Dünya Halleri: 165
16 - 22 Eylül 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Bu hafta bültene girmesi gereken en önemli konu, Lübnan ve Suriye’de Hizbullah ile ilişkili (olduğu söylenen) binlerce kişinin çağrı cihazlarının ve telsiz cihazlarının eşzamanlı patlamasıydı. İsrail kaynaklı olduğu iddia edilen bu saldırı savaştan siber güvenliğe, tedarik zincirinden istihbarata pek çok şeyi değiştirecek türden.
Bu konuda hafta boyu çok sayıda bilgiye (ve komplo teorisine) denk gelmişsinizdir. Bültende kısaltmak yerine, haftaya gazete sayfamda daha ayrıntılı şekilde ele almayı düşünüyorum.
Gazete demişken; bu hafta OpenAI’ın “düşünebilen” ilk yapay zeka modeli GPT-o1 sürümüne yönelik izlenimlerimi yazdım. Google’ın eski CEO’sunun olaylı konuşması, Yuval Noah Harari’nin yeni kitabı ve Afrika’nın yüzlerce milyon dolarlık yapay zeka girişimleri eşliğinde. (Bir önceki hafta ele aldığım BRICS ve teknoloji kesişimine yönelik yazım da blogumda yerini aldı.)
“Haddini Aşan Yaşam Rehberi” adlı podcast yayınımda tavsiyeleri işledim. Vermeye meraklı, almaya mesafeli olduğumuz şu meşhur mesele.
Bültene gelirsek; bu hafta birçok gelişme yaşandı. Eğer e-postanızda yarım kalırsa, devamını okumak için bağlantıya tıklamayı unutmayın.
Genel Gündem
Geride bıraktığımız 13. Cuma’dan aldığı ilhamla ABD / Miami Üniversitesi batıl inançların sebeplerini araştırmış. Sonuca göre bu tür inanışlar tehlikeli ve kötü ihtimalleri bertaraf edebilme, kendini güvende hissetme ve doğaüstü olayları kontrol etme ihtiyacından besleniyormuş. Mantıklı.
Ek bilgi: Haberi yazarken merakım kabardı, batıl inançları araştırmaya başladım. En eğlenceli kaynaklardan biri Google’ın “Arts & Culture” sitesinde karşıma çıktı. “Tahtaya vurma” alışkanlığının aslen Kelt (Britanya) geleneğiymiş mesela.
23 kişilik bir LEGO ekibi, 8 bin 344 saat uğraşarak ve 342 bin 817 parça kullanarak “McLaren P1” adlı efsane yarış otomobilinin birebir ölçekli ve çalışan örneğini inşa etti. 768 adet LEGO motoru içeren model Silverstone Pisti’nde McLaren F1 sürücüsü Lando Norris tarafından test edildi. Yaklaşık 6 km yol alınan denemede araç 64 km/s hıza ulaştı. (P1 modeli elbette bir LEGO seti olarak da satılıyor. Haberi yazarken aklıma aylardır dolabımda açılmayı bekleyen PEUGEOT 9X8 geldi. Bin 775 parça gözümde büyürken 342 bin parçayı hayal bile edemedim.)
“Mrwhosetheboss”, dünyanın en büyük ekranlı iPhone Pro Max’ini üreterek Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi. 88 inçlik bir LG OLED ekranına iPhone yansıtmış desek daha doğru olur. 8K çözünürlük gayet tatminkar. Kamera olarak çalışan Canon EOS R5 ise 25x yaklaşma oranıyla “göz dolduruyor”.
Çin yönetimi 1950’den bu yana emeklilik yaşını ilk defa yükseltti. Yeni düzenlemede (mavi yakalı) kadın çalışanlarda emeklilik yaşı 50’den 55’e, erkeklerde ise 60’tan 63’e çıkarıldı. Alt sınırın 10 yıl içinde 80 yaşa yükseltileceğine yönelik söylentiler var.
Amazon CEO’su Andy Jassy, haftanın 5 günü ofisten çalışma düzenine geçtiklerini duyurdu. Yeni dönemde yönetim yapısı da sadeleştirilecek.
ABD ve Avrupa’nın artan ticari yaptırımları sebebiyle Çin çip üretim teknolojisinden mahrum kalmıştı. Bu motivasyonla başladığı yerel çip stratejisi meyvelerini vermeye başladı. Son raporlar yerli seçeneklerin 65 nanometre ölçeğine kadar ilerlediğini ortaya koydu.
Kazakistan, elektrikli araçların pillerinde kullanılan kritik madenlerin temini konusunda Avrupa Birliği ve Britanya ile stratejik anlaşma imzaladı. Bu kararın Avrupa yaptırımlarıyla zor günler yaşayan Rusya’yı pek sevindirmeyeceği kesin.
Ek bilgi: Kazakistan altın, gümüş ve bakır başta olmak üzere periyodik tablonun yüzde 90’ındaki madenlere sahip.
The Guardian gazetesinin araştırması, Google, Meta ve Microsoft gibi teknoloji devlerinin veri merkezlerine ait çevre raporlarının gerçek miktarı yansıtmadığını ortaya koydu. Buna göre 2020-2022 yılları arasındaki karbon salımı raporlanan miktarın yüzde 662 üstünde.
