Dünya Halleri: 163
Dünya Halleri: 163
2 - 8 Eylül 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Podcast yayınım “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” kısa bir aranın ardından yeniden yayında. Lafım (aynen bu bülten gibi) çok uzadığı için iki bölüm halinde yayınladık. Konumuz: Umut. Bir kulak verin isterim.
Oksijen gazetesindeki sayfamın konusu ise Türkiye’nin “sessiz-sedasız” üyelik başvurusu yaptığı BRICS’in teknoloji ile kesişen kısmı. Telegram’ın kurucusuna (ve platformun kendisine) yönelik hukuki süreçlere dair bir önceki yazım da blogumda yerini aldı.
Gelelim bu haftaki mevzulara.
Genel Gündem
İspanya’nın Madrid şehri, yayaların güvenliğini tehdit ettiği gerekçesiyle paylaşımlı e-scooter hizmetlerini yasakladı.
Diplomasının sahte olduğu anlaşılan Güney Afrika Devlet Demiryolları Başmühendisi Daniel Mthimkhulu (ben de telaffuz edemedim, dert etmeyin) 15 yıl hapse mahkum edildi.
Güney Amerika ülkesi Uruguay’da “Autolibre” adlı bir girişim, 14 ülkeye yayılan gönüllü temsilcileri aracılığıyla özellikle klasik motorlu araçları elektrik motoruyla donatıyor. E-ticaret platformu Alibaba üzerinden satın alınabilen parçalarla yürüyen sistemi kullanarak şimdiye dek 145 klasik araç elektriklendirilmiş. Girişimin internetten katılabileceğiniz bir kursu dahi var.
Acer, oyunseverlere yönelik geliştirdiği “Nitro Blaze” adlı el oyun bilgisayarını tanıttı. “Windows 11 Home” işletim sistemli cihaz, AMD Ryzen 7 işlemci, AMD Radeon 780M grafik kartı, 7 inç tam HD ekran, 16GB bellek ve 2TB kapasiteli SSD barındırıyor. (Fiyatı henüz açıklanmadı.)
Yaygınlaşmaya başladığı doksanlı yıllardan bugüne cep telefonlarının (ve baz istasyonlarının) kansere yol açıp açmadığı tartışılır. Ben dahi bu konuda kaç haber yaptım, kaç rapor paylaştım unuttum. Aksine hiçbir bilimsel iddia zaten yoktu fakat Dünya Sağlık Örgütü’nün konuyla ilgili 1994 - 2022 yılları arasında gerçekleştirilen 10 ülkeden 63 bilimsel çalışmayı kapsayan özeti cep telefonları ile beyin kanseri arasında hiçbir bağ olmadığını ortaya koydu. (Rapor aynı durumun baz istasyonları için de geçerli olduğunu gösteriyor. Ancak 5G antenleriyle virüs yayıldığına inananların olduğu bir dünyada ne fayda, bilemem.)
Ek bilgi: Elimizden düşüremediğimiz akıllı telefonların hayatla bağlantısı “baz istasyonları” malum. Ancak yukarıdakine benzer endişelerle kimse yakınında baz istasyonu istemiyor. Oysa baz istasyonu yokluğunda elimizdeki cihazlar sinyal alabilmek için daha fazla güç tüketip, daha kuvvetli sinyaller yayarak uzaktaki istasyonlara bağlanmaya çalışıyor. Yani radyo dalgaları bizden uzak olsun derken çok daha büyük ölçeklisini bizzat kendimiz yayıyoruz.
Peter Thiel için “teknoloji dünyasının en karanlık siması” diyebilirim. Şahsi görüşüm olmakla birlikte genel kanı da bundan yanadır. Eşine az rastlanır eğitim, zeka ve hırsa sahip Thiel’ın (hepsi gibi çok tartışılan) yatırımlarından biri de “Clearview AI”. Bu şirketi kabaca yapay zeka destekli yüz tanıma çözümü olarak özetleyebiliriz. Hollanda’nın kişisel verileri koruma kurulu bu hafta Clearview AI şirketini sosyal medyadan izinsiz topladığı kişisel fotoğrafları dijital fişleme arşivi amaçlı kullandığı gerekçesiyle 30,5 milyon euro para cezasına çarptırdı. Bu tutar, AB’nin veri sahipliğini düzenleyen GDPR yasası doğrultusunda verilen en büyük ceza. (Clearview AI daha önce aynı gerekçeyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Avustralya’da da cezalar aldı.)
BU SAYININ DESTEKÇİSİ
Yatırım yaparken fark yaratan fırsatlar Odea'da!
