Dünya Halleri: 179

23 - 29 Aralık 2024 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Dec 29, 2024

İşte geldik 2024’ün son sayısına. Önce kişisel özetler:

Oksijen gazetesindeki sayfamda 2025 yılında gündemde yer edecek muhtemel sektörleri ve teknolojik gelişmeleri derledim. Blogumda ise 2024’ün en ses getiren gündem maddeleri sizi bekliyor.

Podcast yayınım “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” bu bölümde “Seyahatin Yolculuğu” konusuna bakıyor. Tapınak Şovalyeleri’nden Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferine; seyahat çeklerinden Mona Lisa Şoku’na uzanan nefis bir bölüm.

Bu sayıda Dünya Halleri bülteninin yıl sonu özetini yapmaya niyetlenmiştim. Ama haftanın önemli gelişmeleri güme gider diye endişelendim ve onu ayrıca bir yazı olarak yayımladım.

Genel Gündem

The New York Times gazetesi oyunlarla ilgili güzel bir dosya hazırlamış. İçindeki bir ayrıntıyı kayda geçirmek istedim: Marvel’ın Playstation 5’e özel geliştirilen “Spider-Man 2” oyununu konsolun potansiyelini ortaya çıkaracak kadar gelişmiş hale getirebilmek için Sony’nin oyun şirketi Insomniac Games’e 300 milyon dolar harcamış. Üç yüz milyon dolar! (Oyun 11 milyondan fazla satmış.)

Yapay zeka tabanlı yeniliklerinin doğurduğu umudun rüzgarıyla Apple’ın değeri 4 trilyon dolar seviyesine ulaştı.

Ek bilgi: Söylentilere göre Apple yüz tanıma teknolojisi “Face ID” ile çalışacak bir akıllı kapı zili üstünde çalışıyor. Bence iş yapar.

Apple ve rekabet ekseninde ÇOK önemli bir gelişme daha: Avrupa Komisyonu, Apple’dan platformunu diğer markaların ürün ve hizmetleriyle daha uyumlu ve kolay çalışır hale getirmesini talep etti. Bu karar daha çeşitli (ve ucuz) ürün ve aksesuar anlamına geliyor. (2022 yılında gelen benzer bir AB yaptırımı, Apple’ın şarj için Tip3 USB’ye geçişini sağlamıştı.)

Facebook’un çatı şirketi Meta, meşhur akıllı gözlüğü “Smart Glasses” içine bir ekran yerleştirecek.

Ek bilgi: 170. sayıda aktardığım üzere, bu gözlükler Ray-Ban’in mevcut satışlarının yüzde 60’ını oluşturuyor.

Xerox, Çinli Ninestar Corp. şirketine satılan yazıcı markası Lexmark şirketini 1,5 milyar dolar bedelle satın alarak yeniden bir ABD markasına dönüştürecek.

ABD Ticaret Bakanı Gina Raimondo, yüksek teknoloji üretimini kısıtlamak için Çin’e yaptırım uygulamanın ve ihracatı kısıtlamanın “züğürt tesellisi” olduğunu, bunun yerine yerli inovasyon ve yatırımlara odaklanılması gerektiğini “itiraf etti”.

İtalyan enerji devi “Eni”, 100 milyon euro yatırımla “HPC6” kodlu bir süperbilgisayarı hayata geçirdi. Saniyede 477 trilyon işlem kapasiteli sistem, şu an dünyanın en hızlı ikinci süperbilgisayarı. Hedefiyse yeni petrol ve gaz rezervlerini keşfetmek.

Petrol savaşları için yeni koordinatlar hesaplanıyor.

Enerji demişken; Fransa, 1999 yılından bu yana ilk nükleer reaktörünü hizmete sundu.

10 sene önce kurulan ve bültende birkaç kez yer verdiğim Almanya merkezli elektrikli hava aracı girişimi Lilium, bin kişilik personelle yolunu ayırarak iflas sürecine girdiğini açıkladı.

