Dünya Halleri: 162
26 Ağustos - 1 Eylül 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Yaz tatilimin ardından Oksijen gazetesindeki yazılarıma geçtiğimiz hafta yeniden başlamıştım. Yapay zeka alanında çözüm üreten bir avuç şirketin dünyanın her ülkesi ve sektöründe ne kadar belirleyici olduğuna yönelik ilk yazımı bloguma da aktardım. Bu haftaki yazım ise mesajlaşma uygulaması Telegram’ın kurucusu Pavel Durov’un yargılanma süreciyle ilgili.
Ayrıca (büyük bir aksilik olmazsa) Salı gününden itibaren “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” başlıklı podcast yayınım da sahalara dönüyor!
Gelelim haftanın en önemli güncel gelişmelerine.
📰 Genel Gündem
Haftanın en önemli haberlerinden biri, yukarıda da andığım mesajlaşma uygulaması Telegram’ın Kurucu ve CEO’su Pavel Durov’un Fransa’da gözaltına alınmasıydı. Savcı Laure Beccuau iddianamesinde (Fransız vatandaşlığı da bulunan) Durov’u para aklama, uyuşturucu ticareti, çocukların cinsel istismarı, kişisel verilerin mahremiyetine aykırı faaliyet ve mahkemelerle bilgi paylaşımını reddetme ile itham ediyor. 5 günlük gözaltı süresinin ardından Durov, Fransa dışına çıkış yasağı ve haftada iki kez karakola bildirim yapma şartıyla (ve 5 milyon euro kefaletle) serbest bırakıldı. Dava sürecini ayrıca takip edeceğiz.
Dünyanın ikinci en büyük elması Güney Afrika ülkesi Botswana’da çıkarıldı. Kanadalı “Lucara Diamond” şirketinin madeninde bulunan elmas 2 bin 492 karat (bir başka deyişle 498,4 gram).
Ek bilgi: Dünyanın en büyük elması “Cullinan” 1905 yılında yine Güney Afrika’da, Britanya sömürgesi Transvaal’da bulunmuştu. 3 bin 106 karatlık kütleden 105 elmas taş üretilmişti. Bir kısmı Britanya Kraliyet Tacı’nda yer alıyor. (Unutmadan; bütün bu olayların geçtiği Afrika kıtasında kişi başı YILLIK ortalama gelir 2 bin dolar civarında.)
Samsung, Mart 2023’ten itibaren üretilen her televizyonun 7 yıl boyunca yazılım güncellemesi alacağını taahhüt etti.
Yorum: Bu gelişmeye yer vermeme sebep olan ilginç bir ayrıntıya dikkatinizi çekmek istiyorum. 50 yıllık bir tüplü televizyon vaadini hala yerine getirebilirken ultra teknolojik yeni ekranlarımız bunu en fazla 7 yıl sunabiliyor. Akıllı telefonunuz da benzer şekilde seneler boyu konuşmanıza olanak sağlıyor ancak işletim sistemi güncellemesi sadece birkaç yıl sürdüğü için uygulamalar adına işlevsiz kalıyor.
Apple, iPhone 16’yı tanıtacağı etkinliğin tarihini duyurdu: 9 Eylül. “Glowtime” (ışıma vakti) temalı etkinlikte yeni nesil “AirPods” ve akıllı saat “Apple Watch”ların tanıtılma ihtimali de var.
Ek bilgi: Apple geçen hafta sessiz sedasız podcast uygulamasını (nihayet) web’e taşıdı. Geçmiş bütün etkinlikleri bu yeni arayüzden de dinleyebilir, izleyebilirsiniz.
Apple’ın ayrıca (Siri’nin dışında) insan benzeri bir yapay zeka “kişiliği” üzerinde çalıştığı söyleniyor. Kullanım alanı markanın yeni nesil robotik ev cihazları olacağı düşünülüyor.
