Dünya Halleri: 167

30 Eylül - 06 Ekim 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Sabahladığım haftasonları İstanbul’un bazı meşhur restoranlarının önünden geçiyorum. Dışarıda kahvaltı yapmak için trafikle boğuşarak geldiği mekanlarda aracına park yeri bulmak için çabalayan, sonra da boşalacak masalar için kapısında kuyruk bekleyenlere rastlıyorum. Aklıma “neden?” diye bir soru geliyor. Haftaiçi türlü sebepten mecburen çekilen bu eziyeti haftasonu gönüllü olarak tekrarlatan güdü nedir?

Dolayısıyla bu bültenin okurları olarak sizi “haftasonlarına farklı anlamlar katma arayışındakiler” olarak tanımlasam çok mu iyimser olurum dersiniz?

Bu hafta Oksijen gazetesinde İsrail’in teknoloji kullanarak yürüttüğü örtülü operasyonları derledim. Blogumda OpenAI CEO’su Sam Altman’ın “Zeka Çağı” makalesinden yola çıkarak sürecin nereye doğru evrildiğine yönelik bir yazı yayımladım.

“Haddini Aşan Yaşam Rehberi” adlı podcastimde ise hem hazırlarken hem de sunarken keyif aldığım bir konu, iki bölüm halinde yerini aldı.

“Dünyada neler olup bitiyor?” derseniz…

---

Genel Gündem

Apple ile ilk tanıştığım model Macintosh’un “M0001” kodlu ilk prototipi 23 Ekim’de 80 bin dolardan başlayacak bir açık artırmayla satışa sunulacak. En dikkat çekici ayrıntı, disket yuvasının piyasaya çıktığındaki gibi 3,5 değil; 5,25 inçlik olması. Bu vesileyle ünlü yönetmen Ridley Scott imzalı, 1984 tarihli lansman reklamını da hatırlayalım.

Apple’ın uzun süredir üstünde çalıştığı yapay zeka destekli akıllı ekranını 2025 yılında piyasaya sürüleceği iddia ediliyor. Cihazın “homeOS” adlı yeni bir işletim sistemi kullanacağı ve “Apple Intelligence” özellikleriyle hizmet vereceği de söylentiler arasında.

Ek bilgi: Apple diğer yandan önümüzdeki sene tanıtacağı “iPhone SE” serisinin dördüncü kuşağı üstünde çalışıyor. İpuçları: 6,1 inçlik OLED ekran, A18 çip ve 8GB bellek.

Otomotiv sektörünün hatırı sayılır bir paya sahip olduğu Avrupa, Çinli rakiplere yüzde 45’e varan ek gümrük tarifesi konusunda kararsız halde. Avrupa Birliği’nde uzlaşma sağlanamayınca bölgenin ikinci büyük endüstrisi “bürokrasi”yi göreve çağırarak topu Avrupa Komisyonu’na attı.

Ek bilgi: Bağlantılı (ve gülümseten) bir ayrıntıyı da notlara ekleyeyim. Çinli otomotiv şirketi Xpeng’in Başkan Yardımcısı Brian Gu, Avrupa’daki varlık sebeplerinin ucuz araba satmak değil; Avrupalıları tasarım ve teknolojiyle buluşturmak olduğunu belirtti.

Yukarıdaki sinyaller ışığında okunması gereken bir gelişme: Almanya Şansölyesi Olaf Scholz, kuantum bilişim teknolojilerinde dünya lideri olmayı hedeflediklerini söyledi. Ülkenin 2020’den bugüne bu alanda yaptığı yatırım 2 milyar euroyu geçiyor.

Britanya yönetimi, hava kuvvetlerinin yarıiletken ihtiyacını karşılamak üzere “Coherent” adlı ABD’li üreticiyi 20 milyon paund bedelle satın aldı.

