Dünya Halleri: 174

18 - 24 Kasım 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Haftayı iki ülke, üç şehir, üç otel, altı uçak yolculuğu, kötü yemekler ve bölük pörçük uykularla geçirdim. Bu telaş içinde Oksijen gazetesindeki sayfamı hazırlayamadım. En azından podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” için yeni bir bölüm çıkarabildim.

Bir şeyler tecrübe etmenin; ya da moda tabirle “deneyimlemenin” kutsandığı, değişmeyenin küçümsenip kınandığı, “trend” adı verilen akımların bile ömrünün ancak birkaç gün sürebildiği bir dönemde bellek ya da kültür oluşturmak mümkün mü? Böylesi bir köksüzlükte insanın kendini bir yere, kişiye ya da fikre ait hissetmesi düşünülebilir mi? Hiçbir referans noktamız kalmadığında yaşamın yaşanılabilirliğinden söz edebilir miyiz? Böylesi sorularla bezeli güzel bir bölüm oldu. Önümüzdeki hafta bu meseleyi “yabancılaşma” ile daha da perçinleyeceğiz.

(Bu arada belki denk gelenleriniz de olmuştur; podcast’imin bir video reklamı da var artık 😜 Hoş bir hatıra daha.)

Blogumda ise Donald Trump’ın ikinci ABD Başkanlığı görevinin teknoloji dünyasındaki olası etkilerine; bu süreçte önü açılacak ve kapanacak oyunculara yönelik analiz / öngörü yayımladım. İlginizi çekebilir.

İlginizi çekebilecek diğer konular ise şöyle…

---

Genel Gündem

Evlenme ve doğum oranı hızla düşen Çin’de 2035 yılında nüfusun 51 milyon azalacağı öngörülüyor. Bu miktar birçok ülkenin nüfusundan fazla.

Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da ulusal ve uluslararası spor karşılaşmaları için inşa edilen “Kral Salman Stadyumu” tanıtıldı. 2029 yılında tamamlanması planlanan 92 bin seyirci kapasiteli tesiste dükkanlar ve eğlence hizmetleri de yer alacak. Tasarımı bu alanda uzmanlaşan mimarlık ofisi “Populous”a ait.

Dünyanın en hızlı süperbilgisayarı “El Capitan” bu hafta tanıtıldı. ABD / Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı tarafından geliştirilen sistem saniyede 2 in 700 katrilyon işlem kapasitesine sahip. Peki ne amaçla kullanılacağına yönelik bir tahmininiz var mı? Nükleer silah testlerinin simülasyonu için... Ey büyük insanlık.

ABD Başkanı Joe Biden, Tayvanlı çip üreticisi TSMC’nin Arizona’da kuracağı tesis için 6,6 milyar dolarlık hibeyi onayladı.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Herkese İyi Gelecek Bir Dünya Varmış!

Sürdürülebilir bir dünya, bugünün doğru adımlarıyla mümkün. Odeabank, “Güçlendiren ve Dönüştüren Finansman” stratejisiyle çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirliği merkezine alarak geleceği şekillendiren çözümler üretiyor. Yeşil dönüşümden dijitalleşme süreçlerine, teknolojik yeniliklerden düşük karbon ekonomisine geçişe kadar geniş bir alanda müşterilerine geleceğe yönelik finansman çözümleri sunuyor.

Kaynakların daha verimli kullanımı, topluma değer katan projeler ve fark yaratan ürünlerle sürdürülebilirliğe öncülük eden Odeabank, her yıl yayınladığı “Sürdürülebilirlik Raporu” ile bu adımları şeffaf bir şekilde paylaşıyor. Hem yaşanabilir bir geleceğe katkıda bulunuyor hem de örnek bir yaklaşım sergiliyor.

Eğer bu vizyonun bir parçası olmak ve detayları keşfetmek isterseniz, Odeabank Sürdürülebilirlik Raporu bu linkte sizi bekliyor.

