Dünya Halleri: 155

08-14 Temmuz 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Pazartesi başlayan yaz tatilimizin ilk durağını yazlık olarak belirledik. Birkaç yıldır sahipsiz kalan bu mekan; yaşanMAmışlığın, ihmal edilmişliğin acısını unutmamış. Günlerdir türlü-çeşit dertleriyle uğraşıp duruyorum. Senelerdir çalışmayan kas gruplarım, acemisi olduğu yüklerle sızlıyor. En beteri de doksanlı yılları hatırlatan yavaşlıktaki internet.

Değişen zamanın ve zeminin (coğrafyanın) insanı bir anda nasıl bambaşka hallere büründürdüğünü görünce bu bültenin ruh halini ve arayışını düşündüm. Böylesi anlar her şeyi boşvermek için son derece davetkar. Hatta baştan çıkarıcı. İradeye yönelik bir sınav mı yoksa rotayı yeniden oluşturmak için fırsat mı; kestirmek zor.

Blogumda Noam Chomsky’nin meşhur kitabından ilhamla sosyal medya algoritmalarının özgür irademizin boşluğunu doldurma çabasına yer verdim. Podcast serim “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nde ise EnerjiSA CEO’su Murat Pınar ile beşeri medeniyetin hammaddesi “enerji” meselesine baktık.

Yaz tatili sebebiyle Oksijen gazetesi sayfama ara vermiştim malum. Podcast de önümüzdeki hafta aynı kaderi paylaşacak (gibi).

Bültene gelirsek; güneş yerinde, her şey yolunda. Üstelik tatilin rehavetiyle daha güzel demlenmiş bir içerik oldu.

---

Haftanın Tortusu

Ferrari algım 4 kapılı modelini gördükten sonra altüst olmuştu. Aynı cıvıklığın emsallerine de sirayet etmesi gecikmedi. SUV kategorisinde Lamborghini’den sonra “herhande daha da bozmazlar” diyordum. Yanılmışım. “Ne yapsam ki suları daha da bulandırsam?” diyen Ferrari elektrikli seri üstünde çalışmaya başlamış. 12 silindirin sarsıntısını, gürültüsünü, hararetini hissedemedikten sonra NEYLEYİM BEN FERRARI’Yİ? Gerçi Harley-Davidson’ın elektrikli motosiklet ürettiği bir devirde her şey normalleşebilir.

Bunları Maranello pistinde Sebastian Vettel ile azmış bir kardeşiniz olarak söylüyorum.

Yapay zeka şu günlerde beyaz yakalıların paçalarını tutuşturuyor fakat gözünü ilk diktiği mavi yakalıları da unutmuş değil. Çinli Xiaomi’nin uçtan uca otomasyon teknolojisiyle işleyen yeni “akıllı” fabrikası bunu hatırlatan güzel bir örnek oldu. İçinde hiçbir insanın çalışmadığı 80 bin metrekarelik tesis yılda 1 milyon cep telefonu üretme kapasitesine sahip. Çıkan sorunlara çözüm geliştirme ve süreç iyileştirmesi adına sürekli evrim geçirme marifeti de cabası.

Dünya genelindeki fabrikalarda 490 milyon insan çalışıyor. Bu dönüşümün işsiz bırakacağı kitleler için tek seçenek “karın tokluğuna, köle düzeninde çalışmak” olacak. Çünkü sunulabilecek başka bir değer kalmıyor.

Güney Koreli Samsung bu haftaki etkinliğinde yeni cihazlarını tanıttı. Bir kısmı önceden sızan telefonların yanısıra en dikkat çeken ürün “Galaxy Ring” adlı akıllı yüzük oldu. Tahmin edileceği gibi uyku düzeni, adet döngüsü, nabız, tansiyon ve egzersiz bilgilerini kaydediyor. Yurtdışı fiyatı 400 dolar (pardon; 399).

Ek bilgi: Bunlara paralel olarak Samsung fabrikalarında işçiler maaş artışı ve yan haklarda iyileştirme talebiyle süresiz grev kararı aldı.