Sanal gerçeklik (VR) alanının öncü girişimi Oculus’un sahibi Meta, geliştirmekte oldukları ileri teknolojili karma gerçeklik başlığı projesinden vazgeçti. Ürünün “Apple Vision Pro” ile rekabet etmesi hedefleniyordu.
Nvidia son çeyrekte satış gelirini geçtiğimiz yıla kıyasla yüzde 122 artırarak 30 milyar dolar seviyesine taşıdı.
Yorum: Bu göz kamaştırıcı tabloda gölgede kalan bir ayrıntı: Nvidia’nın cirosunun yarısı (kolayca tahmin edebileceğiniz ancak resmi olarak açıklanmayan) sadece 5 müşteriden geliyor. Ve bu olası beşlinin neredeyse tamamı bir yandan kendi çip teknolojisi üstünde çalışıyor. Bunun anlamı için Intel’in Apple evliliği ile çıktığı ve boşanma sonrası indiği yeri hatırlamak yeterli.
Yeni nesil kapitalizmde bu hafta: Kanada, Çin kökenli elektrikli araçlara yüzde 100 ek gümrük vergisi uygulayacak. (Ne oldu o piyasanın meşhur gizli eli, hür teşebbüs, serbest ticaret, devletin elini ayağını piyasadan çekmesi meselesi?)
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Kendi özel uydu ağıyla uzaydan internet erişimi sunan Starlink, cep telefonlarından acil yardım hatlarına yönelik yapılacak çağrılar için ücretsiz hizmet verme kararı aldı (PDF). Ancak önce ABD’nin iletişim düzenleme kurulu FCC’den frekans lisans onayı gerekiyor.
Ek bilgi: “Direct To Cell” teknolojisi sayesinde 4G (LTE) ve üstü telefonlar, mobil operatörün bir sebeple kapsam ya da hizmet dışı olduğu durumda uydular üzerinden iletişim kurabiliyor.
Meta CEO’su Mark Zuckerberg, Covid-19 salgını döneminde Beyaz Saray’ın (Joe Biden hükümeti) hastalığa yönelik içerikleri sansürlemeleri için kendilerine baskı yaptığını ve buna uyduklarını itiraf etti. Zuckerberg sonrasındaki değerlendirmede bunun faydadan çok zarar verdiğini ve bundan sonraki olası benzer talepleri reddedeceklerini açıkladı. Bu baskının başka “hassas” konularda da etkili olduğu iddiaları bulunuyor.
Ek bilgi: 2021 yılında Meta, kendisine bağlı Instagram ve Facebook’ta Covid-19 ile ilgili 20 milyon paylaşımı sansürlediklerini açıklamıştı.
Paylaşımlı araç hizmeti Uber, Avrupa Birliği’nin kişisel verileri koruma düzenlemesine (GDPR) aykırı faaliyet gösterdiği gerekçesiyle Hollanda tarafından 290 milyon euro para cezasına çarptırıldı. Bu tutar, GDPR düzenlemesi özelinde verilen en büyük ceza.
Asya ülkesi Malezya’da üstünde çalışılan yeni bir yasal düzenleme, sosyal ağların yerel lisansa tabi olmasını şart koşuyor. Twitter, Meta ve Google gibi devler ise düzenlemedeki muğlaklıkları gerekçe göstererek bunun durdurulmasını talep ediyor. Yasanın 1 Ocak 2025’te yürürlüğe girmesi hedefleniyor.
Ek bilgi: Malezya’da nüfusun yüzde 97,4’ü internet kullanıyor. Bu da 33,5 milyon kullanıcıya denk geliyor.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Venezuela’da geçtiğimiz ay gerçekleşen olaylı, şaibeli ve protestolara sahne olan seçimin ardından yeniden Başkan seçilen Nicolas Maduro muhalif haberciler üzerindeki baskısını görülmedik seviyede artırdı. Ekranda görüldüğü anda gözaltına alınan haberciler ise bu ihtimali aşmak adına haberleri “yapay zeka destekli sentetik sunucular” aracılığıyla sunmaya başladı. (Gerçek bir “ileri demokrasi”de hedef “yapay zeka hapishanesi” olmalı.)