Suudi Arabistan’ın turizm ve teknoloji odaklı akıllı şehir projesi “Neom”, yapımı hızlandırmak için robot işçi kullanımına ağırlık verecek. Avrupa merkezli GMT Robotics ile anlaşma imzalayan Neom Yatırım Fonu, verimliliği artırmanın yanısıra maliyeti düşürmeyi ve iş kazalarını azaltmayı hedefliyor. (Kilometrelerce uzunluğa sahip monoblok yapılar içeren Neom inşaatı şu an dünya çelik rezervinin yüzde 20’sini tek başına tüketiyor.)

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Odea ile 2025’te Kendinize Yatırım Yapmanın Tam Zamanı

Yeni yıl, yeni başlangıçlar demek. Hayatın her alanında olduğu gibi finansal hedeflerinizde de yeni bir sayfa açmanın tam zamanı. Kendinize yatırım yaparak geleceğinize güvenle bakmaya ne dersiniz?

Nereden başlayacağınızdan emin değilseniz, yatırım odaklı bankacılık uygulaması Odea size bu yolculukta rehberlik etmek için hazır. Yatırımlarınızı kolayca yönetebileceğiniz, farklı yatırım araçlarını bir arada bulabileceğiniz ve uzman görüşlerine ulaşabileceğiniz hatta yapay zekanın algoritmalarından destek alabileceğiniz Odea ile yatırımlarınızı kolayca şekillendirmeniz mümkün.

Odea, yatırımı herkes için erişilebilir, anlaşılır ve pratik hale getiriyor. Yeni bir yıla başlarken kendiniz için sağlam bir adım atın ve birikimlerinizi doğru stratejilerle değerlendirerek yarınlarınızı şekillendirin. Çünkü en iyi yatırım, her zaman kendinize yaptığınız yatırımdır.

Hemen keşfetmek için Odea mobil uygulamasını inceleyin.

Dünyayı Saran Ağ

Arnavutluk yönetimi çocuklar arasında akran zorbalığını körüklediği gerekçesiyle TikTok’u 1 sene boyunca engelleme kararı aldı.

Suların (yine) kaynamaya başladığı İran ise WhatsApp ve Google Play’e yönelik erişim engelini kaldırdı. (Facebook, YouTube ve Twitter engelli kalmaya devam ediyor. VPN kullanmayanlar için elbette.)

Mesajlaşma uygulaması WhatsApp’ın çatı şirketi Meta, sistem açıkları üzerinden kullanıcılarının yazışmalarını takip ettiği gerekçesiyle İsrailli siber güvenlik şirketi NSO’yu ABD’de mahkemeye vermişti. 2019’dan bu yana süren dava bu hafta sonuçlandı ve yargıç NSO’yu suçlu buldu. Bir sonraki duruşmada tazminat talepleri değerlendirilecek. 2016’da yaşanan olayda NSO’nun aralarında gazetecilerin ve insan hakları savunucularının da bulunduğu bin 400 kişiyi takip ettiği ortaya çıkmıştı.

Apple, rekabete aykırı davranma suçlamasıyla ayrı şirketlere bölünme talebiyle yargılanan Google’ın yanında saf tutarak duruşmada savunma talebinde bulundu. Apple avukatları, arama motorunun çok zahmetli bir alan olduğunu ve tamamen ayrı bir odaklanma gerektirdiğini söyleyerek Google arama motorunun mevcut şekliyle devam etmesinin herkes için daha hayırlı olacağını iddia ediyor. (Söylemeyi unuttukları ayrıntı ise Safari ve iOS’te ön tanımlı arama motoru olarak yer alması için Google’dan her sene 20 milyar dolar aldıkları.)

Twitter, bol etkileşimli üyelerine yaptığı ödemeyi artırma bahanesiyle “premium-plus” üyelerinin abonelik bedellerine zam yaptı. (Elon Musk kararı: "Hemen birileri çatladı patladı. Kusura bakmasınlar, çatlasanız da patlasanız da biz atacağımız adımları hesaplayarak, kitabını yazarak atarız.” şeklinde savundu. DEEEĞRMİŞİM.)