Apple analisti Ming-Chi Kuo, geçtiğimiz hafta tanıtılan iPhone’un 16 Pro ve 16 Pro Max modellerinin hedeflenenden daha düşük ön sipariş aldığını duyurdu. 37 milyon olarak gerçekleşen talep, bir önceki seriye kıyasla da yüzde 13 daha düşük seyrediyor.
ABD sağlık otoritesi FDA, Apple’ın yeni nesil kulaklığı Airpods Pro 2’yi işitme engellilere yönelik tıbbi cihaz olarak onayladı. Yeni Airpods serisi çevre seslerini filtreleme ve odaklanma özellikleriyle ön plana çıkıyor.
BU SAYININ DESTEKÇİSİ
Odea’dan “Arkadaşını Getir” Kampanyasıyla 10.000 TL’ye Varan Nakit Ödül Fırsatı!
Yatırım odaklı hizmet anlayışıyla yenilikçi kampanyalar sunan Odea, yepyeni bir fırsatla karşınızda! “Arkadaşını Getir” kampanyasıyla, mevcut Odea müşterileri arkadaşlarını yatırım odaklı bankacılık uygulaması Odea’nın sunduğu ayrıcalıklardan faydalanmaya davet ederken, 10.000 TL’ye varan nakit ödül kazanma şansı yakalıyor.
Kampanya kapsamında Odea müşterileri, arkadaşlarını Odea müşterisi olmaya davet ederek her yeni müşteri için ödül kazanacak. Ne kadar çok arkadaşını getirirse, kazancı da o kadar artacak! Onlar Odea müşterisi olarak yüksek TL Mevduat Faiz oranıyla gelecekleri için yatırım yapmaya başlarken, katılımcılar biriken ödüllerle toplamda 10.000 TL’ye varan nakit ödül kazanma fırsatına sahip olacak.
Bu fırsatı kaçırmayın! Arkadaşlarınızı Odea’nın ayrıcalıklı dünyasıyla tanıştırın, kazançlı çıkın.
Dünyayı Saran Ağ
YouTube içerik geliştiriciler için bir dizi yenilik tanıttı. Dikkat çeken başlıklar arasında izleyici ve yayıncı iletişimini geliştirmeye yönelik “Communities”, içeriğin izleyici katkısıyla ön plana çıkarılmasını sağlayan “Hype” ve videolar için DeepMind’ın yapay zeka algoritması “Veo” ile arkaplan görselleri üretilen “Dream Screen” var.
Çin ile bağlantılı olmayan bir şirkete devredilmemesi durumunda 19 Ocak 2025’te ABD’de erişime engellenecek TikTok’un mahkemesi başladı. TikTok avukatları bu yaptırımın ABD anayasasına aykırı olduğunu savunuyor.
Avrupa Birliği emniyet teşkilatı Europol, uyuşturucu üretimi ve satışı, silah kaçakçılığı ve kara para aklama alanında faaliyet gösteren “Ghost” adlı siber suç çetesine yönelik operasyon yaptı. 8 Avrupa ülkesinin yanısıra Avustralya ve ABD’de eşzamanlı yapılan baskınlarda 51 kişi tutuklandı.
Ukrayna, Rusya’nın siber casusluk ihtimalini göz önünde bulundurarak ordu ve resmi kurum cihazlarında Telegram kullanımını yasakladı.
Facebook, Instagram ve WhatsApp’in çatı şirketi Meta, ABD seçimlerine yönelik dezenformasyon odaklı örtülü faaliyetler yürüttüğü gerekçesiyle Rus resmi haber sitesi RT’yi yasakladı. Video platformu YouTube da aynı gerekçeyle Rusya bağlantılı 230 kanalı kapattığını açıkladı.
Brezilya, yerel mahkemelerin içerik kaldırma taleplerine uymadığı için Twitter ve Starlink’in banka hesaplarını dondurmuştu. Starlink’in bu hafta cezasına karşılık gelen 3,3 milyon doları kamu fonuna aktarmasının ardından karar yürürlükten kaldırıldı.
Eski ABD Başkanı ve 2024 Başkan Adayı Donald Trump’a yönelik yeni bir suikast girişimi daha gerçekleşti. Girişimci Elon Musk, (sahibi olduğu) Twitter’da “Neden kimse Biden ya da Kamala’ya suikast düzenlemiyor?” şeklinde bir paylaşım yaptı. Tepkiler sonrası gönderimi silen Musk kendini “Şaka yaptım yahu, abartmayın.” tarzıyla savundu. WIRED dergisinin belgelerle desteklediği dosyanın başlığı düşündürücü: “Elon Musk bir ulusal güvenlik sorunudur”. (NOT: Musk’ın girişimlerinin neredeyse tamamı ABD hükümet ve devletinin desteği, teşviği, istisnaları ve ihaleleriyle besleniyor. WIRED dosyası bu açıdan önemli bir arşiv derlemesi.)