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Televizyon ve bilgisayar ekranlarında adını sıkça duyduğunuz OLED teknolojisi, benzer teknolojiler gibi LED tabanlı mavi, kırmızı ve yeşil renkli pikseller ile görüntü oluşturmayı temel alıyor. Zayıf yanı ise mavi renk oluşturmadaki zorluk. Mavi pikseller çok daha fazla enerji harcadığı için daha erken soluyor ve zamanla görüntü kalitesini de düşünüyor. Güney Koreli LG, bu sorunu aşarak kullanım ömrünü uzatan yeni bir çözüm geliştirdi. “Dream OLED” adlı platform yüzde 20 verim artışı vaat ediyor.
LED tabanlı yer kaplamaları üzerine çalışan Almanya merkezli “ASB GlassFloor” adlı girişim, ilk kalıcı uygulamasını Münih şehrindeki basketbol kompleksi “BMW Park” içinde yaptı. Sistem “GlassCourt OS” adlı bir yazılımla yönetiliyor. Anlatması zor fakat izlemesi keyifli.
Yorum: Bir Türk olarak elbette ki hemen “ya saha çizgileri (faul alanı gibi) rakip takım aleyhinde manipüle edilirse?” diye düşündüm. Zehir genlerimize kadar işlemiş.
Enerji girişimi Deep Fusion, 76 cm (30 inç) çapındaki kanal üzerinden yerin 1,6 km (1 mil) derinliğinde çalışacak bir mini nükleer reaktör geliştirmiş. Dünyadaki mevcut hemen her benzeri gibi basınçlı su reaktörü kullanan sistem hareketli parça içermediğinden bakım da gerektirmiyor. Her bir ünitesi 15 megavat kapasiteli sistem paralel olarak çoklu kullanılabiliyor ve üretim maliyetlerinde de hayli rekabetçi. (Nükleer reaktörler kafa karışıklığı ve bilgi kirliliğinin en yoğun olduğu konulardan. Türkçe altyazı da içeren aşağıdaki video temel bilgiler adına gayet doyurucu.)
Cep telefonlarından el fenerlerine kadar tüketici elektroniği ürünlerinin hemen hepsi lityum-iyon piller kullanıyor. Elektrikli araçlar bu kullanımı görülmemiş miktarda artırdı. Ancak bir sorun var: lityum madeni sınırlı olduğu kadar çevreye hayli zararlı yöntemlerle üretiliyor (Sayısal ifadeyle: 1 ton lityum için 500 ton tatlısu harcanıyor. Bunun sürdürülemez olduğu kesin). ABD / Stanford Üniversitesi bunun için çok daha verimli, yüzde 40 daha ucuz ve çevreci bir yöntem geliştirdi. Temelinde elektrik desteğiyle lityumu düşük konsantrasyonlu sudan, daha yüksek konsantrasyonlu bir çözeltiye taşımak yatıyor.
Ek bilgi: Sektör araştırmalarına göre sadece elektrikli araçlar sebebiyle oluşacak lityum ihtiyacı dahi şu ankinin 20 katı olacak.
2022 yılında kurulan Aquaria adlı girişim, her tür iklimde ve bölgede havanın neminden içilebilir su üreten çözümler geliştiriyor. Her ünitenin içinde karbon ve parçacık filtrelemenin yanısıra kızılötesi sterilizasyon da bulunuyor. Örneğin ev kullanımına yönelik geleneksel su sebilleri ölçüsündeki “Hydropixel” modeli sadece elektrik ile (litre başına yalnızca 330 vatsaat tüketerek) günde 91 litre içme suyu üretebiliyor. “Hydrostation” gibi günde 500 litre su üreten modelleri de mevcut.
