Dünya Halleri: 169
14 - 20 Ekim 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Nerelisin, kimlerdensin, nerde okudun, hangi takımı tutarsın, ne iş yaparsın, ailen necidir, araban var mı…
Evlilik programlarının bu gedikli soruları esasen ayaküstü sohbetlerimizin de vazgeçilmez parçası. Her biri iyi niyetli, her biri densiz. Haddini Aşan Yaşam Rehberi’nde bu hafta bir türlü beceremediğimiz sohbet türünü ele aldım.
Oksijen gazetesindeki sayfamda sürekli yakındığımız ama yine de hep daha uzun sürsün istediğimiz yaşamımızın çelişkilerine göz attım. Siber güvenlik zaaflarının yarattığı boşluklara ve ürettiği risklere ait yazı da blogumda yerini aldı.
Bakalım ben bunlarla uğraşırken dünyada neler olup bitmiş.
Genel Gündem
Jurassic Park‘ı hatırlatan bir gelişmeyle başlayalım. Son üyesi 1936 yılında ölen Tazmanya kaplanı, ABD ve Avustralyalı bilimciler sayesinde yeniden aramıza dönecek. Bunun için 108 yıl önce bir müzede alkol tankı içinde muhafazaya alınan örneğinden toplanan örnekler ile DNA’sının yüzde 99,9’u yeniden oluşturulmuş. Devamı bildiğimiz klonlama süreci.
Birleşmiş Milletler öncülüğünde Suudi Arabistan’ın Riyad şehrinde düzenlenecek çevre odaklı COP16 etkinliği kapsamında anlamlı bir soru sorulmuş: “Doğayı kurtarmak bize kaça patlar?”. Uzmanların ulaştığı sonuç “yılda 700 milyar dolar” (PDF). Yani ABD’nin savunma bütçesinden bile daha az bir bedele.
Çevreyle ilgili enteresan bir haberle devam edelim. Enerji devi ExxonMobil, denizin 1 kilometre derininde kiraladığı 271 bin dönümlük alana karbondioksit gömme izni aldı. Norveç’te yaygın olarak kullanılan bu çözüm normalde atmosfere salınarak küresel ısınmayı artıracak gazların milyonlarca yıl güvenle depolanmasını mümkün kılıyor. En büyük tehlike, karbondioksidin bir sebeple yüzeye sızarak deniz yaşamını bitirme ihtimali.
Tüketici elektroniği dahil pek çok sektörde fuarlar ışıltısını kaybetti. Pek çoğu artık düzenlenmiyor bile. Otomotiv sektörü ise müstesna. En iddialı etkinliklerden “Paris Motor Show” bu sene de ilginç modellere sahne oldu. BMW’nin 1950’lerde satışa sunduğu “Isetta” modelinden aldığı ilhamla İsviçreli Micro tarafından geliştirilen elektrikli “Microlino EV” gibi. 90 km/s hız, 228 km menzil ve 230 litre bagajıyla tam bir şehir aracı.
Ek bilgi: Fuarın kayda değer ayrıntılarından biri, Avrupa Birliği’nin ek gümrük vergileriyle dizginlemeye çalıştığı Çinli otomotiv markalarının gerilim yüklü gövde gösterisiydi. Konuyla bağlantılı olarak Bloomberg, Türkiye’de kuracağı üretim tesisi ile gündeme gelen Çinli otomotiv devi BYD’nin küresel yükselişinin öyküsünü derlemiş. Arşivlik, nefis bir belge.
E-kitap okuyucularının en meşhur üyesi Amazon Kindle, sonunda renkli ekrana sahip bir seçeneğe kavuştu. “Kindle Colorsoft” adlı ürün 4 bin 96 renk yansıtabilen 7 inçlik ekrana, 300 ppi çözünürlüğe ve 400 dolar fiyat etiketine sahip.
ABD’li 4 teknoloji şirketi, Britanya Başbakanı Keir Starmer’in evsahipliğinde düzenlenen yatırım zirvesinde 8,2 milyar dolarlık veri merkezi yatırımı kararı aldı.
Dünyanın en büyük varlık yönetim şirketlerinden Blackstone da İspanya’nın Aragon bölgesinde kurulacak veri merkezleri için 7,5 milyar euro yatırım yapacak.
BU SAYININ DESTEKÇİSİ
Odeabank, İstanbul Tiyatro Festivali’nde “Bu İşte Bir Kadın Var” ile sanata iz bırakıyor
Kadının ve kız çocuklarının güçlenmesini için sosyal fayda projelerini hayata geçirmeye devam eden Odeabank, kadın üretimini desteklemek ve görünürlüğünü artırmak amacıyla tasarladığı “Bu İşte Bir Kadın Var” temasıyla İstanbul Tiyatro Festivali'nde dördüncü kez tema sponsoru oluyor.
İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın düzenlediği 28. İstanbul Tiyatro Festivali kapsamında, bu tema altında sahnelenecek eserler izleyicileri kadın bakış açısının ilham verici yolculuğuna çıkarıyor. Seçkide, Anton Çehov'un “Martı”sından uyarlanan “Martı Mıyım?” ve Henrik İbsen’in klasik eseri Nora (Bir Bebek Evi) yer alıyor.