Birikimlerinizi doğru değerlendirmek veya yatırım portföyünüzü genişletmek istiyorsanız işte Odea'da bulacağınız birkaç avantaj:
Zengin Ürün Portföyü: Odea’da, avantajlı oranlarla paranızı mevduatta değerlendirebilir, hisse senetlerinden emtia ve dövize, farklı sektörlerden yatırım fonlarına kadar geniş bir yelpazede yatırım yapabilirsiniz.
Avantajlı kampanyalar: Hemen Odealı olup yatırıma başlarsanız; hisse senedi alımlarında düşük komisyon oranları, fon alımlarına ek fon hediyesi veya hediye çeki, arkadaşını getirenlere ise nakit ödül gibi birçok fırsatı değerlendirebilirsiniz.
Akademi’O: Alanında uzman isimlerin videoları, podcastleri ve makaleleri ile yatırımlarınızı daha bilinçli yönetebilirsiniz.
Rob’O: Yapay zeka destekli akıllı yatırım danışmanı Rob’O ile finansal hedeflerinizi ve risk toleransınızı analiz ederek, size özel yatırım önerilerine zahmetsizce ulaşabilirsiniz.
Yatırım dünyasında yerinizi almak üzere görüntülü görüşme ile hemen Odealı olmak için tıklayın.
Dünyayı Saran Ağ
Neredeyse kurulduğu günden bu yana kullandığım ve hala en çok faydalandığım kaynak “Internet Archive” (IA / İnternet Arşivi). Kar amacı gütmeyen bu vakıf, her türden dijital içeriği yok olmaktan kurtarmak için ücretsiz olarak ve farklı formatlara dönüştürerek barındırıyor. Tek şartı, yüklenen her şeyin, kullanan herkese açık ve ücretsiz olması. 2020 yılında (pandemi döneminde) IA, kütüphaneye gidemeyenler için dijitalleştirildiği binlerce kitabı kütüphane mantığıyla kiralamaya başlamıştı. Bir kitabı aynı anda sadece bir kişi ödünç alıyor, okuduktan sonra sanal bir teslim yapıyor ve başkasına veriliyordu. Site sonrasında bu kaynakları aynı anda birden fazla kişiye ödünç verilebilir hale getirince “Hachette Yayınevi” tarafından mahkemeye verildi. Dava sonucunda mahkeme IA’nın “türev ürün yaratarak fayda sağladığı” ve “adil kullanım” şartlarını ihlal ettiği gerekçesiyle Hachette Yayınevi’ni haklı bulmuştu. Bu hafta temyiz mahkemesi de kararı onaylayarak bu arşivin hukuksuz olduğu ve her biri için hak sahiplerinden izin alınması gerektiğine hükmetti.
Ek bilgi: Bu karar hiç hesapta yokken algoritmalarını eğitmek için mevcut dijital kaynakları habersiz ve izinsiz kullanan yapay zeka şirketlerini de vuracak.
950 milyon kullanıcıya sahip mesajlaşma uygulaması Telegram, içerik konusunda hiçbir denetim ve kısıtlama içermemesi sebebiyle (hatırı sayılır bir kısmı karanlık) kişi ve yapının tercih sebebi olmuştu. Ancak işler Kurucusu Pavel Durov’un Fransa’da para aklama, uyuşturucu ticareti, çocukların cinsel istismarı, kişisel verilerin mahremiyetine aykırı faaliyet ve mahkemelerle bilgi paylaşımını reddetme iddiasıyla tutuklanmasının ardından değişti. Durov, bu hafta yaptığı açıklamayla mesaj içeriklerinin “şikayet edilse dahi değerlendirilmeyeceğini” içeren ibareyi platformun kullanıcı sözleşmesinden kaldırdı ve “gerektiği taktirde kaldırırız” gibisinden bir ifade ekledi. Gerekçe olarak “istismar edilme ihtimali” gösterildi. Güler misin, ağlar mısın.
Twitter, Brezilya mahkemesinin içerik kaldırma taleplerini “hukuksuz bir sansür girişimi” olarak niteleyerek reddetmiş ve ülkedeki temsilciliğini kapatacağını açıklamıştı. Bu itiraz sonucu gelen erişim engelinin ardından davayı gündemine alan Brezilya Yüksek Mahkemesi, engelleme kararını oybirliğiyle onadı. Ülkede hizmet veren ve yine Elon Musk’a ait uydu tabanlı internet servis sağlayıcı Starlink ise sürpriz bir çıkışla mahkeme kararını uygulamayacağını ve Brezilya’daki 200 bin abonesinin Twitter’a erişmeye devam edeceğini duyurdu. Brezilya Yüksek Mahkemesi karşı hamleyle Starlink şirketinin ülkedeki banka hesaplarını dondurma kararı aldı. Bu tavırla sürecin lisans iptaline doğru gitmesi üzerine Starlink geri adım atarak mahkeme kararına uyacağını söyledi. Starlink hizmetinin çatı şirketi SpaceX’in Başkanı Gwynne Shotwell ise Brezilyalı hakime “şirketimizi taciz etmeyi bırakın” mesajı verdi.
