Dünya Halleri: 182

13-19 Ocak 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Geldik bir haftanın daha sonuna. Bülten yine içerik olarak epey yüklü. (Gmail’de yarıda kesilebilir; “devam” bağlantısına tıklamayı unutmayın lütfen.)

Bu hafta Oksijen gazetesinde Meta’nın Donald Trump dönemine uyum süreci kapsamında iptal ettiği paylaşımların yekili merkezler tarafından teyit edilme hizmetinin arka planına ve olası yansımalarına baktım. “Teşbihte (benzetmede) hata olmaz” sözüne sığınarak bu kararı şöyle özetleyebiliriz. Meta diyor ki: “Polis teşkilatını iptal ediyorum. Bir sorun çıkarsa kendi aranızda halleddin”. Artık gücü yeten yetene. Bakalım ABD dışındaki (baskıcı) ülkelerdeki uygulama nasıl olacak? (“İfade özgürlüğü” kılıfı ne büyük bir palavra, o zaman göreceğiz.)

Blogumdaysa bir kertenkele türü üzerindeki araştırma sırasında fark edilen molekül sayesinde önce diyabet şifası, ardından “mucize zayıflama ilacı” haline gelen Ozempic ve türevlerinin ayrıntılarına yer verdim.

Podcast yayınım Haddini Aşan Yaşam Rehberi’nde ise bu hafta alışkanlıklarımızın kökenlerine indim. Nasıl oluşurlar, nasıl değişirler, nasıl değerlendirilmeleri gerekir…

Sıra geldi dünyadaki gelişmelere…

---

Genel Gündem

Nintendo uzun zamandır beklenen el oyun konsolu “Switch 2”ye ait bazı ayrıntıları paylaştığı bir video ile tanıttı. Bir önceki seriye kıyasla daha büyük olduğu dikkat çeken el konsolunun yan kontrol düğmeleri (Joy-Con) ise muhtemelen mıknatıs ile ana gövdeye yerleşiyor. Ses çıkışı yanında bir de C tipi USB bağlantısı bulunuyor. İlk nesil Switch oyunlarını da çalıştırabilecek cihazın en büyük hedefi, birinci serinin 146 milyonluk satış adedini geçmek.

Ek bilgi: Nintendo’nun şu ana dek en çok satan konsolu 154 milyon adet ile “Nintendo DS” cihazında.

Sony oyun konsolu PlayStation’a “koku” özelliği eklemek için çalışıyor. Future Immersive Entertainment Concept (FIEC) projesi altında geliştirilen bu özellik şirketin dört sene önce aldığı bir patente dayanıyor. Bu teknoloji ilk olarak “The Last of Us” oyununda kullanılacak.

Apple’dan sızdırdığı gelişmelerle sıkça gündeme gelen Bloomberg analisti Mark Gurman, şirketin bu yıl boyunca duyuracağı ve piyasaya süreceği neredeyse her şeyi yayımladı. Özetle: ince kasalı yeni seri “iPhone Air”, yeni tasarımıyla Apple Watch SE, M4 işlemcili Mac Studio, iPad 11 ve yeni Magic klavye ve birkaç şey daha.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Yarıyıl Tatilinde Tiyatro Sahnesinde: Çocuklara “Eşit Masallar”

Odeabank'ın aynı isimli kitaplardan uyarlanan "Eşit Masallar" tiyatro oyunu ile klasik masallar, yepyeni bir bakış açısıyla, bu yarıyıl tatilinde de çocuklarla buluşmaya devam ediyor. Sindirella’dan Rapunzel’e, Kırmızı Başlıklı Kız’dan Kurbağa Prens’e masal kahramanlarının hikayeleri, toplumsal cinsiyet kalıplarını kırıyor ve çocuklara eşitliğin gücünü gösteriyor.

Bu özel tiyatro oyunu ile çocuklarınız, masalların büyülü dünyasında hem eğlenecek hem de cinsiyet eşitliğinin, doğaya ve çevreye duyarlılığın önemini kavrayacak. İstanbul’daki çeşitli belediyelerin ev sahipliği yapacağı oyun yarıyıl tatili boyunca 8 kez sahnelenecek.

Oyun takvimi:

• 22 Ocak Çarşamba: Üsküdar Belediyesi Altunizade Kültür ve Sanat Merkezi 12.00 ve 14.00 seansları

• 23 Ocak Perşembe: Silivri Belediyesi Önder Yılmaz Sahnesi 13.00 ve 15.00 seansları

• 24 Ocak Cuma: Beylikdüzü Belediyesi Atatürk Kültür ve Sanat Merkezi Beylikdüzü Sahnesi 12.00 ve 14.00 seansları

• 25 Ocak Cumartesi: Tuzla Belediyesi Şifa Kültür Merkezi 11.00 ve 13.00 seansları

Eşit Masallar oyununu yakından takip etmek ve detaylı bilgi almak için oyuna ev sahipliği yapacak belediyelerin sosyal medya hesaplarını ziyaret edebilirsiniz.