Kuzey İngiltere’de yer alan Manchester şehri 1,7 milyar paund yatırımla hem bilim ve teknoloji alanında hizmet veren şirketlere evsahipliği yapacak hem de üniversite - özel sektör işbirliği sağlayacak bir özel bölge hayata geçirdi.

Microsoft,  İtalya’da kuracağı yapay zeka ve bulut bilişim altyapısı için 4,3 milyar euro yatırım kararı aldı.

Ek bilgi: Google da aynı amaçlı bir veri merkezi için Tayland’da 1 milyar dolar yatırım yapacak. Tesisin 2029 yılına dek 14 bin istihdam yaratması bekleniyor.

Bütün bunlar olurken Çin’in yüksek teknoloji merkezi Shenzhen şehrinde sürü formunda işleyen 10 bin 197 drone ile sahnelenen ışık gösterisi Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi. Havai fişeğin mucidinden görkemli, ibretlik bir güncelleme. (İşin ürpertici bir boyutu da var elbette.)

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Odea’dan Nefes Aldıran Mevduat Hesabı: Oksijen Hesap

Param değer kazansın ama bir kısmını kullanırken diğer kısmın vadesi bozulmasın denklemi zor bir denklem. İşte Odea’dan Oksijen Hesap bu denklemin harika bir çözümü.

Odea’nın gün boyu özgürlük, gece boyu kazanç sunan gecelik mevduat hesabı Oksijen Hesap’la vade bozulma endişesi yaşamadan birikimlerinizi büyütebilirsiniz.

Şehre dönüşün bitmeyen ve çoğu zaman hiç beklenmedik masrafları için nefes aldıran Oksijen hesabınızda gün sonunda kalan bakiyeden 7/24 para çekebilir, dilediğiniz zaman hesabınıza para da yatırabilirsiniz.

Üstelik; sizi 100 gün boyunca %53'e varan hoş geldin faiz oranları ile karşılayan Oksijen Hesap'ta, 100 gün sonrasında da avantajlı faiz oranlarıyla birikime devam edebilirsiniz.

Hemen Oksijen Hesaplı olmak için tıklayın!

---

Dünyayı Saran Ağ

Bültende birkaç kez adı geçti ama yine de sorayım: (Sör) Tim Berners-Lee’yi tanıyor musunuz? Kendisi şu an beni sizinle; hatta milyarlarca kişiyi birbiriyle, trilyonlarca dolarlık girişimleri müşterileriyle buluşturan ve çoğu zaman “internet” diye andığımız (onun bir alt kümesi olan) “World Wide Web”in (WWW) mucidi. Yani diliyle, protokolleriyle web sitelerini çalıştıran düzeneğin yaratıcısı. Dahası, bunu açık kaynaklı ve ücretsiz olarak tüm insanlıkla paylaşan kişi. Berners-Lee bu hafta (internet kullanımının dünya genelinde yüzde 20 olduğu) 2009 yılında kurduğu W3 Vakfı’nı kapatma kararı aldı (PDF). Gerekçesi dünyanın yüzde 70’inin internete bağlanmış olması. Yeni hedef: Solid ve Inrupt türevi merkeziyetsiz teknolojilere odaklanarak çözümler geliştirmek.

“Access Now” verilerine göre Hindistan, 2016 ve 2023 yılları arasında internet erişimini 771 defa keserek bu alandaki rekorun sahibi oldu. Bu yıl kayda geçen kesinti sayısı ise 51. Internet Society raporuna göre bu kesintilerin Hindistan ekonomisine son 10 yılda verdiği zarar 216 milyar dolar. Bilirim hemen aklınıza Türkiye geldi.

Varlık yönetim şirketi Fidelity’nin raporuna göre Elon Musk 2022 yılında satın aldığı Twitter’ın (X Holdings Corp.) değerini yüzde 78,7 oranında düşürmüş. (Fidelity de satış sürecinde platforma 19,6 milyon dolar yatırım yapmıştı.)

Kategoriyi güzel bir haberle kapatalım: Google’ın “Lens” hizmetini kullanıyor musunuz? Büyük nimet. Üstelik artık videolu arama da yapabileceksiniz.

