Dünya Halleri: 181
06 - 12 Ocak 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Yılın ilk ayı, teknoloji ile ilgili (bizler gibi) kişiler için yılın en bereketli dönemi. Çünkü tüketici elektroniğinin ayakta kalmayı başarabilen son fuarı CES, her yıl Ocak ayında ABD’nin Las Vegas şehrinde düzenleniyor. Bu haftaki bültende fuarda ilgimi çeken epey başlık var. Vurgulamak için başlarına 🧑🏻💻 emojisi koydum. (Bülten uzun gelir de mesaj yarıda kalırsa, devam bağlantısına tıklamayı unutmayın.)
Bu hafta Oksijen gazetesinde aslen diyabet için geliştirilen ancak “yan etkisi” sebebiyle “mucize zayıflama ilacı” unvanına kavuşan Ozempic ve türevlerinin keşif hikayesini ve modadan beslenme sektörüne kadar yan etkilerini derledim.
Podcast yayınım Haddini Aşan Yaşam Rehberi ise bu hafta türümüzün adeta içgüdüsel çabası “Gelişim” meselesine bakıyor. Güzel bölüm oldu.
Gelelim diğer konulara…
Genel Gündem
🧑🏻💻 BMW, yılsonunda satışa sunacağı “Neue Klasse” serisine ait modellerde yer alacak “Panoramic iDrive” konseptini tanıttı. Ön camı tamamen kaplayan sanal gösterge (head-up display / HUD), dokunmaya duyarlı çoklu işlevli direksiyon simidi ve özelleştirilebilir eğlence / bilgi ekranları dikkat çeken özellikler arasında.
🧑🏻💻 Sony ve Honda’nın ortaklığının ürünü elektrikli otomobil “Afeela 1” görücüye çıktı. Şimdilik sadece ABD’de ve 90 bin dolar bedelle satılacak araç 103 bin dolarlık bir üst pakete de sahip. Marifetleri 480 km menzil, yapay zeka asistanı, panoramik ekranlar, çevresel ses ve gürültü engelleme özelliği şeklinde uzayıp gidiyor. (Sony bu konsepti ilk 2023 yılında; yine CES fuarında tanıtmıştı.)
Microsoft 14 Ekim’de Windows 10 desteğini sonlandırıyor. Dolayısıyla bu tarihten itibaren Windows 10 kullanıcıları güvenlik güncellemeleri alamayacak ve teknik destek hizmetinden faydalanamayacak. Şirketin 2021 yılında kullanıma sunduğu Windows 11’in teknik gereksinimlerini karşılamadığı için Windows 10 kullanmak zorunda olan milyonlarca bilgisayarın akıbeti şimdiden büyük bir muamma.
179. sayıda Alman havacılık girişimi Lillium’un içine düştüğü mali kriz sebebiyle tüm çalışanlarıyla yollarını ayırıp iflas başvurusu yaptığından bahsetmiştim. Şirketin bunca emeğinin buhar olmasına gönlü razı gelmeyen bir yatırım grubu 200 milyon euro katkı sunarak şirketi yeniden işler hale getirdi.
Çin’in Tibet otonom bölgesindeki Yarlung Zangbo Nehri üzerine inşa edeceği hidroelektrik santrali bütçe onayı aldı. Tamamlandığında “Dünyanın En Büyük Barajı” unvanı taşıyacak tesis 300 teravatsaatlik kapasitesiyle tek başına 300 milyon kişinin enerji ihtiyacını karşılayacak. Santral için her biri yaklaşık 20 kilometre uzunluğunda su tünelleri açılarak nehir yatağı değiştirilecek. 137 milyar dolara malolacak projenin takvimi henüz açıklanmadı.
Dünyanın en büyük elektronik üreticisi Tayvanlı Foxconn, yapay zeka sektörünün yarattığı talep patlamasının etkisiyle beklentilerin üstünde gelir açıkladı. Şirket 2024 yılının son çeyreğinde yüzde 15,2 oranında artışla 64,72 milyar dolar ciro üretmiş.
Ticari yaptırımlarla yüksek teknoloji çiplere erişimi kısıtlanan Çin, kendi çipini geliştirme adına hummalı bir çalışma içinde. Bilgi Teknolojileri Enstitüsü’ne bağlı “Xiangshan” projesi de bunlardan biri. Açık kaynaklı “RISC-V” mimarisini kullanan prototip, 3 GHz hıza ve 64-bit mimariye sahip. Bu yıl satışa sunulması hedeflenen çipin (rakibi) ARM Neoverse 2 ile arasındaki performans farkı yüzde 8’in altında.