---

Dünyayı Saran Ağ

ABD Başkanlık seçimlerindeki Donald Trump galibiyeti, en büyük destekçisi Elon Musk’a ait Twitter’dan devasa bir göçü tetikledi. Meta’nın alternatifi (Türkiye’de hizmeti durdurulan) Threads 15 milyon yeni üye kazandı. Twitter’ın kurucularından Jack Dorsey’nin hayata geçirdiği (ve sonradan ayrıldığı) Bluesky ise 20 milyon yeni üye ile son üç ayda kullanıcı sayısını üçe katladı. (Bendeniz de varım.)

Ek bilgi: Bluesky ile ilgili öğrendiğin en enteresan bilgi, şirketin sadece 20 çalışana sahip olması! Ayrıntıları CEO’su Jay Graber ile yapılan söyleşiden okuyabilirsiniz.

Bu hafta ortaya çıkan çok enteresan bir ayrıntı daha: Elon Musk, Twitter’ı satın aldıktan sonra (bu bülten için kullandığım) Substack hizmetini de satın almak için girişimde bulunmuş. Enteresan olan kısım şu: Bu bülten esasen Twitter’ın Musk öncesi satın aldığı ve Musk’ın gelir gelmez kapattığı “Revue” adlı hizmet üzerinden yayımlanıyordu. Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu?

Çin’in uydular üstünden internet erişimi sunan Starlink şirketine rakip SpaceSail girişimi, Brezilya’da hizmet verme izni aldı.

Bu haber böylesine tuhaf bir fotoğrafla servis edildi.

1989 yılında World Wide Web’i icat ederek açık kaynaklı ve bedelsiz olarak tüm insanlığa sunan, dolayısıyla bir bakıma bugünkü internetin kurucusu şeklinde nitelendirebileceğimiz Tim- Berners-Lee, yeni ve çok daha zorlu bir uğraş içinde. Bugünkü internetin bir avuç dev şirketin tekeline girdiğini ve verilerin bu yapılara hapsolduğuna dikkat çeken Berners-Lee, kişisel veri bulutu işlevi görecek bir dijital cüzdan modeli üstünde çalışıyor. Amacı, kullanıcıların platformda ürettiği verilerin kendilerine ait olması ve istediği zaman başka platformlara taşıyabilmesi. Kulağa gayet hoş geliyor.

Litvanya ile İsveç ve Almanya ve Finlandiya arasındaki internet trafiğini taşıyan Baltık Denizi’ndeki iki kablo bu hafta koptu. Olayın Rusya tarafından gerçekleştirilen bir sabotaj olduğu iddia ediliyor.

Avustralya / Monash Üniversitesi’nin çalışması, yüksek hızlı internetin şişmanlattığını ortaya koydu. Buna göre genişbant internetin hizmete girdiği ülkelerde yeme alışkanlıkları olumsuz yönde değişiyor, hareket azalıyor ve obezite oranı yükseliyor. (Türkiye’de Dokuz Eylül Üniversitesi’nin de aynı bulguyu ortaya koyan bir akademik çalışması olduğunu hatırlatmış olayım.)

Sen daha devam et izlemeye…

GSMA’in raporu, gelişmekte olan ülkelerdeki yeni (mobil) internet kullanıcı sayısında düştüğüne dikkat çekiyor. Mobil internet kullanıcı sayısı 4,6 milyar. Bir başka deyişle toplam nüfusun yüzde 57’si.

Mike Tyson (58) ve Jake Paul’un (27) Netflix’te yayımlanan boks maçını 60 milyon hanenin seyrettiği açıklandı. Anlık 65 milyon izlenmeye ulaşan karşılaşma hafızalarda donmalar ve kopmalarla yer etti. (Benim aklımda kalan tek ayrıntı ise Tyson’ın pörsümüş mabadı oldu. Nedense o gayet kesintisiz ekrana geldi. Gelmez olaydı.)

Tekel oluşturma iddiasıyla Google’a (daha doğrusu çatı şirketi Alphabet’e) karşı kamu davası açan ABD Adalet Bakanlığı’nın şirketi Chrome web tarayıcısını satmaya zorlayacağı iddia ediliyor.