Hoyratça su ve enerji tüketen yetmez gibi bir de gürültü üreten veri merkezlerine (data center) yönelik protestolar Latin Amerika’da sıkça rastlanan bir durum. Asya’daki ilk örneği bu hafta Japonya’da yaşandı. (1992 yılında aylarca yaşama fırsatı bulduğum) Akishima sakinleri, bölgede kurulması planlanan dev veri ve lojistik merkezini engellemek için eylem yaptı. (Tesisin yıllık 1,8 milyon ton karbon salımı yapması bekleniyor.)

2024 yılında (ve öncelikle Çin’de) satışa sunulması hedeflenen “Juniper” kod adlı yeni Tesla Model Y test sürüşü sırasında görüntülendi. En dikkat çekici özelliği tamponunda yer alan kamerası oldu.

Tesla’da tampon kamerası ilk olarak Cybertruck kodlu kamyonetinde kullanılmıştı.

Ek bilgi: Son verilere göre Tesla’nın ABD’de satılan yeni elektrikli araçlardaki payı yüzde 50’nin altına düştü. Tesla’nın yetersiz servis ağından şikayet eden müşterilerin tercihi Ford, BMW, Hyundai ve Kia gibi yaygın tesislere sahip üreticiler olmuş.

Kamera mevzuuna girmişken çok ilginç bulduğum bir ayrıntıyı paylaşmak istedim. Çin üretimi sürücüsüz araçlar ABD’de toplam 3 milyon kilometreye yakın yol yapmış. Bu süreçte (sistemin doğası gereği) kameraları ve lazer okuyucuları ile her ayrıntıyı kaydetmiş. Şu günlerde bu teknolojinin (ve bu tip araçların) bir ulusal güvenlik sorunu olup olmadığı tartışılıyor. Üstelik bu her ülke (ve her marka) için benzer bir sorun. Kestirip atılacak türden de değil; sahiden düşündürücü, içinden çıkması zor bir açmaz. Bu mantıkla Tesla’nın ABD, Mercedes’in Almanya adına casusluk faaliyeti yürüttüğü de iddia edilebilir. Kimse de aksini ispat edemez. Çünkü bu ihtimal ne imkansız ne de saçma.

Avustralya, çok gizli ibareli istihbarat bilgilerini Amazon’un bulut hizmeti AWS’ye taşıma kararı aldı. 1,3 milyar dolar bütçeye sahip proje 10 yılda tamamlanacak. Resmi duyurudaki gerekçelerden biri de “ABD ile daha kolay çalışabilme ortamı yaratmak ve derin işbirliği kurmak”. Buyur burdan yak.

Ek bilgi: Diğer yandan Avustralya yönetimi, Çin odaklı ve devlet destekli hacker gruplarının kamu hizmetlerine ait ağlara sızdığını iddia ediyor. ABD, Birleşik Krallık ve Japonya’nın da desteklediği suçlamaya yönelik araştırmada hacker grubunun özellikle eski donanım ve yazılımların açıklarını kullandığı ortaya çıktı.

Almanya İçişleri Bakanlığı 5G altyapısında Çinli Huawei ve ZTE’ye ait çözümleri kullanMAma kararı alındığını açıkladı. Çin’in Almanya Büyükelçisi ise şu ana kadar kimsenin Huawei kaynaklı bir güvenlik açığı bulamadığını hatırlatarak bu kararın karşı yaptırımları tetikleyeceği konusunda Alman yönetimini uyardı.

Microsoft’un Çin (ARGE) ofisi, çalışanlarına Huawei ve Xiaomi gibi Android işletim sistemli cihaz kullanımını yasakladı. Bu cihazlara sahip olanlara ücretsiz iPhone 15 dağıtılacak. Microsoft yönetimi ayrıca Huawei ve Xiaomi’nin uygulama indirme hizmetlerine erişimi de engelledi.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Birikimlerimi doğru değerlendiriyor muyum?

Bu soru kafanızı ne kadar meşgul ediyor? Siz de birikimleriminizi değerlendirirken sürekli başka bir fırsatı kaçırıyormuş gibi hissediyor musunuz?

