Dünya Halleri: 187

17 - 23 Şubat 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Karlı bir İstanbul haftasından hepinize merhaba.

Bu hafta Oksijen gazetesinde ABD merkezli küresel teknoloji devlerinin Donald Trump yönetimiyle yeniden şekillenme sancılarına yer verdim. Dünyanın her köşesini etkileyecek tehlikeli bir dönüşüm.

Blogumda ise 20 yaşına basan YouTube’un kuruluş öyküsü ve tarihçesine yönelik eğlenceli bir derleme sizi bekliyor.

Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” bu hafta KonuşMAma Sanatı meselesine bakıyor. Susmak, konuşmaktan daha hayırlı olabilir mi dersiniz?

Gelelim hafta boyu olup biten diğer konulara.

---

Genel Gündem

Edebiyattan beyazperdeye taşınan dünyanın en ünlü ajanı “James Bond” (ya da kod adıyla 007) Amazon’un film stüdyosu MGM tarafından satın alındı. Dolayısıyla artık mevcut ve yeni Bond filmlerini Amazon Prime Video platformunda izleyeceksiniz.

Sean Connery’den gayrısı yalan.

Ek bilgi: 2021 yapımı “No Time to Die” bölümüyle emekliye ayrılan Daniel Craig’den sonraki Bond hala belirsiz.

Apple yeni iPhone modeli “16e”yi tanıttı. “Ucuz iPhone” olarak da bilinen SE serisinin yeni üyesi, doğası gereği ekstra değil; kısıtlanmış özelliklere sahip. Nelerden feragat edildiğine gelirsek: Arka tarafta tek lensi ve 5 yerine 4 çekirdekli işlemcisi var. “MagSafe” olarak anılan mıknatıslı kablosuz şarj desteği yok. Sadece siyah ve beyaz olarak iki renk seçeneği var. Standart kullanıcı için gayet yeterli (ortamlarda sorarlarsa “Sırrı’ya verdim” dersiniz). Bu arada ”Ucuz iPhone” tabiri Türkiye için ne kadar geçerli bilemiyorum. Zira fiyatı 48 bin liradan başlıyor, 63 bin liraya varıyor.)

Hasretle beklenen, gayet iddialı bir şekilde satışa sunulan, üreticisine 1 milyar dolar değer biçtiren ancak büyük hayalkırıklığı yaşatarak iflasın eşiğine gelen yapay zeka destekli yaka aksesuarı “Humane”, 116 milyon dolara HP tarafından satın alındı. Abonelik modeliyle çalışan mevcut cihazlar bu ayın sonunda işlemez hale gelecek.

Tarihin en büyük gizemlerinden birine dönüşen Bitcoin’in “Satoshi Nakamoto” lakaplı mucidinin kim olduğuna yönelik en taze iddia: Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey! İddianın sahibi Sean Murray’nin derlediği kanıtlardan bazı ilginç ayrıntılar şöyle:

• Nakamoto’nun ilk Bitcoin işlemi Dorsey’nin annesinin doğumgününde gerçekleşti. Ürettiği son Bitcoin ise Dorsey’nin babasının doğumgününe denk geliyor.

• Hack edilen eposta hesabından Nakamoto’nun Dorsey’nin doğduğu St. Louis / Missouri ile ilişkili olduğu anlaşılmıştı.

• Dorsey bir denizci. Bitcoin kodunda da denizcilik tabirleri yer alıyor. (Uzun listenin devamını Twitter paylaşımından ve Matthew Sigel’in derlemesinden okuyabilirsiniz.)

Bitcoin demişken; Nijerya devleti kripto para borsası Binance’i 81,5 milyar dolar tazminat talebiyle dava etti. Gerekçesi vergi kaybı ve ekonomik zararlar. Bu vesileyle öğrendik ki Binance’in Nijerya’da kayıtlı bir şirketi dahi yokmuş,

Uluslararası Enerji Ajansı, Çin ve ABD’nin enerji ihtiyacının önümüzdeki yıllarda görülmemiş oranda artacağına dikkat çekti. En fazla karbon salımı yapan iki ülke olduklarını da hatırlatayım.

Hayat (ve enerji) kaynağımız Güneş’i Dünya’da kurmayı temel alan; dolayısıyla teorik olarak “sonsuz ve temiz enerji” üretecek füzyon santrallerinde bir aşama daha geçildi. Fransa’daki “WEST Tokamak” plazma reaktörü 22 dakika kesintisiz çalışmayı başardı. (Çin’deki rakip tesise ait bir başka gelişmeyi 184. sayıda aktarmıştım).

Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ülkesinin teknoloji liderleriyle bir araya geldi. Sektöre yönelik desteklerin artırılacağının altı çizilen toplantıda şirketlerden özellikle ABD ile rekabet alanında daha fazla çalışmaları istendi.

Avrupa Birliği, Almanya’nın Dresden şehrinde kurulacak çip üretim tesisi için 920 milyon euro’luk (Alman) devlet desteğini onayladı. “Infineon” adlı fabrikanın tam kapasiteyle üretime geçmesi 2031 yılını bulacak.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Bilgi, En Değerli Yatırım: Odea’nın Yatırım Odaklı Podcast’i 3. Sezonuyla Yayında!