Ek bilgi: 2022 yılında Twitter’ı 44 milyar dolara satın alan Elon Musk bu bedelin büyük kısmını kendi servetinden karşılamış, kalan kısmıysa yatırımcı ve bankalardan toplamıştı. Aradan geçen 2 yılda değeri yarı yarıya düşen platformda en büyük zararı gören Suudi Prensi Alwaleed bin Talal, Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey ve Oracle’ın kurucusu Larry Ellison oldu.
Twitter’dan iflahı kesilenlerin alternatif kapısı belli: Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey’nin binbir vaatle kurduğu (klon) Bluesky. Brezilya’daki sansürü takip eden ilk 4 gün içinde 2 milyon yeni üye kazanan platform, ülkenin en çok indirilen uygulamasına dönüştü.
Yapay Zeka Gündemi
OpenAI, sohbet botu ChatGPT ile yakaladığı başarıyı perçinlemek adına bir süredir “SearchGPT” kod adlı yapay zeka destekli arama hizmeti üstünde çalışıyor. Tecrübe etme fırsatı sunulan bir avuç kullanıcının erken izlenimleri muhtelif. The Washington Post gazetesi deneyenlerin gözlemlerini bir haberde derlemiş. Buna göre mevcut sürümün Google ile rekabet etme adına henüz yetersiz. (Haberde de bahsi geçen “Perplexity” bu alanda en beğendiğim örneklerden. Adını anmışken Google Gemini da gayet düzgün bir şekilde gelişiyor; ihmal etmeyin derim.) SearchGPT’yi deneyen Matthew Berman’ın videosu da gayet bilgilendirici.
OpenAI, (isminden de anlaşılacağı gibi) “açık kaynaklı” ve “kar amacı gütmeyen” bir yapı olarak 2015’te kurulmuş ancak sonrasında her ikisinden de saparak kurucu ortağı Elon Musk’ın (haklı olarak) dava açmasına sebep olmuştu. Geçtiğimiz sene kapalı kaynağa geçen CEO Sam Altman, bu hafta kar amacı gütmeme prensibini de terk etti.
Avrupa Konseyi evsahipliğinde bir araya gelen ABD, Birleşik Krallık, Avrupa Birliği üyeleri, Moldova, San Marino, İzlanda, Norveç ve İsrail temsilcileri yapay zeka çalışmalarının insan hakları ve demokrasi ilkeleriyle paralel yürütülmesini önceleyen bir anlaşma imzaladı.
CEO Sam Altman ile girdiği fikir ayrılıkları sonucu OpenAI’dan ayrılan kurucu ortak Ilya Sutskever, “güvenli / güvenilir yapay zeka” geliştirmek üzere kendi girişimine odaklanmıştı. “Safe Superintelligence” (SSI) adlı girişim bu hafta 1 milyar dolar yatırım toplayarak can suyuna ulaşmış oldu.
Yapay zeka girişimlerinin hemen hepsinde ürünleriyle yer alan Nvidia, “Blackwell” kod adlı yeni çip serisinde mevcut modellerden 2,6 kat fazla transistör olacağını açıkladı. Üretken yapay zeka modellerinde 4 kat performans vaat eden 40 bin dolar fiyat etiketli çipler Tayvanlı TSMC tarafından üretilecek.
Avrupa’nın yarıiletken sektör birliği ESIA, Avrupa Birliği’nden sektörün önünü açacak yeni yasal düzenlemeler yapmasını talep etti. Beklentilerin başında Çin’e yönelik ihracat kısıtlamalarının kaldırılması yer alıyor. Avrupa Birliği’nin 43 milyar euro’luk teşvik paketi içeren ilk düzenlemesi 2023 yılında hayata geçirilmişti.
Donanım tabanlı ilk yapay zeka asistanını 2014 yılında hayata geçiren Amazon rekabet sürecinde kaybettiği mesafeyi yeni nesil Alexa cihazlarıyla kapatmayı deneyecek. Dil modeli ve algoritma tarafında Amazon’un 4 milyar dolar yatırımla ortak olduğu “Claude” şirketinin çözümünü kullanılacak. Yeni Alexa’nın ücretli abonelikle çalışacağı bildirildi.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Norveçli girişim “1X” geçtiğimiz sene “Eve” (Havva) kodlu insansı (fakat tekerlekli) hizmet robotuyla kendinden söz ettirmişti. Şirketin bu hafta tanıttığı ev işlerine yönelik geliştirilen “NEO Beta” ise gerçek anlamda bir “insansı” robot. Çevresini algılayabiliyor, konuştuğunuzu anlıyor ve maliyetinin orta sınıf bir otomobili geçmeyeceği söyleniyor. 1,65 metre boyunda ve 30 kilo ağırlığında. 20 kilo yük kaldırabiliyor. Sahi, evin içinde böyle bir “şeyle” yaşama fikri size nasıl geliyor?