---

Dünyayı Saran Ağ

ABD Adalet Bakanlığı kendi sistemine bağlı 4 bin 258 bilgisayarda zararlı yazılım tespit ettiğini ve bu uygulamaları sildiğini açıkladı. Çin devletine bağlı çalışan "Mustang Panda" (Twill Typhoon) adlı siber suç çetesi tarafından yüklendiği iddia edilen “PlugX” adlı zararlı USB bellekler üzerinden sisteme sızmış.

Çin merkezli TikTok, ulusal güvenliği tehdit ettiği gerekçesiyle ABD’de Kongre ve mahkeme kararıyla bu ülkedeki ayağının yerel bir sermaye grubuna satmaya ya da hizmete son vermeye zorlanmıştı. Kararın uygulanması için son gün 19 Ocak (bugün) tam da yeni Başkan Donald Trump’ın koltuğu devralmasının arefesine denk gelince işler sarpa sardı. Trump’ın “dur bakalım, yaparız bir şeyler” minvalindeki sözleriyle karmaşıklaşan süreçte temyiz sürecini yürüten Yüksek Mahkeme alt mahkemenin kararını onayladı. Yani hukuken TikTok’un bugün kapanması gerekiyordu. Fakat Biden yönetimi son anda kararın uygulanmasını Trump kabinesine bıraktığını açıkladı. 180. sayıda paylaştığım gibi Elon Musk’ın TikTok’u (da) satın alması hala masadaki bir seçenek. Gerçek bir yılan hikayesi.

Ek bilgi: Bu kargaşa sırasında ABD’li TikTok kullanıcıları mekan kapanacak endişesiyle “diğer ÇİNLİ” sosyal ağlara üye olmaya başladı. Kaymağı yiyen RedNote oldu. Güler misin, ağlar mısın.

Çok ilginç ve önemli bir gelişme: Aralarında Facebook’un erken dönem yatırımcısının da bulunduğu bir teknoloji grubu, sosyal medyayı milyarderlerin kontrolünden kurtarmak ve bağımsız bir yapı kurmak için harekete geçti. 30 milyon dolar fon ile başlayan “Free Our Feeds” girişim özgür, merkeziyetsiz ve açık platformları destekleyecek. Merak ve ilgiyle takip edeceğim.

Milyarlarca insanın hayatı şu iki kişinin eline bakıyor.

Açık kaynaklı ve merkeziyetsiz sosyal ağ Mastodon, Avrupa’da kar amacı gütmeyen şirket olarak yeniden yapılanacağını duyurdu. Bu sayede varlıkların sorumluluğu ve sahipliği ekosistemin paydaşları arasında paylaştırılacak.

Twitter alternatifi Bluesky, Instagram ile rekabet edecek (AT Protocol üstünde çalışan) Flashes adlı yeni bir uygulama duyurdu. Bluesky’da paylaşılan görseller otomatik olarak Flashes uygulamasında da paylaşılacak. (Tersi de geçerli)

Instagram’a (merkeziyetsiz) bir rakip daha var: “Pixelfed”. Mastodon gibi ActivityPub protokolü üstünde çalışan hizmet 2018 yılından bu yana geliştirilme sürecinde. Geliştiricisi Daniel Supernault, ismini ilk olarak TikTok’un merkeziyetsiz rakibi Loops ile duyurmuştu.

Instagram, WhatsApp, Facebook ve Threads gibi platformların çatı şirketi Meta çok hassas bir yıla girdiklerini ve çalışanların yüzde 5’iyle yolları ayıracaklarını duyurdu. (Şirketin 72 bin çalışanı var.)

Radarımda hiç olmayan bir ayrıntıyı TechCrunch’ın Siber Güvenlik Yazarı Lorenzo Franceschi-Bicchierai geniş bir dosya haline getirmiş. Böylece öğrendim ki İspanya’nın Barcelona şehri Avrupa’daki diğer teknoloji merkezlerine kıyasla ucuzluğu ve yaşam kalitesi sebebiyle birçok siber güvenlik uygulaması ve siber suçlu için ciddi bir merkeze dönüşmüş. NSO skandalı sonrasında İsrailli “meslektaşlar” dahi faaliyetlerini bu şehre kaydırmış. Çok ilginç detaylarla bezeli, geniş bir derleme.

Yapay Zeka Gündemi

Dünya Ekonomik Forumu’nun yılda iki kez yaptığı geleneksel anketin sonuçlarına (PDF) göre dünya genelindeki işverenlerin yüzde 41’i yapay zeka (YZ) alanındaki gelişmelere bağlı olarak 2030 yılına kadar çalışan sayısını azaltacak.

