü film izledim ve birkaç kitap okudum. Aralarında en keyif veren, Murathan Mungan’ın Metis Yayınları’ndan çıkan romanı “995 km” oldu. Yakın dönem Türkiye tarihine, cemaat yapılanmalarına, siyasi / faili meçhul cinayetlere, derin devlet komplolarına ve ters köşe meraklılarına kesinlikle tavsiye ediyorum.

Blogumda yapay zeka hizmetleri tarafından yapılan ödevleri, yine yapay zekaların değerlendirdiği bir dönemde iyice köşeye sıkışan geleneksel eğitim sistemine yönelik bir yazı yayımladım.

Oksijen gazetesindeki sayfamda merkez bankalarının üstünde çalıştığı dijital para sistemlerinin gündeme pek gelmediğini düşündüğüm (ürpertici) ayrıntılarına yer verdim.

Podcast yayınım “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nde ise ilgiyle takip ettiğim bir Quora başlığından süzdüğüm hayata dair gerçekleri ve tavsiyeleri işledim.

Bülteni de ihmal etmedim elbette. Dünyanın dört bir yanından, birbirinden ilginç keşifler, icatlar, gelişmeler ve ürünler aşağıda sizi bekliyor!

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Odea’dan 2.500 TL’ye Varan Hediye Fon!

Yatırımlarını farklı sektörlerde değerlendirmek, kazanç fırsatlarını artırmak ve riskleri azaltmak isteyenler için yatırım fonları iyi bir alternatif olabilir.

Odea’da fon yatırımı yapmayı düşünenlere özel bir fırsat var.

Odealı olup seçili fonlara 25.000TL yatırım yapın, 2.500 TL’ye varan Hediye Fon kazanma şansınız olsun.

Teknoloji fonlarından emtia fonlarına, kıymetli madenlerden hisse senedi fonlarına kadar birçok seçenek sizi bekliyor. Fon sepetinizi oluşturup, bu fırsatı yakalamak için son gün 30 Haziran!

Henüz Odealı değilseniz, hemen şimdi Odealı olun ve Odea’nın geniş yatırım seçeneklerinden faydalanın.

---

Genel Gündem

ABD merkezli çip tasarımcısı Nvidia, dünyanın en değerli şirketi oldu. Şirketin borsada işlem gören hisselerinin değeri yılbaşından bu yana ikiye katlanarak 3,34 trilyon dolara ulaştı. Bu gelişmenin ardından Nvidia’nın bu sıradışı yükselişinin gerçekçi olup olmadığı tartışması iyice alevlendi. Zira aşağıdaki grafikten de göreceğiniz gibi Nvidia’nın geliri, geride bıraktığı rakiplerinin oldukça gerisinde. (Bu konuyla ilgili şu yazı da referans adına önemli bir belge.)

“Satın alınan beklenti” kalıbının emsalsiz bir örneği.

Apple’ın sanal gerçeklik başlığı “Vision Pro”nun daha uygun fiyatlı seçeneği üstünde çalıştığı iddia ediliyor.

Ek bilgi: Mevcut Vision Pro ABD’de 3 bin 500 dolara satılıyor. iPhone’un ABD ile Türkiye satış fiyatı farkını “bakkal hesabıyla” oranlarsak Vision Pro’nun Türkiye’de en az 250 bin TL olması gerekiyor. Bir teknolojik ürüne bu kadar bedeli kaç kişi verebilir, onu da siz düşünün.

ABD hükümeti, güvenlik zaafiyeti oluşturduğu gerekçesiyle Rusya merkezli antivirüs uygulaması Kaspersky’nin ülke içinde satışını yasakladı. Mevcut kullanıcıların da başka seçeneklere yönelmesi tavsiye edildi. Rusya Başkanı Vladimir Putin ise bu hamleyi ABD’nin üstünlük sağlayamadığı için rekabeti engellemesi olarak yorumladı. (Rusya’nın ABD’yi rekabetten kaçmakla itham edeceğini 80’li yıllarda dile getirene deli gözüyle bakılırdı.)

Ek bilgi: ABD Meclisi ayrıca benzer endişelerle Çin kökenli drone üreticisi DJI’ı yasaklı teknoloji şirketleri kapsamına eklemek için harekete geçti.

32 üyeli NATO bünyesindeki 24 ülkeden oluşan konsorsiyum, yapay zeka ve robotik sektöründeki savunma girişimlerini destekleyecek fonun ilk yatırımlarına başladı. 1 milyar euro tutarındaki kaynağın ilk dilimi yapay zeka odaklı çip tasarlayan “Fractile”, robot geliştiren “ARX Robotics”, savaş araçlarına yönelik hafif alaşımlı aksamlar üreten “iCOMAT” ve uzay alanında teknolojiler üstünde çalışan “SpaceForge” şirketlerine aktarılacak.