İşte “Yatırımın merkezinde sen varsın” diyen Odea bunun için var. Odea ile bankacılık işlemlerinizi yaparken birikimlerinizi de kolayca yönetebilir, onlara değer katabilirsiniz.

Odea bunun için zengin bir ürün portföyü ve başlangıç için çok özel fırsatlar sunuyor. Örneğin; avantajlı faiz oranlarıyla paranızı mevduatta değerlendirebileceğiniz gibi ayrıcalıklı komisyon oranları ve çeşitli kampanyalar ile hisse senedinden dövize, yatırım fonlarından emtiaya kadar farklı ürünler arasından dilediğinizi seçebiliyorsunuz.

Ben bu yatırım seçeneklerini yeterince tanımıyorum diyorsanız da Odea içinde yer alan Akademi’O kısmında bilmediğiniz konular için çekilmiş uzman videoları, podcastler, makaleler var. Üstelik bir de yapay zeka destekli akıllı yatırım danışmanı Rob'O var.

Odea’da yatırıma başlamak ise çok kolay! Uygulamayı indiren kullanıcılar, görüntülü görüşme adımları ile kolayca hesap açabiliyor. Daha fazla zaman kaybetmemek için siz de Odea’yı indirin.

---

Dünyayı Saran Ağ

402 terabit, 50 bin gigabayt ediyor. Bir başka deyişle HD kalitesinde 12 bin 500 film, 10 milyon şarkı ya da 25 milyon kitap. Şimdi bu miktarda veriyi sadece 1 saniyede aktarabileceğinizi hayal edin. Artık bu bir hayal değil. Fiberoptik teknolojisi üstünde çalışan bir akademisyen grubu, Nokia ve (Hong-Kong merkezli) Amonics firmalarının donanımı üzerinden saniyede 402 terabit veri aktarmayı başardı. (Mevcut ticari fiberoptik hatlarında ulaşılabilen en yüksek aktarım hızı saniyede 100 terabit.)

El altından Twitter hisseleri toplayarak yüzde 9,2 paya ulaşan Elon Musk, 2022 yılında şirketi satın almaya talip olmuştu. Bu süreçte bilgilendirme yapılmadığı için zarara uğradığını düşünen hissedarlar ise Musk’ı dava etmişti. Elon Musk bu hafta “bunun hata olduğu ortada” tarzında bir özür ile affedilmesini talep etti.  200 milyon dolar zararı kim affeder bilemedim.

Ek bilgi: ABD sermaye piyasası düzenlemesine göre bir şirketin hisselerinin yüzde 5’ini toplayan yatırımcının bunu kamuoyuna açıklama şartı var.

Apple, Rusya yönetiminin talebiyle internete engelsiz ulaşmayı sağlayan 25 VPN uygulamasını AppStore’un Rusya sürümünden kaldırdı.

Yapay Zeka Gündemi

Mantıken normal ancak ticari savaş ekseninde düşününce enteresan bir gelişme ile başlayalım. Çin yönetimi Dünya Yapay Zeka Konferansı’nda insanlığı ve insani değerleri önceleyen  “Shanghai Deklarasyonu” başlıklı düzenlemeyi yayımladı. Yapay zeka sektörünün geliştirme, güvenlik ve yönetim süreçlerini düzenleyen ve Birleşmiş Milletler tarafından desteklenen bildiri 140 ülkenin desteğini aldı.

Dünya genelinde bankacılık, sigorta, sağlık, telekom, üretim, perakende ve enerji sektörlerinden bin 600 karar verici ile gerçekleştirilen anketin sonucu, üretken yapay zeka teknolojileri kullanımında liderliğin Çin’de olduğunu gösterdi.

Ek bilgi: OpenAI bu hafta aldığı kararla Çinli kullanıcılara ve girişimlere hizmet vermeyi durdurdu. (Bu ihtimalin her ülke için geçerli olduğunu düşünürsek herkesin endişelenmesi gerekir.)

OpenAI’ın en büyük hissedarı konumundaki Microsoft, şirketin yönetim kurulundaki gözlemci üyeliğinden feragat etti. Geçtiğimiz hafta aynı rol ile Phil Schiller tarafından temsil edileceği açıklanan Apple da benzer bir karar aldı. Şirket yönetimi paydaşlarına yönelik bilgilendirmeleri artık yönetim kurulu toplantılarından bağımsız etkinliklerde gerçekleştirecek.