BU SAYININ DESTEKÇİSİ
Yatırımın ABC’si: Yeni Başlayanlardan Uzmanlara, Herkes için Yatırım Rehberleri
Yatırım yapmaya nereden başlayacağınızı bilemiyor musunuz? Daha bilinçli yatırım kararları alabilmek için Odea Radyo dinleyerek müzik keyfinin yanında yatırım dünyasına dair değerli bilgiler edinip, uzman görüşlerini takip etmeye ne dersiniz?
Yatırım yapan ve yapmak isteyenlere rehberlik etmek için, Odeabank’ın uzman bankacıları ve ekonomistlerce hazırlanan Yarına Yatırım Rehberi ve Ufuk Açan Yatırım Rehberi içerik serilerini hatırlayalım:
“Yarına Yatırım Rehberi” ile hisse senetleri, bondlar ve daha birçok yatırım aracını yakından tanıyın. Ekonomist Emrah Ahi ve Özlem Bayraktar Gökşen'in uzmanlığıyla hazırlanan bu seri, yatırıma yeni başlayanların sıklıkla sorduğu sorulara yanıt veriyor.
"Ufuk Açan Yatırım Rehberi" ise deneyimli yatırımcılar için daha derinlemesine bir inceleme sunuyor. Odeabank uzmanlarının hazırladığı bu seriyle, yatırım stratejilerinizi geliştirebilir ve portföyünüzü daha iyi yönetebilirsiniz.
Her iki seri de Odea Radyo'da ve Odea sosyal medya hesaplarında yayınlanıyor. “Yatırımda aklın yolunu, müzikte kalbinin sesini dinleyenlerin radyosu” Odea Radyo'da uzman görüşleriyle hazırlanan programlarla yatırım dünyasına adım atabilirsiniz.
Dünyayı Saran Ağ
Facebook ve Instagram’ın çatı şirketi Meta, akılalmaz bir kararla şaibeli haberlerin uzman hizmetler tarafından teyit edilmesine son vereceğini açıkladı. Gerekçeler: Mevcut yapının aşırı karmaşıklaşması, hatalara sebep olması ve ifade özgürlüğünü kısıtlaması. Bunun yerine Twitter benzeri “Topluluk Notları” (Community Notes) işlevi kullanılacak. Twitter’ın CEO'su Linda Yaccarino ve sahibi Elon Musk, kararı “Aramıza hoşgeldiniz” diyerek destekledi. Dezenformasyon ve propaganda faaliyeti yürütenler için tam anlamıyla bir “büyük ikramiye” bu.
ABD yönetimi geçtiğimiz yıl hazırladığı bir düzenleme ile Çin merkezli sosyal ağ TikTok’un 19 Ocak 2025’e kadar ABD’li bir şirkete satılmasına ya da ülke içindeki hizmetine son vermesine karar vermişti. TikTok’un itirazıyla süreç (Türkiye’deki Anayasa Mahkemesi’ne denk gelen) Yüksek Mahkeme’ye taşındı. Pek çok mesele gibi o da 20 Ocak’ta başkanlık koltuğunu Donald Trump’ı bekliyor. (İlk davanın platforma tanıdığı son tarih ile başkanlık devir-teslim tarihi arasındaki manidar ilişkiyi gözden kaçırmayalım.)
İtalya ordusunun iletişimini uydular üzerinden internet erişim hizmeti veren ABD merkezli Starlink altyapısı üzerinde kuracağı iddiası Meclis’i karıştırmıştı. Bu itham Savunma Bakanı Guido Crosetto tarafından yalanlandı. (Türkiye’de böyle dertler neyse ki yok. Zira devlet sırrı kapsamındaki konu ve belgeler dahi WhatsApp’tan yollanıyor.)
Yapay Zeka Gündemi
Meta AI kullanarak yapay zeka (YZ) desteğiyle kendi avatarını oluşturan bazı Instagram kullanıcıları, karşılarına çıkan reklamlarda dijital ikizlerini görmeye başladı. (Şimdilik) sadece kullanıcının kendisi tarafından görülebilen bu tür reklamların ileride standartlaşma ihtimali yüksek.