Bazen “e-kağıt” bazen de “e-mürekkep“ olarak anılan bir ekran teknolojisi var. Telefon ve tabletlerimizden farklı. Çok düşük enerji tüketimi var, yansıma yapmıyor, göz yormuyor ve kağıda yakın netlik sunuyor. Ancak görüntü yenileme hızları yavaş, maliyetleri yüksek. Dolayısıyla kullanım alanları da sınırlı (e-kitap okuyucuların tamamı bu yapıyı kullanıyor). Bu alanda ürünler geliştiren “reMarkable” şirketi “kağıt tablet” olarak tanımladığı serisinin üçüncü sürümü “Paper Pro”yu tanıttı. 11,8 inçlik tablet 9 renk gösterebilen yeni nesil e-mürekkep kullanıyor ve 229 ppi çözünürlüğe sahip. Sadece 5 milimetre kalınlığıyla bu gruptaki en ince seçenek. (Yurtdışı ön sipariş bedeli 579 dolar.)
Enerji üretimindeki payları giderek artan rüzgar türbinlerini yakından görme fırsatınız oldu bilmiyorum. Ben ilk karşılaşmamda ihtişamına epey şaşırmıştım. Otoyolların yamaçlarında uzaktan gözümüze çalınan o rüzgargüllerinin öylesine devasa yapılar olduğunu algılamak başka türlü mümkün değil. Türkiye’nin de hatırı sayılır üretim ve yatırımının olduğu bu alandaki küresel liderlik Çin’de. Hainan eyaletinde kurularak bu hafta hizmete geçen örneği “dünyanın en büyük tek kapasiteli açıkdeniz rüzgar türbini” olarak kayda geçti. “MySE18.X-20MW” kodlu sistemin kanat çapı 67 bin metrekare alan kaplıyor (yani nerdeyse 10 futbol sahası büyüklüğünde). Adından da anlaşılacağı gibi 20 megavat. Yıllık enerji üretim kapasitesi 80 milyon kilovatsaat. Bu da tek başına 96 bin hanenin elektriğini karşılayabildiği anlamına geliyor.
İsveçli enerji girişimi “Enerpoly”, dünyanın ilk “çinko-iyon” pil fabrikasını Stockholm’de faaliyete geçirdi. Tesis yılda 100 megavatsaatlik gerçek üretim kapasitesine 2026 yılında ulaşacak.
Ek bilgi: Bugün yaygın olarak kullanılan lityum-iyon pillerin aksine çinko-iyon alaşımı pillerin yangın ve patlama riski yok. Üretim maliyeti çok daha düşük. Daha düşük ve yüksek sıcaklıklarda verimli şekilde çalışabiliyor ve çok daha uzun ömürlü. Tek sorunu kilogram başına daha düşük enerji depolayabilmesi. Yani (henüz) küçük cihazlar için lityum-iyon piller kadar uygun değiller.
Kripto Gündemi
Kara para aklama ve vergi kaçırma suçlarıyla Nijerya’da tutuklu bulunan kripto para borsası Binance’in yöneticisi Tigran Gambaryan sağlık sorunları sebebiyle (ikinci kez) kefaletle serbest bırakılmayı talep etti. Davacı Finansal Suçlar Komisyonu avukatlarının itirazını kabul eden mahkeme başvuruyu redetti.
Sağlık Olsun
“Mucize zayıflama ilacı” olarak hayata geçen Ozempic’in Tip-2 diyabete yönelik olmulu etkilerinin yanısıra yaşlanmayı da yavaşlattığı ortaya çıktı. 45 yaşın üstünde 17 bin 600 kişi üstünde yürütülen araştırmada ilacın Covid-19 da dahil olmak üzere kalp-damar sorunlarına bağlı ölüm riskini düşürdüğü belirlendi.
ABD / Georgia Tech Üniversitesi’nin çalışmasına göre müzik, yeni bilgiler öğrenme ve mevcut hatıraları işleme kabiliyetini artırıyor. Deney kapsamında hatıraları zaman, mekan ve his bağlamıyla kaydeden episodik hafıza üstünde 3 günlük bir çalışma yürütüldü. Sonuçlar arka planda duygusal şarkıların çalmasının olayların hatırlanmasında belirgin derecede iyileşmeye sebep olduğu gözlendi.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Her hafta bu üretici enerjiyi bulabilmenize şapka çıkarıyorum..
Kaleminize (keyboardınıza) sağlık.