Kendi uydu tabanlı internet ağı üstünde çalışan Hindistan, proje için 30 yerli şirket tarafından oluşturulan 9 konsorsiyumdan ihale için başvuru aldı.

25 milyon kullanıcıyı geride bırakan Twitter’ın en yakın rakibi Bluesky, “Trending Topic” işlevine kavuştu.

Telegram’ın kurucusu Pavel Durov, yasa dışı içerikleri barındırdığı ve mahkemelerin kaldırma taleplerini uygulamadığı gerekçesiyle Fransa’da tutuklanmıştı. Halen sürmekte olan dava sürecinde yatırımcılarıyla bir araya gelen Durov, ilk defa kara geçtiklerini açıkladı. Gelirin kaynağı ise Telegram’ın kendine özel kriptoparası, ücretli abonelik ve reklam gelirleri.

Yapay Zeka Gündemi

Geniş katılımlı bir üniversite - özel sektör işbirliğiyle geliştirilen “Genesis” adlı açık kaynaklı simülasyon sistemi kullanıma sunuldu. Bu platform sayesinde robotları 430 bin kat daha hızlı eğitmek mümkün. Bir başka deyişle, 10 yıllık tecrübeyi 1 saatte kazandırabiliyor (Keşke insanlar için de mümkün olsaydı). Metin tabanlı sanal evrenler yaratarak simülasyonlar da oluşturabiliyor. Demo videosunu izlerken aklım durdu.

Çin tarafından geliştirilen büyük dil modeli “DeepSeek-V3”, en iyi açık kaynaklı seçenek olarak tescillendi (PDF). 671 milyar değişkenle çalışan hizmetin herkese açık (ve ücretsiz) bir sohbet botu da var.

Abu Dhabi Otonom Yarış Ligi (A2RL) tarafından geliştirilen ve insan pilota karşı yarışacak sürücüsüz Formula aracının Tokyo’daki ilk denemesi yarıda kesildi. Hassas algılayıcılara donanmış araç, eski F1 Pilotu Daniil Kvyat ile yarışacağı Suzuka Pisti’ndeki deneme turunda pistten çıkarak duvara çarptı. YZ’nın insanın sezgisel yeteneklerine henüz erişemediğini kabul eden A2RL Direktörü Khurram Hassan, kazaya arka tekerleklerdeki ani basınç kaybının sebep olduğunu bildirdi.

Google’ın “Gemini” kod adlı YZ modelini geliştirmek için (dolaylı olarak) rakibi Anthropic’in “Claude” modelini kullandığı ortaya çıktı!

OpenAI, daha fazla yatırım çekebilmek için kar amaçlı şirkete dönüşme planının ana hatlarını paylaştı. Kurucularından Elon Musk’ın dava açmasına sebep olan karar, Delaware’de kurulacak bir yan şirketi temel alıyor.

Yorum: OpenAI’ın en büyük yatırımcısı Microsoft ile ilginç bir anlaşması var. Buna göre OpenAI 100 milyar dolar kar edinceye dek teknolojisini ve gelirini Microsoft ile paylaşmak zorunda. Ancak bu hedefin gerçekleşme ihtimali her geçen gün azalıyor. OpenAI’ın elini bağlayan bu gelişme Microsoft için aksine bir avantaj. Bu yüzden Microsoft boşanmaya sıcak bakmıyor. Zira Microsoft kendi geliştirdiği yapay zeka modelleriyle epey yol almış durumda. OpenAI’a eskisi kadar ihtiyacı yok. Öte yandan bu anlaşma sayesinde rakiplerinin OpenAI ile çalışma fırsatını engelleyerek kendini koruyor. (Aynı sebeple Google bu sözleşmenin bozulması için ABD Ticaret Komisyonu’na başvuru yapmıştı). Elon Musk ise kendi YZ girişimi xAI ile rekabet şansını kısıtlamak için OpenAI’ın kar odaklı yapıya dönüşmesine taş koyuyor. Yukarıdaki gelişmeleri bu ayrıntılar eşliğinde değerlendirmekte fayda var.