Amazon, Almanya’ya 10 milyar euro yatırım yapacak. Bunun 8,8 milyar euroluk kısmı 2026 yılında şirketin bulut bilişim (AWS) altyapısı için harcanacak. Bu yatırım ülkede sadece bu sene 4 bin yeni istihdam yaratacak.

Kara para aklama ve vergi kaçırma suçlamasıyla Nijerya’da tutuklu olarak yargılanan kriptopara borsası Binance’in iki yöneticisi davadan ayrılarak serbest bırakıldı. Duruşma Binance’in tüzel kişiliği üzerinden devam edecek.

Brezilya, yerel düzenlemelere uyumlu çalışmalarını sağlamak üzere ülkede temsilciliği bulunmayan kriptopara borsalarının yöneticilerini görüşmeye  çağırdı. Brezilya’da kripto varlıklarda tutulan tasarrufların toplamı 134 milyar dolara yakın.

2019 yılında İspanya’nın güneyinde Roma dönemine ait bir mezarlık keşfedilmişti. Gömülerin arasında yer alan bir kil çömleğin içinden dünyanın en eski şarabı çıktı. Halen içilebilir durumdaki içkinin 2 bin yıllık olduğu belirlendi.

Kelime anlamıyla bir “yıllanmış şarap”.

Dünyayı Saran Ağ

Twitter’ın ABD’de 11 kamu kurumuna yaptığı lisans başvurularını içeren 350 sayfa belgeyi inceleyen Bloomberg, şirketin gelecek hedeflerine yönelik bulgulara ulaştı (Nefis bir habercilik örneği). Bunların başında şirketin yeni sahibi Elon Musk’ın daha önce ipucunu verdiği “finansal aracılık” hizmetleri yer alıyor. Bireysel ve kurumsal hesapların profilinde mevduat saklayabilmesi, fiziki ve dijital noktalarda ödeme yapabilmesi bunlardan sadece biri.

SpaceX, uydu tabanlı internet erişimi sunan Starlink çanaklarının sırt çantasına sığacak boyutta bir türevini “Starlink Mini” adıyla tanıtı. 600 dolarlık ürün, 50GB kotalı paket için aylık 150 dolar talep ediyor. (Şimdilik sadece birkaç ülkede satılacak)

Reklam engelleyici yazılımlar ile kan davasını andıran bir mücadeleye girişen video platformu YouTube, reklamların videoların içine gömülü halde (atlanamayacak ve engellenemeyecek şekilde) sunulmasını sağlayacak yeni bir teknoloji üstünde çalışıyor.

Uçtan uca kriptolu mesajlaşma uygulaması Signal’ın başkanı Meredith Whittaker, Avrupa Birliği’ni mahremiyet ve veri güvenliği üstünde tehlikeli oyunlar oynamakla itham etti. Birliğin üstünde çalıştığı CSAM adlı düzenleme, çocukların cinsel istismarına karşı kriptolu iletişim hizmetlerinin resmi kurumlar tarafından denetlenebilir “arka kapılar” içermesini şart koşuyor. Whittaker, bunun veri güvenliğini tamamen yok edeceği ve Avrupa sınırlarını da aşacak sorunlara yol açacağını savunuyor.

Ek bilgi: Benzer eleştiri ve uyarılan artmasının ardından AB bu hafta sözkonusu düzenlemeyi taslaktan çıkardı.

Apple, Avrupa Birliği’nin veri düzenlemelerine aykırı politikaları sebebiyle Avrupa Komisyonu tarafından incelemeye alınmıştı. AB’nin rekabetten sorumlu yöneticisi Margrethe Vestager, bu hafta yaptığı açıklamada şirketin “çok ciddi ihlaller” içinde olduğunu belirtti. Suçlu bulunması durumunda Apple’ın küresel gelirinin yüzde 10’una kadar para cezası ile yüzleşme riski var.

Yapay Zeka Gündemi

Risk yatırım şirketi Accel’in 221 yapay zeka girişimi üstünde yürüttüğü araştırmaya göre üretken yapay zeka şirketlerinin yüzde 27’si Londra merkezli faaliyet gösteriyor. Devamında yüzde 13 ile Tel Aviv, yüzde 12 ile Berlin ve yüzde 5 ile Amsterdam geliyor. İlginç bir ayrıntı olarak 2,29 milyar dolar ile en çok yatırım toplayan ülke Fransa oldu. (Mistral ve Hugging Face gibi girişimlerin katkısı da denebilir.)

OpenAI şirketinin eski çalışanları tarafından hayata geçirilen Anthropic bu hafta “Claude” kodlu yapay zeka botunun “Sonnet” adlı sürümünü tanıttı. Yeni sürümün kabiliyetlerinden birinin demosunu video olarak paylaşıyorum. Diğerlerini kendi YouTube kanalında izleyebilirsiniz. (Şahsen Claude’un arayüzünü ChatGPT’den daha çok beğeniyorum. Performans konusunda da kendi denemelerimde bir eksiklik hissetmedim.)