Bol ödüllü topluluk Tiyatro BeReZe'in yeni yapımı “Martı mıyım?” 4-5 Kasım’da Alan Kadıköy’de sahne alacak. Tuğçe Altuğ’un öncelikli olarak kadın hikâyeleri anlatmak için kurduğu Tiyatro Circa’nın ilk yapımı Nora (Bir Bebek Evi) ise 30-31 Ekim’de Zorlu PSM Turkcell Platinum Sahnesi’nde izleyiciyle buluşuyor.
Dünyayı Saran Ağ
Financial Times gazetesi, paylaşımlı ulaşım hizmeti Uber’in Microsoft’un turizm odaklı iştiraki Expedia’yı satın almak için görüşmeler yürüttüğünü iddia etti. Expedia’nın güncel pazar değeri 20 milyar, Uber’in ise 170 milyar dolar.
Avrupa Birliği, düzenlemelere uymadığı gerekçesiyle Twitter’a para cezası kesmeye hazırlanıyor. Caydırıcı olması amacıyla ceza tutarı platformun sahibi Elon Musk’ın tüm şirketlerinden elde ettiği gelir hesaplanarak belirlenecek.
ABD yönetimi yaklaşan başkanlık seçimlerine yönelik dezenformasyon faaliyeti yürütmekle suçladığı Rusya kökenli “Rybar” troll ağına yönelik ihbarlar için 10 milyon dolar ödül koydu.
Yapay Zeka Gündemi
OpenAI ile en büyük yatırımcısı Microsoft arasında soğuk rüzgarlar estiği söyleniyor. Huzursuzluğun ilk adımı OpenAI CEO’su Sam Altman’ın geçtiğimiz sene görevinden uzaklaştırılması olmuş. Altman’ın geri dönmesinin ardından yaşanan üst düzey ayrılıklar, sonu gelmeyen ek yatırım talepleri ve zarar yazan bilanço da sorunları perçinlemiş. Altman’ın Google tarafından satın alınan yapay zeka girişimi Deepmind’ın kurucusu Mustafa Suleyman’ın Microsoft’taki varlığına yönelik rahatsızlığı da cabası.
Yapay zeka girişimlerinin doymak bilmez işlemci ihtiyacı üreticilerin yüzünü güldürmeyi sürdürüyor. Bu alandaki en güçlü oyunculardan Nvidia, “Blackwell” adlı grafik işlemcisinin 12 aylık üretim kapasitesinin tamamının şimdiden satıldığını duyurdu. Geçtiğimiz Mart ayında tanıtılan Blackwell işlemcilerinin fiyatları 500 bin dolardan başlıyor.
Yapay zeka sektörünün diğer hammaddesi “enerji” ise nükleer çözümleri hortlattı. Microsoft’un ardından bu hafta da Google veri merkezlerinde nükleer enerji kullanacağını açıkladı. Şirket bu kapsamda “Kairos Power” adlı girişime 500 megavat kapasiteli 7 nükleer santral inşa ettirecek. Projenin 2035 yılında tamamlanması bekleniyor.
Ek bilgi: AWS hizmetiyle veri merkezi sektörünün lideri Amazon da Dominion Energy şirketine modüler nükleer reaktör inşa ettirecek. Projenin bedeli 500 milyon dolar.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Britanya / UCL Üniversitesi saniyede 938 gigabit veriyi kablosuz (wireless) aktarabilen bir yapı geliştirdi. Mevcut en hızlı seçenek 5G standardı saniyede 20 gigabit veri aktarabiliyor.
Kara üstüne kurulu en büyük rüzgar türbini Çin’in Jilin bölgesinde faaliyete geçti. Çinli “Sany” şirketi tarafından üretilen ve 131 metre uzunluğunda kanatlara sahip türbin çalıştığında 57 bin 256 metrekare alanı tarıyor. 15 megavat kapasiteli ünitenin her biri 30 yıl boyunca 160 bin hanenin enerji ihtiyacını karşılayacak.
ABD / MIT Üniversitesi güneş enerjisiyle çalışan bir tuzlu su arıtma cihazı geliştirdi. Sistemin emsallerinden en büyük farkı kendini güneş ışınlarının açısı ve miktarına göre ayarlayarak verimliliği en üst seviyeye çıkarabilmesi. Cihaz bu sayede şebeke enerjisine ya da pile de ihtiyaç duymuyor. Deneme amaçlı ilk ünite, üretilen enerjinin yüzde 94’ünü kullanarak günde 5 bin litre deniz suyunu arıtmayı başardı.
Japon otomotiv devi Toyota, araçlar ve dış mekan cihazlarına enerji sağlayacak portatif hidrojen kartuşu üretti. Tak-çıkar yöntemiyle kolayca değiştirilen sistemin hidrojen motorlu “GR Corolla” modelinde kullanılması bekleniyor. (Hidrojen motorları çalışırken sadece su buharı çıkardığı için en çevreci çözümlerden biri olarak kabul ediliyor.)