Yapay Zeka Gündemi

“Yapay zeka işimizi elimizden alacak mı?” tartışmaları süredursun, olay bir üst seviyeye doğru ilerliyor. Yapay zekayla ürettiği eserle aldığı ödül ile tanınan Dijital Sanatçı Jason M. Allen, kopyalanan eserleri yüzünden milyonlarca dolar zarar ettiği iddiasıyla mahkemeye başvurdu ve telif hakkı talep etti. İşin tuhaf yanı, Allen’in kullandığı MidJourney de benzer şekilde sanatçıların eserlerini telif hakkı ödemeden kullanmakla suçlanan bir platform. Aklıma aşağıdaki kareyi getirdi.

İsviçre / ETH Zurich Enstitüsü kimi web sayfalarında karşımıza çıkan ve belirli görselleri işaretlememizi isteyerek insan olup olmadığımızı anlayan “CAPTCHA” adlı tekniğin işlevini (kısmen) yitirdiğini ortaya koydu. Bunun sebebi, yapay zeka destekli botların bu engellerin tamamını; üstelik insandan daha başarılı şekilde geçebilmesi. Araştırmaya göre Google’ın 2018’de kullanıma sunduğu ve kullanıcı davranışlarını takip ederek bot analizi yapan 3. sürüm CAPTCHA çözümü işe yarar tek mevcut seçenek.

Yapay zeka hizmetleri yeni veri merkezlerine, veri merkezleri ise yeni enerji kaynaklarına ihtiyaç duyuyor. Bu girişimlerin çoğunun yer aldığı ABD’de geçtiğimiz hafta “Three Mile Island” adlı nükleer santralin yeniden faaliyete geçme kararı alınmıştı. Bu hafta da ABD Enerji Bakanlığı, Michigan eyaletindeki “The Palisades” adlı nükleer enerji santralinin restorasyonu için “Holtec Palisades” şirketine 1,5 milyar dolarlık kredi açtığını duyurdu.

Ek bilgi: Birleşik Krallık hükümeti ise 2050 yılına yönelik sıfır karbon salımı hedefi doğrultusunda ülkede hizmet veren son kömür tabanlı enerji santralini kapatmaya hazırlanıyor.

OpenAI şirketinin 150 milyar dolar değerleme üzerinden açtığı yatırım turu ilginç gelişmelere sahne oldu. Japonya merkezli yatırım fonu SoftBank, 500 milyon dolar yatırım ile oyuncular arasındaki yerini aldı. Yeni işletim sistemindeki işbirliği sebebiyle yatırımcılar arasında yer almasına kesin gözle bakılan Apple ise son anda katılmaktan vazgeçti. 1 milyar dolar yatırım yapan “Thive Capital” fonu, OpenAI’ın 11,6 milyar dolarlık gelir hedefini tutturması halinde 1 milyar dolar ek yatırım taahhüdü verdi. Nihayetinde OpenAI 6,6 milyar dolar ek yatırım alarak 157 milyar dolarlık pazar değerine ulaştı. (”Nereye gidiyor bu paralar?” diye meraklananlar için yanıtı The New York Times derlemiş.)

Ek bilgi: ChatGPT “Canvas” adlı yeni bir arayüze kavuştu.

Meta, “Movie Gen” adlı sesli video üretebilen yeni bir yapay zeka modeli tanıttı. Bir örnekle olayın vardığı noktayı göstereyim.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

İlginç bir keşif ile başlayalım. Yapay zeka destekli drone’lar, Latin Amerika ülkesi Peru’da 303 yeni “Nazca Çizimi” buldu. En az 2 bin yıllık olduğu belirlenen ve bir kısmı 100 metreden büyük bu devasa yeryüzü çizimleri, tarihin en büyük gizemlerinden biri olarak kabul ediliyor.

Yeni keşfedilen çizimlerden birkaç örnek.