Microsoft 2025 yılı boyunca kurmayı planladığı YZ odaklı yeni veri merkezleri için 80 milyar dolar bütçe ayırdı. Bu tutarın yarısından fazlası ABD içinde harcanacak. ABD dışında kesinleşen ilk yatırım ayağı 3 milyar dolar ile Hindistan.
Ek bilgi: Önceki sayılarda da değindiğim gibi Microsoft’un 2030 yılına dek Hindistan’da 10 milyon kişiye YZ becerileri kazandıracak bir eğitim programı hedefi de bulunuyor.
🧑🏻💻 YZ uygulamalarının uyandırdığı hayranlığın ve şaşkınlığın ardında uzun bir eğitim süreci yatıyor. Fakat YZ eğitimi için gereken bu verileri ve ortamları sağlamak kolay değil. Sektörün en önemli oyuncularından Nvidia, “Cosmos” adlı yeni platformuyla bunu aşmayı hedefliyor. Otonom araçlar ve insansı robotlar başta olmak üzere her tür yapının kendini istenen her ortam ve senaryoda; hem güvenli hem de düşük maliyetli şekilde eğitebileceği bir simülasyon evreni de denebilir.
🧑🏻💻 Nvidia’nın CES’te tanıttığı bir diğer yenilik "Project Digits" adını verdiği kişisel YZ süperbilgisayarıydı. Şirketin kendi geliştirdiği GB10 Grace Blackwell Superchip'i kullanan cihaz, 1 petaflop hesaplama yapabiliyor. Başka bir deyişle saniyede 1 katrilyon işlem tamamlıyor. Üstelik sadece 3 bin dolar gibi bir fiyatla.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
🧑🏻💻 Türkiye’deki marka algısı pek oturmamış olsa da “Roborock“, akıllı robot süpürgelerin çizgi üstü seçenekleri arasında yer alıyor. Firmanın CES’te tanıttığı “Saros Z70” modeli ise yepyeni bir sayfayı açıyor. Cihaz evi süpürürken emsalleri gibi engellerin etrafından dolanmak yerine, gücünün yettiği ıvır-zıvırı da robotik koluyla kaldırıp kenara koyuyor. Geriye sadece “elli kere bunu buraya koymayın demedim mi?” diyerek kafamıza terlik fırlatması kalmış.
Yorum: Köşeleri silerken dışarı doğru çıkan paspas fırçaları da hoşuma gitti. Dahası, su girişine ve çıkışına bağlanabilen ve temiz su doldur - kirli su boşalt derdi olmayan bir türevi dahi var.
🧑🏻💻 E-mürekkep konusunda uzman “PocketBook” şirketi, “Sharp” ve “E Ink“ ile birlikte sanatsal tabloları sergilemek için “InkPoster” adlı özel bir ekran üretti. E Ink'in “Spectra 6” teknolojisini kullanan ürün 13,3 inç ile 31,5 inç arasında değişen boyutlara sahip. Kullanıcılar wifi ya da bluetooth aracılığıyla çerçevede yer alacak görüntüleri güncelleyebiliyor. Fiyatları, boyutlarına göre 599 ile 2 bin 400 dolar arasında değişiyor.
Ek bilgi: Daha çok e-kitap okuyucularda kullanılan “e-mürekkep” teknolojisine sahip ekranlar geleneksel emsallerine kıyasla çok daha yüksek çözünürlük ve parlamayan bir yüzey sunuyor. Düşük enerji tüketimi de cabası. Örneğin yukarıda andığım “InkPoster” tek şarjla kesintisiz 1 sene çalışıyor.
🧑🏻💻 TCL tarafından geliştirilen YZ tabanlı “robot arkadaş”, bu alandaki ilk “modüler” örnek olarak dikkat çekiyor. “Ai Me” adlı robot, çevresini ve aile üyelerini algılayabilme, onları takip edebilme, güvenlik kamerası olarak kullanılabilme ve hafızasında anıları saklayabilme gibi özellikleriyle dikkat çekiyor.
🧑🏻💻 CES 2025’te tanıtılan dikkat çekici ürünlerden biri de sıradışı lazer projeksiyon cihazlarıyla tanınan JMGO’nun “O2S Ultra” serisiydi. Sadece 14,6 cm uzaklıktan 2 bin 400 ANSI lümen parlaklık ve HDR10 destekli 4K çözünürlükle duvarınıza görüntü yansıtıyor. Mucize gibi. Fiyatının bin 800 dolar civarında olması bekleniyor.