YZ tarafından tasarlanan ilk ayakkabı satışa sunuldu. Poliüretan termoplastik malzemeden oluşan ve 5 farklı renge sahip “Syntilay” adlı ayakkabı, Midjourney kullanılarak tasarlandı. Syntilay , sipariş öncesinde cep telefonunuzla çekilen ayak fotoğrafınıza göre kişiye özel formda 3D yazıcılar ile imal ediliyor (150 dolar).

Çok afedersiniz de BU NE KARDEŞİM? “Hela terliği” bile daha kişilikli.

YZ botu ChatGPT, ileri tarihte çalışacak komutları mümkün kılan “Tasks” (Görevler) özelliğini ücretli abonelerin kullanımına sundu.

ABD Başkanı Joe Biden, görevindeki son haftada YZ odaklı son düzenlemeleri hayata geçirdi. Rusya ve Çin’in ileri teknoloji yazılım ve donanımlara erişimini kısıtlayan yaptırımlar sektörün lider oyuncuları tarafından tepkiyle karşılandı. 3 trilyon dolar değere ulaşan ve gelirinin yüzde 56’sını ABD dışındaki ülkelerden elde eden Nvidia konuyla ilgili yaptığı açıklamada bu kararın şirketin gelir hedeflerinde ciddi gerilemeye yol açacağını belirtti. Karardan kazançlı çıkan taraf ise Amazon Google ve Microsoft gibi bulut bilişim devleri. Zira bu şirketler lisans alarak kendi veri merkezleriyle kısıtlamaya tabi ülkelerde hizmet verebilecek.

Sektörün bir diğer önemli oyuncusu Open AI, açıkladığı yeni vizyonunda Çin ile teknoloji yarışında rekabetçi kalabilmek için dış yatırımlara ve destekleyici düzenlemelere ihtiyaç duyduklarının altını çizdi. CEO Sam Altman, dünya genelindeki fonlarda yapay zeka projelerine yatırım için bekleyen yaklaşık 175 milyar dolar bulunduğunu ve ABD’ye çekilememesi durumunda bu sermayenin Çin odaklı projelere kayacağını iddia ediyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Bu bölümü karada, havada ve denizdeki ilginç birkaç gelişme ile açalım.

Boom adlı ABD merkezli havacılık girişiminin süpersonik (sesten hızlı) “XB-1” kodlu uçağının prototipi, 44 dakika süren 11. deneme uçuşunda Mach 0,95 hızına ulaştı (”Mach 1” ses hızına denk). Şirket, 21 yıl önce hizmetten çekilen Concorde uçağının yerini alacak bir seçenek geliştirme hedefi taşıyor.

Çin, dünyanın ilk karbon fiber metro trenini hizmete sundu. Alaşımın temel özellikleri gereği daha sağlam, daha hafif ve çevreye daha duyarlı araç, emsallerine kıyasla çok daha sessiz ilerliyor ve çelikten daha uzun kullanım ömrüne sahip.

Bu gerçekten bir ihtiyaç mıydı bilemiyorum ama artık bir uçan motosikletimiz var. “Kuickwheel” adlı bir Çinli girişim tarafından geliştirilen “Skyrider X1” adlı elektrikli araç gerekli durumlarda dikey iniş ve kalkış yapabiliyor. Havadaki hızı saatte 100 km. Mevcut pili 40 dakikalık uçuşlara imkan tanıyor. Acil durumlar için paraşütü de var. (60 bin dolar)

Motosiklet ehliyeti mi alacağız yoksa amatör pilot lisansı mı?

Beatbot adlı girişim, yapay zeka desteğiyle otonom olarak çalışabilen bir elektrikli su kaplumbağası üretti. “RoboTurtle” adlı robot, ekolojik araştırma, çevresel izleme ve afet müdahalesi için kullanılacak.

4 bin yıl önce nesli tükenen “Yünlü Mamut”, yakında yeniden aramıza katılabilir. Colossal şirketinin CEO’su Ben Lamm, bu hayalini Sibirya’da bulunan 28 bin yılık yünlü mamut fosillerden elde edilen hücre kalıntılarınını kullanarak yapay bir rahim düzeneğinde gerçekleştirmeyi planlıyor.

Sağlık Olsun

Beyne yerleştirdiği özel bir çip ile hareketleri kısıtlı hastaların bedensel engellerini gideren Neuralink‘in tedavisi üçüncü kişiye uygulandı. Şirketin kurucusu Elon Musk yaptığı açıklamada operasyonun başarılı ve hastanın sağlığının yerinde olduğunu belirtti. Şirket bu sene 30 kişiye daha çip yerleştirmeyi hedefliyor.

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️