Ek bilgi: Diğer yandan Alphabet, geçtiğimiz Temmuz-Eylül aylarına yönelik bilançosunda bir önceki çeyreğe kıyasla yüzde 34 artışla 26,3 milyar dolar gelir açıkladı.

TikTok’un çatı şirketi ByteDance, yüzde 12,9 oranında artışla 300 milyar dolar değere ulaştı.

Atomico şirketinin raporu, Avrupa’daki teknoloji yatırımlarının 45 milyar dolara gerilediğini ortaya koydu. 2023 yılında da bir önceki yıla kıyasla yüzde 50 düşüş yaşanmıştı.

Amazon, eküresel çapta tozu dumana kadan Çin kökenli Shein ve Temu’ya rakip “Haul” adlı bir (mobil) platformu hayata geçirdi. Vaadi net: Olabildiğince ucuz seçenekler.

Yapay Zeka Gündemi

Yatırım dünyasının nabzını tutan PitchBook’un 26 yıllık verilerine göre geçen yıl ABD’li risk sermayesi fonları topladıkları miktardan 60 milyar dolar daha fazla yatırım yaparak tarihi bir açık vermiş. Buna karşılık yatırımcılarına döndürdüğü 26 milyar dolar getiriyle de en düşük miktara sahne olmuş. Daha da ilginci bu yatırımların çoğu yapay zeka odaklı girişimlere yönelmiş. Tercümesi şu: Yapay zeka girişimlerinin gelir modeli yaratmak için süresi beklenenden daha hızlı azalıyor.

Elon Musk’ın OpenAI’a rakip olarak kurduğu xAI şirketi yeni yatırım turunda 50 milyar dolar değerleme üzerinden 5 milyar dolar daha topladı. Yatırımcılar arasında Katar Varlık Fonu da var.

Microsoft’un tele-konferans uygulaması Teams, yapay zeka desteğiyle katılımcıların konuşmalarını farklı dillere anlık tercüme edebilen bir çözüm tanıttı. Hizmet şu an Çince, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, Japonca, Korece, Portekizce ve İsyanyolca arasında simultane (eşzamanlı) çeviri yapabiliyor.

ABD Başkanı Joe Biden, (giderayak) Çin Başkanı Xi Jinping ile nükleer silahların kontrolünü yapay zeka sistemlerine bırakmama konusunda mutabakata vararak en azından bir konuda anlaşmış oldu.

“Dünyanın en samimiyetsiz gülüşü” adlı eser.

Çin’de yapay zeka çalışmaları yürüten “DeepSeek” adlı grup, OpenAI’ın düşünebilen dil modeli “o1”a rakip “DeepSeek-R1” adlı yeni bir seçeneği tanıttı.

Ek bilgi: Bu ürün esasen Çin yönetiminin kendi değerlerine uygun yerli yerli ve milli bir model oluşturulma zorunluluğunun sonucu. Bu düzenleme, yapay zekanın eğitiminde kullanılacak (ve kullanılmayacak) kaynakları dahi tanımlıyor.

Bu başlığı 21 ülkeyi kapsayan yapay zeka girişimlerini derleyen ve inceleyen ücretsiz bir rapor ile kapatayım.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Dünyanın en güçlü yapay yerçekimi santrifüjü Çin’de hizmete girdi. Jeolojik olayların simülasyonlarını yapabilmenin yanısıra yeni materyallerin deneyleri için de kullanılanacak tesis Zhejiang Üniversitesi tarafından tasarlanmış. Zaman ve mekanı sıkıştırma kabiliyetine sahip santrifüj, normal şartlarda on binlerce yıl alan süreçleri çok daha kısa zamanda gerçekleştirerek deneyleri hızlandırıyor.

Kitle fonlama platformu Kickstarter’da dolanırken “The QuenchSea 3.0” adlı ilginç bir ürüne denk geldim. Kas gücüyle çalışıyor ve saatte 8 litre deniz suyunu içme suyuna çeviriyor. 250 dolar fiyatı var. Enflasyonla bireysel mücadele adına dahi heyecanlandırıcı.