🧑🏻💻 Samsung, Google ile ortaklaşa Dolby Atmos’a rakip olarak geliştirdiği “Eclipsa Audio” adlı ses formatını tanıttı. Yeni televizyonların hepsinde yer alacak bu format sesin konumunu, yoğunluğunu ve mekansal yansımalarını çok daha iyi aktarabilmeyi sağlıyor. Video içerik üreticiler adına en büyük avantajı ise rakiplerinin aksine açık kaynaklı ve ücretsiz olması.
Denk geldiğim enteresan cihazlardan biri “Power Mole V2” oldu. Bina içindeki elektrik prizinden aldığı elektriği, pencerenin camı üzerinden kablosuz olarak dış mekandaki cihazlara aktarıyor. 36 mm kalınlığa kadar cam yüzeyini geçebilen dalgalar 20 vata kadar enerji iletebiliyor. Güvenlik kameraları bir yana; mekanın dışında oturup mobil cihaz kullanacaklar için bile gayet pratik ve işlevsel.
“Deep Fission” şirketi, veri merkezlerinin sürekli artan enerji ihtiyaçlarını karşılamak üzere bu tesislerin 1 km altında gömülü olarak çalışacak 2 gigavatlık bir mikro nükleer reaktör üstünde çalışıyor.
Ek bilgi: Uluslararası Enerji Ajansı, 2024 yılında dünya genelinde 400 milyar dolar harcamaya sahne olan enerji şebekelerinin 2030 yılına dek toplam 600 milyar dolarlık yatırıma ulaşmasını bekliyor. Elektrikli araçlarla artan enerji ihtiyacına paralel olarak özellikle Avrupa’nın ortalama 40 yıllık mevcut altyapısında geniş çaplı güncellemeler yapması gerekiyor.
Oxford Üniversitesi’nin İngiltere’nin Güneydoğu bölgesinde yürüttüğü kazılarda 166 milyon yıl öncesine ait dinozor ayakizleri bulundu. 150 metreye yayılan ve 200 adımdan oluşan izlerin bir kısmının etçil Megalosaurus, bir kısmınınsa otçul Cetiosaurus türüne ait olduğu belirlendi.
Sağlık Olsun
🧑🏻💻 Tuzsuz bir şeyden keyif alamayan ancak sağlık sebebiyle tuz tüketimini düşürmek zorunda kalanlar için ilginç bir “kaşık” geliştirilmiş. Kirin tarafından geliştirilen kaşık, “elektrik tuz” olarak adlandırdığı teknikle dilinize verdiği elektrik akımıyla sodyum hissi veriyor. Deneyenlerin bir kısmı işe yaramadığını söylüyor fakat “fikir güzel”. (Sonuç yanlış bile olsa yaklaşımdan puan verdim.)
ABD / Teksas Üniversitesi, kafatasına uygulanarak uyku bozukluğunun takibinin yanısıra beyindeki tümör oluşumlarını da erken dönemde tespit edebilen bir elektronik dövme geliştirdi. İletken bir mürekkep kullanan dövmeler böylece geleneksel EEG sensörlerine duyulan ihtiyacı ve kablo kalabalığını ortadan kaldırıyor.
ABD / Allen Beyin Bilimleri Enstitüsü genç ve yaşlı farelerden topladığı 1 milyon 200 bin beyin hücresi üzerinde yürüttüğü araştırmayla biyolojik ve kronolojik yaşımız arasındaki farkın kaynaklarını inceledi. Sonuçlara göre yaşa bağlı bozunumlar aslen nöronları besleyen hücrelerde başlıyor. Nöronların işlevindeki yavaşlama da zincirleme reaksiyon ile yaşlanmayı hızlandırıyor.
Tulane Üniversitesi 1999 - 2018 yılları arasında beslenme anketine katılan 40 binden fazla kişinin verileri üstünde bir araştırma yürüttü. Dikkat çekici bir ayrıntı: Sabah saatlerinde içilen kahve, kalp-damar hastalıkları ve tip2 diyabet riskini düşürme konusunda daha etkili oluyor.
Dilerseniz bu çabama Patreon sayfam üzerinden maddi destek sunabilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Gerçekten her konu inanılmaz keyifle okunuyor. Emeğinize sağlık.
Elinize saglik Serdar Bey, Pazar gunumu aydinlattiniz 😊🙏