OpenAI’ın kurucu ortaklarından Ilya Sutskever, CEO Sam Altman’ın görevden uzaklaştırılması konusundaki rolüyle dikkatleri üzerine çekmişti. Altman’ın geri dönmesiyle koltuğu sallanmaya başlayan Sutskever geçtiğimiz günlerde nicedir beklenen istifasını sunmuştu. Sutskever bu hafta hayata geçirdiği “Safe Superintelligence” adlı (manidar isimli) girişimiyle yeniden gündeme oturdu.

Alexa (Echo) adlı çözümüyle yapay zeka botu (asistanı) alanına hem yazılım hem de donanım olarak bundan 10 yıl önce giren Amazon, muhtemelen kendi ekosistemine hapsolmasından dolayı bir türlü kefeni yırtamadı. Sızan bilgilere göre markanın “Banyan” kod adlı yeni sürümü daha yetenekli olmanın yanısıra artık “ücretli” hizmet verecek. Abonelik bedeli aylık 10 dolar olarak belirlendi.

Alexa botunun hizmet verdiği seriden “Spot” adlı model.

2015 yılında açık kaynaklı ve kar amacı gütmeyen bir girişim olarak kurulan OpenAI, geçtiğimiz sene kapalı kaynak modeline geçmişti. Şirket şu an kar amacı gütmeyen bir çatı ve onun yönetim kurulu altında ticari bir alt firma olarak hizmet veriyor. Ancak CEO Sam Altman bu hafta kar odaklı bir model ile çalışan ve yönetim kurulundan bağımsız bir düzen üstünde çalıştıklarını açıkladı. (Bunun halka arz için bir ön hazırlık olduğu düşünülüyor.)

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Akıllı telefonlarda kullanılan pillerin yüzde 60’ını üreten Japon TDK şirketi, katı hal (solid-state) pillerde yüksek verim sunan yeni bir materyal bulduklarını duyurdu. Bu yöntemle 1 litrede 1.000 vat-saat enerji yoğunluğuna ulaşılıyor. Bu oran mevcut kapasitenin 100 katından fazla. Buluşun akıllı telefonlar başta olmak üzere kulaklık, akıllı saat ve benzeri tüm cihazlarda yeni bir sayfayı aralaması sözkonusu.

Genetik kodlarımızı içeren DNA, dijital verilerin saklanması adına da son derece verimli bir mecra. Sadece 1 gram DNA içinde 215 petabayt (215 milyon gigabayt) veri depolanabiliyor. Tek sorun, fazlasıyla kırılgan olması. ABD / MIT Üniversitesi bunu aşmanın yolunu DNA’yı polimer tabanlı yapay bir alaşım kaplamasıyla muhafaza etmekte buldu. Bu şekilde saklanan veriler 75 derece santigrat ısıya kadar bozulmadan korunabiliyor.

“Pixelbot 3000”, LEGO tuğlalarından imal edilmiş bir yazıcı. Ne yaptığına gelirsek: LEGO tuğlaları kullanarak piksel sanat.

İsviçreli teknoloji girişimi HydroRide, hidrojen yakıt hücresi kullanan bir elektrikli bisiklet geliştirdi. Araç gövdesindeki jeneratörüyle 200 mililitre saf sudan 6 saat içinde 20 gram hidrojen üretebilme kabiliyetine sahip. Menzili ise 60 kilometre.

Britanyalı Rolls-Royce, radara yakalanmayan tanklara özel ürettiği hibrit (elektrikli ve dizel) motoru Eurosatory savunma fuarında tanıttı. 10 silindirli motor bin 475 beygir güç üretiyor. Elektrikli çalışma kabiliyeti onu hem daha sessiz hem de daha az ısı yayar hale getirerek tespit edilmesini zorlaştırıyor.

Northrop Grumman şirketi, ABD Ordusu için geliştirdiği “Manta Ray” adlı insansız sualtı aracına yönelik yeni ayrıntılar paylaştı. Uzun menzilli görevler için geliştirilen Manta Ray, yenilikçi dümen ve pervane tasarımıyla son derece düşük enerji tüketimine sahip. Otonom seyir kabiliyetine sahip araç, gerekli durumlarda çok uzun süre sualtında demirleyerek bekleyebiliyor.

Avustralya Savunma Bakanlığı ülkenin ilk lazer silahını bir tatbikat eşliğinde kamuoyuyla paylaştı. Küçük bir çantaya sığacak boyutlardaki silah hem dünyanın taşınabilir en güçlü lazeri hem de drone düşürme konusunda da en başarılı örneklerden biri olarak dikkat çekiyor.

---

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️