Sıtma ve dang gibi birçok hastalık bulaştıran sivrisineklerin işitme yeteneğini kaybedince çiftleşme arzusunu da yitirdiklerinin ortaya çıkması, yeni bir genetik mücadele yönteminin kapısını araladı. Çözüm, TrpVa geninin etkisiz hale getirildiği sağır sivrisineklerin ortama salınarak “doğal eleme” yönteminin hayata geçmesi. Peki sivrisinekler kanımızı nasıl emiyor, hiç merak ettiniz mi? Bunun için 6 farklı iğne kullanıyorlar. İzleyelim.

Avustralyalı gıda girişimi “Vow”, dünyanın en lezzetli ancak en vahşi yöntemlerle elde edilen gıdası olarak tanınan kaz ve ördek ciğerini nispeten daha insancıl şekilde üretmenin yolunu buldu. Bu yöntemle özel tanklarda çoğaltılan bıldırcın hücreleri, bitki tabanlı yağlar, fasulye proteini ve doğal lezzet aromalarıyla harmanlanarak 79 günlük bir “kültürlenme” işlemine tabi tutuluyor. Şirket bu sayede doğal ciğer ile aynı doku ve lezzete ulaştıklarını iddia ediyor.

Kaz ciğerinin geleneksel “üretim” videosunu koyacaktım da ağzınızın tadını kaçırmayayım dedim.

2021 yılında kurulan Çinli elektrikli otomobil markası “JiYue”, 0’dan 100 km/s hızına sadece 1,9 saniyede ulaşan “ROBO X” adlı süper aracını tanıttı. 4 motorlu ve sıvı soğutmalı araç 687 kilometre menzile sahip.

Avustralyalı havacılık şirketi “AMSL Aero”, dikey iniş kalkış yapabilen, uzun menzilli ve hidrojen motorlu modelini gökyüzüyle buluşturdu. 2027 yılında uçuş onayı alması beklenen ve 4 kişi taşıyabilen 1.000 km menzilli hava aracı, helikopterlere kıyasla yüzde 30 daha düşük maliyetle hizmet veriyor.

İnsanlığın ürettiği plastik atıkların 2050 yılında kadar ikiye katlanacağı öngörülüyor. ABD / California Üniversitesi, bunun yüzde 91’ini yok etmek için bir eylem planı öneriyor. 4 adımlı proje yüzde 40 oranında geri dönüştürülmüş plastik kullanmak, yeni üretimi sınırlamak, geri kalmış ülkelerde geri dönüşüm tesisleri kurmak ve plastik ambalaj kullanımını ücretlendirmek.

Sağlık Olsun

ChatGPT ile yapılan bir çalışmada, yapay zeka botu kullanan doktorların hastalıkların teşhis ve tedavisi konusunda daha iyi performans sergilediğini gösterdi. Daha da düşündürücü olan kısmıysa, sadece ChatGPT ile yürütülen süreçlerin, insan doktorlardan da daha iyi sonuç vermiş olması.

ABD / Johns Hopkins Üniversitesi araştırmacıları, ameliyat videoları izletilerek eğitilen yapay zeka destekli cerrah robotların, ameliyatlarda insan cerrahlar kadar iyi olduğunu ortaya koydu. Deneyde yapay zekanın eğitimi için dünya genelinde 50 bin cerrah tarafından kullanılan 7 bin “Da Vinci” cerrahi robotun ameliyat kayıtları kullanıldı. (Şu ana kadar 15 milyondan fazla ameliyatta hizmet veren Da Vinci robotları Türkiye’de de cerrahlar tarafından yaygın olarak kullanılmakta.)

ABD / New York’ta bir klinik, 12 bin dolar bedelle göz renginizi değiştirme hizmeti vermeye başlamış. Uzmanlar ise kullanılan yöntemin ciddi görme kayıplarına yol açabileceği konusunda uyarıyor. (Ne gerek var bunlara dostlar?)

---

Son hatırlatmalar

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️