ABD / Southern California Üniversitesi’nin araştırması ChatGPT’nin ürettiği şakaların insanlar tarafından üretilenlere kıyasla daha komik olduğunu ortaya koydu. Deneyde izleyicilerin yüzde 70’i OpenAI’ın GPT-3.5 modeliyle üretilen esprileri daha komik bulduğunu belirtti.

Ben de bu görseli yapay zeka ile şunu yazarak ürettim: ""Geleneksel bir komedi kulubünde yapay zeka ile birlikte sahneye çıkan bir insan stand-up sanatçısı. Yapay zeka daha iyi olduğu için insan olan üzgün. Seyirciler alkışlıyor."

Yapay zeka fırtınasında yelkenlerini en çok dolduran şirket ABD merkezli çip tasarımcısı Nvidia ve OpenAI oldu. Şimdiyse sıra onların var olmasını mümkün kılan, dünyanın en büyük çip üreticisi Tayvanlı TSMC’ye geldi. Şirket bu hafta yayımladığı bilançosundaki başarılı performanstan ötürü trilyon dolarlık şirketler arasına girerek Asya’nın en kıymetli markası oldu.

2023 yılında kurulan “Skild AI” adlı girişim enteresan bir boşluk bulmuş: İnsansı ve hayvansı robotlarda kullanılacak (yazılım tabanlı) “genel amaçlı beyin”. Bunu robotlar için Windows benzeri ortak bir işletim sistemi olarak düşünebilirsiniz. Şirket bu hafta 1,5 milyar dolar değerleme üzerinden 300 milyon dolar yatırım aldı.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

CMAX Systems, vaktiyle mülteciler için geliştirdiği “kutu-ev” tasarımını genel kullanım için satışa sundu. 8 bin dolar maliyetli yapı açıldığında 2,2 metre tavan yüksekliğine sahip 20 m2’lik bir yaşam alanına dönüşüyor. Modüler olarak birbirine de eklenebiliyor. Özellikle deprem, sel gibi doğal afetler sonrası doğan geçici barınma ihtiyacı için akılda bulunması gereken bir seçenek.

Savor adlı girişim, yepyeni bir “tereyağı” üretmiş. Hangi özelliğini sayayım bilemedim: hormon, antibiyotik veya gübre içermiyor. Üstelik ne bitkisel ne de hayvansal. Bu yağ sadece karbondiyoksit, oksijen ve su bazlı. İkame değil; gerçek yağ. Tadının da aynı olduğu söyleniyor. Çok merak ettim doğrusu. (Bill Gates de etmiş. Sonucunu aşağıda izleyebilirsiniz.)

Bazı mekanların girişinde, tepeden hava üfleyen (klima benzeri) bir sistem olduğunu fark etmişsinizdir. İçeri sinek girişini engellemek için geliştirilen o düzeneğin benzerini ABD / Michigan Üniversitesi bir başlığa uyarlamış. Böylece virüs ve mikroplara karşı yüzde 99,8 oranında koruyan görünmez bir maske ortaya çıkmış (ve anında “Taza Aya” adlı bir şirket kurup pazarlamaya başlamışlar). Tasarımı geleneksel barete bağlı bir sırt çantasını andırıyor. 4,5 kiloluk sırt ünitesinde ise pil ve virüsleri öldüren soğuk plazma tankı var.

Chamelo adlı gözlük markası, tek dokunuşla renk ve şeffaflığı değişebilen dünyanın ilk gözlüğünü üretti. “Prismatic” adı verilen bu teknoloji mevcut fotokromatik camlara kıyasla bin 800 kat daha hızlı şekilde, sadece 0,1 saniyede kararabiliyor. Fiyatları ise 300 - 580 dolar arasında değişiyor.