Elon Musk’ın YZ şirketi xAI, iOS sisteminde çalışan müstakil uygulamasını Avustralya’da denemeye başladı. Şimdiye dek sadece Twitter’da kullanılabilen hizmet, yeni haliyle platform bağımsız olarak çalışacak.

Teknoloji devleri 2025 yılında YZ sektörüne 292 milyar dolar yatırmayı hedefliyor. Gelgelelim bu şirketlerin gelirleri hiç de parlak görünmüyor. Dahası, yüzde 67’sinin gelir artışı düşüşe geçmiş durumda.

2012 yılında basılı sürümünü sonlandıran ve yoluna dijital platformlarda devam eden “Britannica Ansiklopedisi” bundan böyle sadece “Britannica” ismiyle anılacağını duyurdu. Yapay zeka odaklı yapılanmaya geçen şirket, yüzyıllara yayılan içeriğini kişiselleştirilmiş eğitim amacıyla yeniden derleyecek. Bu süreçteki ilk adım, bu hafta hizmete geçen “Britannica AI” adlı sohbet botu oldu.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Çin, dünyanın en büyük tünel kazma makinesini kullanarak, dünyanın en büyük sualtı tünelini inşa ediyor. 17 metre çapında 500 kalıbın kullanıldığı yapı, toplam 6 şeritli gidiş-geliş bir araç yolu içeriyor. 2025’in sonunda tamamlanacak tünel 9 kilometre uzunluğunda olacak.

Unitree şirketinin robot köpeği “B2-W” güncellendi. Daha güçlü motorları ve LiDAR algılayıcısına ek olarak daha uzun ömürlü pile sahip. Ne işe yarar bilemiyorum ama artık iki ayağı üstüne de kalkabiliyor. 100 bin dolar.

ABD merkezli Commonwealth Fusion Systems, Virginia eyaletinde ilk ticari “füzyon” enerji santralini inşa etmeye hazırlanıyor. Kendi kaynaklarıyla finanse edeceği tesis, Güneş’te gerçekleşen reaksiyonları taklit ederek hem temiz hem de sınırsız (daha doğrusu 850 yıl kadar) enerji sunmayı hedefliyor. (Füzyon enerjisi çalışmalarına ara ara yer veriyorum. Ve uzmanların çoğu bu alandaki yaygınlaşma için onlarca yıla ihtiyaç olduğunu söylüyor. Bekleyip, görelim.)

Bitmek bilmeyen enerji ihtiyacına yönelik bir diğer çözümü Britanya Bristol Üniversitesi ve Birleşik Krallık Atom Enerjisi Kurumu geliştirdi. Yapay elmas kullanan sistem, karbon-14’ün 5 bin 700 yıllık (yarı) ömrü kadar süre boyunca “temiz” enerji üretebiliyor. Keşfin tıbbi implantlar, güvenlik cihazları ve uzay yapılarında kullanılması hedefleniyor.

Her icat insanlık için olacak değil. Akıllı kedi / köpek tuvaletleri artık sıradanlaştı. Sırada “akıllı kafes” var. “Birddy” adlı kafes hem kuşlarınızı besliyor hem de pisliklerini temizliyor. Siz de etrafa “kuş besliyorum” diyorsunuz. İzliyoruz.

Kripto Gündemi

Çok özet geçeceğim ÇOK büyük bir haber: Uluslararası finans altyapısını kullanımı yaptırımlarla engellenen Rusya’nın Finans Bakanı Anton Siluanov, ülkeler arası ödemeler için Bitcoin ve benzeri kriptoparaları kullandıklarını açıkladı.

Sağlık Olsun

“Mutagenesis Group” tarafından yürütülen çalışmada polimer tabanlı çay poşetlerinin demlenme sırasında salgıladığı milyarlarca nano ve mikro plastiğin sindirim sırasında bağırsaklardan kana karıştığı belirlendi.

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

2025 yılında görüşmek üzere (buraya dek okuyor musunuz; anlamak için bu espriyi yapmak zorundayım). 🙋‍♂️

Dünya Halleri