Dünya Halleri: 183

20 - 26 Ocak 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Bu sayıyı hazırlarken bültenin isminde yer alan “Dünya” ile kast ettiğim “Türkiye’nin dışı” ile içinin farkı yüreğimi bir başka burktu. Kendi içine kapanmak bir yana; aklın ve mantığın kabul etmediği olaylar ve insanlarla meşgul olmaya mahkum bırakılmak kelime anlamıyla acı veriyor. Tuhaf bir hınçla bilmek fakat yine de hayata tutunmak ve ummaktan başka bir çare var mı, bilemiyorum.

Oksijen gazetesindeki sayfamda ABD Başkanı Donald Trump’ın ikinci döneminde züccaciye mağazasına dalan fili andıran icraatlarının dünyanın kalanına etkilerini derleyecektim fakat blogumda ayrı bir dosyada derlemek üzere erteledim. Bu haftaki konum, açık istihbaratın ürpertici bir hizmetine dönüşen GeoSpy adlı hizmet oldu.

Blogumdaysa yine Trump dönemi etkisiyle bambaşka bir rotaya giren sosyal platformların olası küresel yansımalarına yer verdim. Özellikle Türkiye gibi rejimlerde bu yeni politikanın yansımaları pek de parlak olmayacak gibi görünüyor.

Podcastim “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nde hayatımın akışını değiştiren bir anektod üzerinden “kusurlar” meselesine baktım. Herkesin gözünün herkeste olduğu ve herkesin kendini her fırsatta diğerlerinin gözüne soktuğu bir dönemde kusurlarımızı görmezden gelmenin sebepleri ve yolları…

Şimdi gelelim dünyada olup bitenlere.

---

Genel Gündem

2023 yılında hayatını kaybeden Tina Turner’ın 80’li yıllarda kaydettiği ve daha önce hiç yayımlanmamış “Hot For You Baby” adlı şarkısı paylaşıldı. Turner’ın 40. sanat yılına ithafen 21 Mart’ta satışa sunulacak “Private Dancer” albümünde başka sürpriz parçalar da olacak.

Apple’ın bu yıl tanıtması beklenen “iPhone Air” modeline yönelik iddialar ardı ardına geliyor. Şimdiye kadarki en ince iPhone’un 5,5 mm ile 6 mm arasında bir inceliğe sahip olacağı düşünülüyor. Nikel, kobalt, mangan ve alüminyum alaşımlı gövdesinin esneyerek eğilmeye dayanıklı olacağı da iddialar arasında. 6,6 inçlik OLED ekranlı iPhone Air’de Apple’ın geliştirdiği yeni nesil çip kullanılacak. En ilginç söylentiyse ince formundan dolayı arkada 48, önde 24 megapiksellik tek lensli kameraya sahip olacağı.

Dünyanın en büyük güneş enerjisi tesisi Birleşik Arap Emirlikleri / Abu Dhabi’de kuruluyor. 6 milyar dolara mal olaacak ve 5,2 gigavatlık yapıyı destekleyecek pil ünitesi sayesinde bu santral güneş olmadığı zamanlarda da enerji sunmaya devam edebilecek. Bu sayede 750 bin hanenin tüm enerji ihtiyacı sadece güneş ile karşılanacak.

Fransa 2024 yılında enerji üretimindeki düşük karbon salımlı kaynakları yüzde 95 artırdığını açıkladı. Nükleer ve hidro santraller sayesinde ulaşılan bu seviye sayesinde enerji ihracı da 89 teravatsaate ulaşmış. Üretimde aslan payı yüzde 67 ile nükleer santrallerde.

Karbon salımı konusunda dünya lideri Çin ise 2024 yılında yenilenebilir (yeşil) enerji üretimi konusunda kendi rekorunu kırdı. Ülkede mevcut stoğa sadece geçtiğimiz sene 277 gigavatlık güneş enerjisi tesisi eklendi. Bu eğilim, ülkenin 2030 yılı hedefine 6 yıl önce ulaştığını gösteriyor. 2025 yılında 273 gigavat güneş ve 94 gigavat rüzgar santrali kurulumu hedefleniyor.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Şimdi Odealı Ol, Hisse Senedi Yatırımında Avantajı Yakala!

Hepimiz hayallerimizi gerçekleştirmek, geleceğimizi kendi ellerimizle şekillendirmek için her gün canla başla çabalıyoruz. Hayallerin gerçeğe dönüştüğü bir gelecek için yatırım yapmak, sadece para biriktirmek değil, aynı zamanda gelecekteki finansal hedeflerimize ulaşmak için de önemli bir araç. Ancak yatırım yapmak, belirli bir risk içerirken, doğru stratejilerle bu riski minimize edebilmek için işin uzmanları ile çalışmak önemli.

Odea, yatırım dünyasına ait ihtiyaç duyduğunuz bilgileri kapsayan uygulaması ile finansal okuryazarlığınızı artırırken aynı zamanda Odealılara özel kampanyalar ile geleceğinizi şekillendirmenize yardımcı oluyor.