Motor teknolojisinde denk geldiğim bir diğer önemli gelişme ise “Valeo” adlı Fransız girişimin mıknatıs içermeyen elektrik motoru oldu. Nadir elementlere ihtiyaç duymayan, sürtünmeyi azaltarak yıpranma payını düşüren ve ve karbon ayakizini yüzde 40’a varan oranda azaltan bir çözüm. Bu yılın sonunda tamamlanacak testlerin ardından 2027 senesinde kullanıma sunulması planlanıyor.
İsviçre / ETC Zurich Enstitüsü ses dalgalarının gücünü zayıflatmadan ve geri dönmesini engelleyerek tek yönde hareket edebilmesini sağladı. Sıvı mekaniğinden ilhamla geliştirilen üçgen formlu bir osilatörle çalışan düzeneğin radar ve sağlık görüntüleme sistemlerini kökten değiştirmesi bekleniyor.
ABD / Stony Brook Üniversitesi dünyanın en yüksek voltajlı polarize elektron tabancasını üretti. Çarpıştırıcı, elektronları saniyenin on milyarda biri süre içinde sıfırdan saatte 804 milyon km hıza ulaştırabiliyor. Ekibin hedefi ışığın yüzde 80’ine denk bu hızı daha da artırabilmek.
Hayatımda hiç cep telefonu kılıfı kullanmamış olmama rağmen e-mürekkep ekranlı şu seçenek bana ilginç geldi. Dilediğiniz deseni kılıfına uyduran bir fikir. Ne gerekli ne de ucuz. Yine de hoş.
Göklerden Gelen Haberler
SpaceX şirketine ait Starship roketinin bu hafta gerçekleştirilen denemesi başarıyla tamamlandı. ABD / Texas’tan havalanan roket 7 dakikalık uçuşun ardından kalkış rampasındaki kancalara yeniden kenetlendi.
Ek bilgi: SpaceX, 2002 yılında Elon Musk tarafından kuruldu. 200 milyar dolara ilerleyen değeriyle yakında Musk’ın bir diğer girişimi Tesla’yı geride bırakacak gibi görünüyor. Ancak sebebi bu mühendislik harikası roketleri değil. Starlink adlı iştirakiyle uzaydan internet erişimi sunan ve sayısı 6 bin 400’e ulaşan iletişim uyduları. (Ek içinde ek: Starlink, erişim hizmetini 10 kat hızlandırarak 1Gbps seviyesine çıkmak için lisans başvurusu yaptı.)
“Europa Clipper” aracını Jüpiter’e uğurladı. 5 milyar 200 milyon dolara malolacak ve 6 sene sürecek yolculuğun ardından gezegenin en büyük Ay’ı Europa’ya ulaşacak araç, buz kabuğunun altındaki suyu inceleyecek. (Dünya’dan 3 milyar kilometre ötede yaşamak nasıl olur kimbilir?)
Geçtiğimiz hafta Çin’in astronotları için tasarladığı yeni giysinin tanıtımına yer vermiştim. Daha da iddialısı bu hafta karşıma çıktı. İlk Türk uzay turisti Alper Gezeravcı ile Türkiye gündeminde yer bulan “Axiom Space”, yeni gezginlerinin kıyafetini Prada’ya tasarlatmış. Fena da değil hani. (Sadece şeytan mı giyecekti?)
İtalyan uzay girişimi Avio tarafından geliştirilen “Vega-C” roketi, 3 Aralık tarihinde tekrar fırlatılacak. 2022 senesindeki ilk deneme, iki görüntüleme uydusunun hasar görmesi sebebiyle iptal edilmişti. Avrupa Birliği’nin gözlem odaklı “Copernicus” uydu ağı projesi kapsamındaki görevi Airbus yürütecek.
Sağlık Olsun
Japonya / Kobe Göz Hastanesi, insandan aldığı kök hücre ile bir maymunun retinasındaki deliği kapatarak hayvanın yeniden görebilmesini sağladı. Buluşun yaşlı insanlarda göz içi sıvılarının azalmasına bağlı görme kayıplarının tedavisinde kullanılması hedefleniyor.
ABD / Weill Cornell Tıp Fakültesi, manyetik alanları kullanarak beyindeki belirli nöronlara hükmeden ve beyin akımını düzenleyen bir teknik geliştirdi. Bu buluş Parkinson başta olmak üzere obezite, kronik ağrı ve obezite gibi pek çok rahatsızlığın tedavisinde kullanılacak.
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Çin de kurulan rüzgar türbinlerinin tek kanadı 131 metre, şöyle karşılaştıralım; 1. Boğaz köprüsünün denizden yüksekliği 61 metre.. Mühendislik başarıları inanılmaz..
Bu haftaki bülten çok dolu olmuş amirim, bilim insanlığa bambaşka yaşam seçenekleri sunuyor, sayenizde haberdar oluyoruz, içinde bulunduğumuz karanlığın sonlu olduğunu görüyoruz...teşekkürler...