Çevre adına bir başka sevindirici gelişme: Çin / Shenzen Yüksek Teknoloji Enstitüsü belirli bir bakteriyle temasa geçtiğinde biyolojik olarak çözülen bir “yaşayan plastik” üretti. Yüksek basınca, kurumaya ve yakıcı kimyasallara dirençli alaşım normal şartlarda varlığını yüzyıllarca koruyabiliyor. Sözkonusu bakteri sporuyla temas ettiğindeyse 30 gün içinde yok oluyor.
Yorum: Bu tip bir “kabiliyet” ürpertici bir komplo teorisinin de konusu olabilir. Herhangi bir bilgilendirme yapılmadan bu türden üretilen kritik ürün, cihaz ve çözümler tetiklenerek bir anda, dünya çapında ortadan kalkabilir. Güzel bir distopik bilim-kurgu senaryosu. At fava bekle. (Utopia izleyenler bunu beğendi.)
🧑🏻⚕️ Sağlık Olsun
Yıllardır farklı oruç düzeninlerinde beslenmenin beden üstündeki etkilerini araştıran ABD / MIT Üniversitesi’nden Biyolog Ömer H. Yılmaz, bu tür beslenmenin bağırsak hücrelerinin yenileme gibi faydalı etkilerin yanısıra bazı olumsuz etkileri de olduğunu ortaya çıkardı. Buna göre oruç sonrası bağırsaklarda başlayan hücre yenilenmesi sürecinde kanser mutasyonu ve polip oluşum riski de artıyor.
Her yıl 1 milyon 800 bin kişinin ölümüne yol açan akciğer kanserine yönelik mRNA tabanlı ilk aşı 7 ülkede insan hastalar üstünde denenmeye başlandı. BioNTech tarafından geliştirilen “BNT116” kodlu aşı ilk fazda toplam 130 kişiye uygulanacak. Bir de önemli not: Aşının denendiği ülkeler listesinde Türkiye de var. Üstelik Oksijen’den Baran Can Sayın’ın haberine göre BNT116 Türkiye’de 5 hastanede 1 yıldır uygulanıyormuş!
Ek bilgi: mRNA destekli kanser terapisi bütün hücrelere nüfuz eden kemoterapinin aksine sadece kanserli hücrelere odaklanarak sağlıklı hücrelerin de zarar görmesini engelliyor.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Bu platformu sizin sayenizde ve de sizi daha nerelerden takip edebilirim derken keşfettim. Gerçi sizi geç keşfettim. Bu da benim ayıbım ve hayıflandığım bir durum sanırım. Şimdi küçük oğlumdan fırsat kalan her anda podcastler, blog yazıları vs. Derken her bir içeriğinizi dikkatle okumaya/dinlemeye özen gösteriyorum. Özen gösterebileceğim kadar heyecanla takip edebilmek güzel bir duygu. Şöylesi bir zamanda, hâlâ özenebiliyor, merakla, dört gözle bekleyebiliyoruz… bu benim için kıymetli.
Vesile olduğunuz için teşekkür ederim.
Amirim yine haftalık dopingi mi sayenizde aldım. Dikkatimizi çekmek istediğiniz " 50 yıllık bir tüplü televizyon vaadini hala yerine getirebilirken ultra teknolojik yeni ekranlarımız bunu en fazla 7 yıl sunabiliyor." konusu dikkatimi çekti ve aklıma bilinen espriyi getirdi.
*Üçüncü teknolojik dünya savaşından sonra 4. dünya savaşını taş ve sopalarla yapacağız . 😁
"teknolojinin atom bombası gibi patladığı ve artık rahatsızlık vermeye başladığı günümüzde de" yakın gelecekte çevirmeli telefonlara mı döneceğiz acaba ?
en uzun süren de sıfır rakamıydı namussuzun .
Belki "eski telefondaki sıfırın " yapmaya çalıştığı gibi sıfırlanmak , yavaşlamak lazımdır. Bu da bize geçmişten bir mesaj olsun. Çünkü yavaş her zaman daha uzun ömürlüdür. Açtığında görüntünün gelmesini beklediğin tüplü televizyonlar yada kaplumbağalar gibi.
ne dersiniz ?