Henüz Odea ailesine katılmadıysanız, bu kampanya tam size göre!

Odea’nın sunduğu bu özel kampanya ile hisse senedi yatırımlarınız artık daha avantajlı! Şimdi Odealı olan ilk 1000 müşteri 31 Mart’a kadar yapacağı tüm hisse senedi işlemlerinde komisyonun %50’sini, 2.000 TL’ye kadar geri alıyor.

Hisse senedi komisyon iadesi hakkında ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

---

Dünyayı Saran Ağ

Avrupa’nın çatı emniyet teşkilatı Europol, büyük teknoloji şirketlerini kriptolu mesajları okunabilir hale getirme konusunda sorumluluk almaya davet etti. Anonimliğin temel bir hak olmadığını öne süren Europol Direktörü Catherine De Bolle, kriptolu iletişimin hem güvenliği hem de demokrasiyi tehdit ettiğini belirtti.

ABD’de yerli bir sermaye grubuna devredilmemesi durumunda kapanmasına karar verilen TikTok, görevi devralan Başkan Donald Trump’ın kararnamesi ile ipin ucundan döndü. 75 günlük erteleme kararı kapsamında 170 milyon kullanıcıya sahip platform için yeni ara formüller aranacak.

Ek bilgi: Trump, TikTok yetkilileriyle yaptığı görüşmeyi şöyle özetledi: “Sahipleriyle görüştüm. Yasaklarsam beş para etmezler. Yasaklamazsam trilyon dolarlık şirket olurlar. Yarısını bize vermeleri gerek. Ben onaylamazsam tüm dünyada çökerler. Bizden iyisini mi bulacaklar? Onaylayacaklarına eminim”. Sızan haberlere göre Trump henüz açıklanmayan bir ABD’li sermaye grubu ile ortak yönetilecek bir çerçeve üzerinde çalışıyor. Twitter’ı satın alan Elon Musk’ın da yer aldığı hevesliler listesine bu hafta 347 milyon aboneye sahip YouTube yıldızı MrBeast (Jimmy Donaldson) eklendi. Twitter’ı alırken Elon Musk’a katkı sunan Suudi Arabistan Prensi Alwaleed Bin Talal da “TikTok’u Musk alacak olursa destek atarım” diyerek olaya dahil oldu.

Donald Trump faslına yapay zeka bahsinde döneceğiz fakat bu kategorideki (bana en tuhaf ve akılalmaz gelen) icraatını da kayda geçirmiş olalım. Karanlık ağın (dark web) en büyük yasadışı e-ticaret platformu “Silk Road”un kurucusu “Dread Pirate Roberts” lakaplı Ross Ulbricht, seneler süren teknik takibin ardından 2013’te yakalanmış ve 2015’e (200 milyon dolar değerinde uyuşturucu satışına aracılık etmekten) ömürboyu hapse mahkum olmuştu. Kampanyasında seçilirse Ulbricht’i serbest bırakmayı vaat eden Trump sözünü tuttu ve bu hafta imzaladığı af kararnamesiyle Ross Ulbricht’i serbest bıraktı!

Son dönemde yoğun ilgi gören Twitter alternatifi Bluesky, 2024 yılı moderasyon raporunu yayımladı. Sonuçlar, popülariteyle birlikte her platformun ortak bir kader ile yüzleştiğini ortaya koyuyor. Rapore göre geçtiğimiz yıl 23 milyon yeni kullanıcı kazanan sosyal ağın şikayet alan paylaşım sayısı da 17 kat artarak 6 milyon 480 bin adede ulaşmış.

Endonezya Rekabet Kurulu, uygulama merkezinde düzenlemelere aykırı hizmet verdiği gerekçesiyle 2022 yılında aleyhinde soruşturma başlattığı Google’a 12,3 milyon dolar para cezası verdi.

Yapay Zeka Gündemi

ABD Başkanı Donald Trump, yapay zeka sektörünün gelişimi için “Stargate” adlı 500 milyar dolarlık bir altyapı destek paketi açıkladı. 4 yıla yayılması ve 100 bin yeni istihdam yaratması hedeflenen girişim kurulacak bir dizi veri merkezi ve enerji santralini kapsıyor. 100 milyar dolarlık birinci adımın lansmanında Japon yatırım fonu SoftBank, OpenAI ve Oracle hazır bulundu. Duyurunun ardından Oracle’ın hisse değeri yüzde 9, Nvidia’nınsa yüzde 2,7 oranında arttı. (Ortalığı karıştıran ise Elon Musk oldu. Softbank’in vaat ettiği 10 milyar doları toparlayamadığını iddia eden Musk’ı OpenAI CEO’su Sam Altman yalanladı.)

Microsoft, Güney Afrika’daki meslek edindirme süreci kapsamında 1 milyon kişiye yapay zeka ve siber güvenlik eğitimi verecek.

OpenAI, yaşam süresini 10 yıl daha uzatma üzerine çalışan “Retro Biosciences” adlı girişime özel bir dil modeli geliştirdi. OpenAI CEO’su Sam Altman’ın da destekçileri arasında yer aldığı girişim için eğitilen “GPT-4b micro” adlı model, yeniden düzenlediği proteinler ile deri hücrelerini kök hücreye çeviriyor. Sentezlenen proteinler hem yeni organ üretiminde hem de hücre yenilemesinde rol üstlenecek.