Yapay Zeka Gündemi
OpenAI, yeni yapay zeka modeli “o1”in biyolojik, kimyasal ve nükleer silah üretiminde kullanılabilme ihtimalini kabul etti. Şirketin teknoloji sorumlusu Mira Murati bu olasılıklar yüzünden yeni sürümün kamuya açılması sürecini temkinli bir şekilde yürüttüklerini belirtti.
Ek bilgi: Şirket ayrıca kullanıcıların o1’in nasıl düşündüğüne yönelik sorgulama yapılmasını da yasakladı. Üzümü ye, bağını sorma misali.
Google’ın yapay zeka kolu DeepMind, robotlara yönelik geliştirdiği “ALOHA Unleashed” ve “DemoStart” adlı sistemleri tanıttı. Her iki yapı da insan davranışlarını gözlemleyerek süreçleri öğrenen ve uygulayan (ve elbette giderek kusursuzlaştırarak geliştiren) robotları hedefliyor. Örnek adına bir video ekliyorum.
Ek bilgi: İnsanlar ile robotlar arasında -şimdilik- şöyle bir fark var: Bize basit gelen elbise katlamak gibi görevler otonom robotlar için muazzam zor algılamalar ve karmaşık hesaplamalar içeren süreçler. Onların gözü kapalı yapabilecekleri de bizim için öyle.
Yapay zeka sektörünün öncü isimlerinden Fei-Fei Li, bu hafta hizmete giren “World Labs” adlı girişimi için 230 milyon dolar yatırım aldı. World Labs, beslendiği görsellerden 3 boyutlu alanlar yaratarak robotik ve üretim başta olmak üzere geniş bir yelpazede fiziki simülasyonlar yapılmasını mümkün kılıyor.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
İspanya / Valencia Üniversitesi, yeni bir marul türü yarattı. Genetik mühendislik ile geliştirilen “Altın Marul” normale kıyasla 30 kat daha fazla beta-karoten içeriyor. Vücudumuz bu antioksidan bileşeni (görme, bağışıklık sistemi, hücre gelişimine faydasının yanısıra Alzheimer ve kansere karşı koruyucu) A vitaminini üretmek için kullanıyor.
Kripto Gündemi
ABD Başkan Adayı Donald Trump, kripto para odaklı bir girişimi hayata geçireceğini duyurdu. “World Liberty Financial” adıyla tanıtılan çözümün geleneksel bankacılık sistemine alternatif oluşturacağı söyleniyor.
Geçtiğimiz Ağustos ayında sahte mesajla hesap bilgilerini ele geçirdiği bir kullanıcının 243 milyon dolar değerindeki kriptoparasını çalan iki kişi ABD’de tutuklandı. Suçluları internetten satın aldıkları lüks ürünlere yönelik bir paylaşım ele verdi. 20 yaşındaki Singapur vatandaşı Malone Lam ve 21 yaşındaki ABD vatandaşı Jeandiel Serran önümüzdeki hafta hakim karşısına çıkacak.
Alman hükümeti yasadışı faaliyetlere aracılık ettikleri gerekçesiyle ülkede hizmet veren 47 kriptopara borsasını kapattı.
Göklerden Gelen Haberler
SpaceX şirketinin turistik bir sefer kapsamında uzayda ilk yürüyüşü gerçekleştirildiği “Polaris Dawn” görevi başarıyla tamamlandı. 5 gün süren yolculuk aynı zamanda astronotları 50 yıldır uzayda en uzak noktaya taşımasıyla da tarihe geçti.
Sağlık Olsun
“Neurode” adlı girişim 5 yaşında DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu / ADHD) teşhisi konan Nathalie Gouailhardou ile Damian Sofrevski tarafından kurulmuş. Şirketin geliştirdiği kafa bandı, günde sadece 20 dakika takıldığında DEBH hastalarında odaklanmayı kolaylaştırıyor, hafızayı güçlendiriyor ve güdüleri dengeliyor. (Dünya genelinde 366 milyon DEHB hastası var)
“Synchron” adlı girişim, (Neuralink ve türevleri gibi) beyne ameliyat ile bağlanması gerekmeyen bir beyin-bilgisayar arayüzü (BCI) geliştirdi. Amazon Alexa ile entegre çalışan çözümün özellikle kas işlevini zedeleyen ALS benzeri hastalıklarda destek olması hedefleniyor.
Yılda iki doz uygulandığı taktirde AIDS hastalığına yol açan HIV virüsüne karşı bağışıklık oluşturan “Lenacapavir” aşısı klinik deneylerde yüzde 89 başarı gösterdi. Hastalık sonrası tedavi amaçlı aylık dozlar şeklinde de kullanılan ilacın en büyük engeli, tek ünitesinin 3 bin 500 dolara ulaşan bedeli.
Son hatırlatmalar
Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
"Suçluları internetten satın aldıkları lüks ürünlere yönelik bir paylaşım ele verdi. " Yaşları 20, 21. gençlik işte 🙂 40'lı yaşlarda olsalardı belki izlerini kaybettirebilirlerdi. Yani gençler pahalı alışveriş yapp dikkat çekmeseler epey bi rahatsız eden olmayacakmıştı. 🙂
Büyük nimet 👌