Bültenin gedikli misafirlerinden Çin merkezli robotik girişimi Fourier, “GR-2” kodlu yeni insansı robotunu tanıttı. Yeni sürüm daha uzun (175 cm), daha ağır (65 kg) ve daha güçlü. Pil ömrü 2 saat. En büyük gelişme, parmaklarının ucunda. İzliyoruz.

Kickstarter’da kitle fonlamaya açtığı ilk serisiyle keşfettiğim Fityision adlı girişim “Duovox Ultra” ile çıtayı biraz daha yükseltmiş. Özünde bir gece görüş dürbünü. Farkıysa 2K çözünürlükte ve gerçek renklerle görüntüleme yapabilmesi (filmlerdeki o gri-yeşil gece görüş sahnelerini hatırlayın). Telefona takılarak aynı işlevi gören bir ek aparatı da var. Hiç ihtiyacınız yokken sahip olma dürtüsü yaratan türden. (Piyasaya fiyatı 400 dolar olacak. Şimdilik 129 dolar ve kargo ücreti yok.)

ABD Ordusu 100 metreden kısa pistlerde iniş-kalkış yapabilecek hibrit-elektrik motorlu uçaklar üstünde çalışıyor. Bu arayışa yönelik geliştirilen en dikkat çekici seçeneklerden biri “Electra”. 8 motorlu ve türbin jeneratörlü hava aracı sadece elektrik gücüyle 322 km/s hızda 805 km menzile sahip.

Göğe bakarken yeri atlamayalım. Raylı araçlar tarihinde yeni bir sayfa açan Japonya’nın Shinkansen trenleri bu hafta 60 yaşına bastı. O dönem için emsalsiz kabul edilen hızından ötürü “kurşun tren” (bullet train) olarak da anılan bu araçlarla benim ilk tecrübem, 1992 yılında bir Tokyo - Osaka seferinde olmuştu.

Japon Panasonic firması elektrikli araçlarda şarj, verimlilik, güç ve menzil iyileştirmesi vaat eden “4680” kodlu lityum-iyon pillerinin seri üretimine başladı. Yeni nesil pillerin çapı mevcut araçlarda kullanılanların yaklaşık iki katı. Dikkat çeken özellikleri arasında düşük maliyet, hızlı şarj ve daha tutarlı güç aktarımı yer alıyor.

Göklerden Gelen Haberler

Eski sayılarımızdan da takip ettiğiniz üzere uydumuz Ay üzerine en çok kafa yoranların başında Çin (İnsanlı) Uzay Kurumu geliyor. Bu hafta Ay’da görev alacak astronotların giysisini tanıttılar. Bu tip haberlerde hep “astronot kıyafetleri neden bu kadar ilgi çekiyor?” diye düşünüyorum. Diğer yandan Dünya’nın bolluk, nimet ve renklerinden kopup tek bir kıyafet, birkaç çeşit yiyecek, çetin doğa şartları ve ıssızlık ile çevrili bir yaşamı bu kadar heyecan verici kılan nedir diye meraklanıyorum. Ne eşsiz canlılarız. (Organik) zeka ne büyük bir hediye (ve muamma).

Sağlık Olsun

Çin / Nankai Üniversitesi yürüttüğü deneysel bir tedavi sürecinde tip1 diyabet hastalığını insülin kullanmadan tedavi etmeyi başardı. 25 yaşındaki bir kadın hasta üzerinde 1 yıl denenen yöntem, kişinin kendi kök hücrelerini kullanarak insülin üreten hücreler yaratmayı temel alıyor. Bulgulara göre uygulama sonrası iki hafta içinde düşmeye başlayan insülin takviye ihtiyacı 75. günün ardından (ve hiçbir yan etkiye sebep olmadan) tamamen yok olmuş.

---

Son hatırlatmalar

Aşağıdaki forma e-posta adresinizi yazarak (ücretsiz) abone olabilirsiniz.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️