ABD istihbarat teşkilatı CIA, dünya liderlerini anlamak ve hamlelerini öngörmek için özel bir yapay zeka modeli geliştirdi. Yabancı liderlerin karakteristik özelliklerini temel alan sanal botlar, oluşturulan simülasyonlar ile dış istihbarat konusunda yol gösterme özelliğine sahip.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

İsviçre / EMPA laboratuvarı iki farklı mantar türünü kullanarak hiçbir zehirli bileşen içermeyen bir “canlı” pil üretti. Pilin anod kısmını maya mantarı, katot kısmınıysa beyaz çürüklük mantarı oluşturuyor. 3D yazıcıyla üretilen enerji kaynağı, ömrü tükendiğinde kendiliğinden çözünerek tamamen doğaya karışıyor.

Omurilik hasarı sebebiyle felç kalan 69 yaşındaki bir hasta, sadece düşünce gücüyle simülatördeki insansız hava aracını kusursuz şekilde uçurmayı başardı. Deney, “BrainGate2” adlı girişimin beyne yerleştirdiği çipin yeteneklerini göstermek amacıyla gerçekleştirildi.

Çinli robotik şirketi Unitree tarafından üretilen 16 bin dolarlık “G1 Bionic”, en kusursuz yürüyen ve koşan insansı robot olduğu iddiasına sahip. Çin / Zhejiang Üniversitesi tarafından geliştirilen ve bu hafta tanıtılan “Black Panther V2.0” kodlu robot köpek ise saniyede 10,4 metre sürat ile ileri seviye atletler kadar hızlı koşabilme becerisiyle dikkat çekti.

Ek bilgi: Bu gelişmelere paralel olarak Çin Nisan ayında başkent Pekin’de robotlar ve insanlar arasındaki ilk yarışı düzenlemeye hazırlanıyor. 12 bin insan koşucu ve 20 robotik şirketinin katılması beklenen karşılaşma 21 km uzunluğundaki geleneksel maraton parkurunda gerçekleşecek.

Ayakkabı üreticisi Merrell, “SpeedArc Boa” adlı yeni bir seri tanıttı. Arazi araçlarından ilham alan iki köpük katmanlı tasarım, içerdiği nitrojen sayesinde hem sarsıntıları önlüyor hem de sıkıştırdığı enerjiyi kullanarak harekete destek veriyor. (290 dolar)

Kripto Gündemi

ABD Başkanı Donald Trump adına üretilen “Trump” kodlu (mim) kripto akçe, rekor ilgiye sahne oldu. 10 milyar dolar pazar değerine ulaşan para biriminin aile ile herhangi bir bağlantısı bulunmuyor. Donald Trump’ın resmi kripto projesi “World Liberty Financial” ise aynı dönemde 300 milyon dolarlık talep gördü.

Göklerden Gelen Haberler

Bu haberi yaparken Ay’a dikilen ilk bayrağın öyküsünü de inceledim. Bu dalgalı görünüm astronotun asarken oluşturduğu titreşimden kaynaklanmış. Ayrıca dik durabilmesi için üs kısmında ektra bir destek de kullanılmış.

Uzay rekabetindeki en ilginç hamlelerden biri Çin’den geldi. Ülkenin Uzay Ajansı 2026 yılında Ay’a yollayacağı “Chang’e 7” aracıyla birlikte bu küçük uydumuza bayrak dikmeyi planlıyor. İlginç yanı bayrağın “dalgalanacak” türden olması. (Ay’ın atmosferi yok denecek kadar ince olduğu için rüzgar da oluşmuyor). Çin’in Derin Uzay Keşif Laboratuvarı bunu sağlayabilmek için bayrağın kumaşının içine kapalı devre kablolar ekleyerek elektromanyetik etkileşimle dalgalanma yaratacak. Neye derman olacak diye sormayın, ben de bilmiyorum.

Sağlık Olsun

Avustralya / Southern Cross Üniversitesi’nin araştırması kaya istiridyesi kanındaki proteinlerin bazı yaygın bakterileri zayıflatarak birçok antibiyotik ilacın etkisini artırdığını belirledi. (İstiridyeler içerdiği çinko, yağlı asit ve vitaminlerden ötürü bağışıklık sistemini de güçlendirme özelliğine sahip.)

Bülten abonelerinden Burak Üstün, çalıştığı (Avusturyalı) Med-El şirketine ait ilginç bir gelişmeyi paylaştı. İleri derecede işitme kaybı yaşayanlara uygulanan geleneksel implantların hepsi harici bir ek cihazla eşzamanlı çalışmak durumunda. Artık dış bileşene ihtiyaç duymayan ve deri altına uygulanarak işitme yetisini yeniden kazandıran bir çözüm var. 6 hasta üstündeki deneyin 52 haftalık sonuçları da gayet başarılı.

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️