Bir de şekli bir şeye benzeseydi…

“Füzyon reaktörü” sadece okyanuslardaki sularla dahi insanlığın ihtiyaç duyduğu enerjiyi 26 milyar yıl boyu karşılamayı vaat ediyor. Tek sorun, henüz işler bir örneğinin hayata geçirilememiş olması. Bu uğurda 12 farklı ülkede çalışan 50 özel şirketin yöneticileri, sürecin hızlanması için teknolojilerini ve deney sonuçlarını paylaşma kararı aldı. Hedef, 2030’a kadar çalışır bir füzyon reaktörü ortaya koyabilmek. (Bu konudan da bahsettiğim bir yazım var.)

Su ve hidrojen meselesine girmişken “Joby Aviation” imzalı uçan taksiye de değinelim. Aracın ABD / California’daki 523 millik (842 km) test uçuşu sorunsuz tamamlandı. Yakıt olarak sıvı hidrojen kullanan hava aracı atık olarak sadece su üretiyor. Ticari kullanımının 2025 yılında başlaması hedefleniyor.

Ek bilgi: Avrupalı hava taksi girişimi Volocopter, Paris’te düzenlenecek 2024 Olimpiyatları’nda kullanım izni aldı.

ABD / Chicago Üniversitesi’nden Prof. Shirley Meng, dünyanın ilk anot içermeyen sodyum tabanlı katı hal pilini üretti. İcadın özelliği daha önce ayrı ayrı üretilebilen anotsuz, sodyum tabanlı ve katı hal pillerini tek bir yapıda birleştirebilmiş olması. “Ne işe yarar?” derseniz, elektrikli araçlar ve türlü-çeşit elektronik cihazlar için (kıt) lityum madenine bağlı kalmadan için enerji depolayacak sürdürülebilir pilleri mümkün kılacak.

Sağlık Olsun

ABD’deki UC San Francisco ve UC Davis üniversitelerinin ortak çalışmasında “doğurgan beyin hormonu” olarak da anılan ve sadece emzirme döneminde salgılanan “CCN3” adlı hormonun yoğunluğunu artırarak kemikleri güçlendirdiğini keşfetti. Böylece emzirme döneminde süt üretimi için bedenin tükettiği kalsiyuma rağmen annelerin kemiklerinin nasıl sağlam kaldığı da ortaya çıkmış oldu. Sonucun dünya genelinde 200 milyon kişinin mağduru olduğu kemik erimesi (osteoporoz) hastalığına yönelik umut olması bekleniyor.

Bağlantısına tıkladıysanız yukarıdaki keşfi yapan ekibin açıklamasını okumuş olmalısınız: “Eğer deneyi fare üstünde yapmasaydık, bu sonuca asla varamazdık” diyorlar. Çünkü insan metabolizmasına en yakın (ve en bol) tür fareler. Bu hafta “en yakın” sıfatı da tarih oldu. ABD / Texas Üniversitesi, tarihte ilk defa insan bağışıklık ve sindirim sistemiyle yüzde 100 eşlenik bir fare türü üretti. Böylece yeni ilaç ve tedavi yöntemlerinin insanlar üzerindeki etkileri, insan üstünde denenmesine gerek kalmadan çok daha hızlı ve az “insan” kayıplı halde ilerleyebilecek.

Güney Afrika ve Uganda’da yürütülen geniş çaplı bir klinik deneyde AIDS hastalığına yol açan HIV virüsüne yönelik yüzde 100 etkili bir aşı geliştirildi. Sözkonusu ilaç yılda iki defa uygulanması durumunda tam koruma sağlıyor.

Ek bilgi: Birleşmiş Milletler’in hastalıkla mücadele adına tavsiyelerinden biri de “erkeklerin” sünnet olması. Erkekler diye vurgulamamın sebebi, bölgede bir de yaygın görülen “kadın sünneti”. (Kadınlar cinsel ilişkiden zevk almasın diye. Yoksa mazallah…)

Beyne yerleştirmek üzere çip geliştiren Neuralink, insan üstündeki ilk uygulamasını felçli bir hastada gerçekleştirmişti. Ancak sonrasında yaşanan sorunlar sebebiyle cihaz ikinci bir ameliyatla çıkarılmıştı. Şirket, birkaç hafta içinde seçtiği ikinci hastayı da “çipleyeceğini” açıkladı.

---

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️