Yatırım dünyasında sağlam adımlar atmak ve birikimlerini bilinçli değerlendirmek isteyenlerin vazgeçilmez kaynağı Yatırım Odaklı Podcast, dopdolu yeni sezonuyla geri döndü! Odea’nın, Ekonomi Gazetecisi Güzem Yılmaz Ertem moderatörlüğünde hazırladığı podcast’te, yatırım dünyasının en güncel konuları uzman konuklarla masaya yatırılıyor.

Neden Dinlemelisiniz?

Sezonun ilk bölümünde Güzem Yılmaz Ertem, Ekonomist Emrah Lafçı ile “Yatırım fonları neden bu kadar revaçta?” sorusuna yanıt ararken küresel piyasalardan yerel stratejilere, yatırım fonlarının sırlarını keşfediyor. Yatırım Odaklı Podcast’in gelecek bölümlerinde alanında uzman ekonomistlerle yatırım dünyasının en güncel konuları ele alınmaya devam edilecek. Finans dünyasının dinamiklerini anlamak, yatırım kararlarını bilinçli şekillendirmek ve geleceğe sağlam adımlarla ilerlemek isteyenler için önemli içerikler sunulacak.

Nereden Dinleyebilirsiniz?

Yatırım Odaklı Podcast’in yeni ve geçmiş bölümlerine tüm podcast platformlarından, Karnaval uygulamasından ve Odea Radyo’dan ulaşabilirsiniz.

Yeni bölümleri takip etmek için tıklayın!

---

Dünyayı Saran Ağ

Elon Musk, Twitter için 44 milyar dolar değerleme üzerinden yatırım turuna çıktı. Tutar tanıdık gelmiş olmalı: Musk’ın Twitter’ı satın aldığı bedele eşit. (Yatırım raporları Musk yönetiminde platformun yüzde 80 değer kaybettiğini belirtiyor. Ancak Trump döneminde Musk’a muhalefet kimsenin cüret edebileceği türden değil.)

Geçtiğimiz sayıda Birleşik Krallık yönetiminin Apple’dan kullanıcılarının kriptolu verilerini istihbarat kurumlarına açmasını istediğini paylaşmıştım. Apple bu hafta karara boyun eğdi ve ülkede kriptolu veri koruma hizmetini yeni kullanıcılara kapattı!

Ek bilgi: Bu özellik ön ayarlarda kapalı geliyor. Siz de verilerinizi kem gözlerden sakınmak isterseniz yapmanız gereken (henüz yapabiliyorken) basit bir ayar değişikliğinden ibaret.

WhatsApp, Instagram ve Facebook’un çatı şirketi Meta dünyanın en uzun sualtı internet kablo ağını inşa ediyor. Tamamlandığında 50 bin kilometreye ulaşacak “Waterworth Projesi” ABD, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika’daki kara bağlantılarıyla 5 kıtayı birbirine bağlayacak.

İnternetin en popüler video hizmeti YouTube, veri paylaşımı konusundaki ketumluğuyla da meşhur. Gizem perdesini ABD / Massachusetts Amherst Üniversitesi’nin rastgele YouTube adresleri üreterek içerik tarayan algoritması araladı. Oluşturulan 18 trilyon adresten 10 bininde başarıya ulaşan projenin sonuçlarına göre platformdaki videoların ortalama izlenme sayısı 41. Hiç izlenmeyen video oranı yüzde 4, hiç yorum almayan yüzde 74, hiç beğeni almayan ise yüzde 89 seviyesinde.

Yapay Zeka Gündemi

Microsoft ARGE Merkezi, “Muse” adlı oyun odaklı yeni bir yapay zeka (YZ) modeli tanıttı. “Bleeding Edge” adlı oyuna ait 500 bin saatlik video ile eğitilen açık kaynaklı model, öğrendikleriyle yeni oyun evrenleri ve senaryoları üretebiliyor.

Elon Musk’ın yapay zeka girişimi xAI, “Grok 3” modelini kullanıma sundu. 200 bin işlemciye sahip Memphis veri merkezinde eğitilen model (şirketin kendi verilerine göre) matematik, bilim ve kodlama alanında Google Gemini-2 Pro, DeepSeek-V3, OpenAI GPT 4o ve Claude 3,5 Sonnet gibi rakiplerinden daha başarılı.

Yüzde 33 büyümeyle haftalık 400 milyon aktif kullanıcıya ulaşan ve Twitter’dan daha fazla trafiğe sahip hale gelen OpenAI, Elon Musk’ın şirketi (Twitter benzeri bir hamleyle) satın almasını engellemek için yönetim kuruluna özel yetkiler tanımlamayı düşünüyor.

Ek bilgi: OpenAI diğer yandan dil modelinin “GPT-4,5” adlı yeni sürümünü tanıtmaya hazırlanıyor. Beşinci sürümün de çok yakın tarihte kullanıma sunulacağı söylentiler arasında.

OpenAI’dan istifa eden Mira Murati’nin YZ girişimi “Thinking Machines Lab” hayata geçti.

YZ sektörünü altüst eden Çinli DeepSeek’in yatırımcı arayışında olduğu iddia edildi. Ancak sonrasında kuruma yakın kaynaklar tarafından yalanlandı.

Ek bilgi: DeepSeek’in yarattığı fırtına sektördeki birçok rakibin kasasını yeni yatırımlarla doldurmasına yol açtı.

Güney Kore hükümeti kurmayı hedefledikleri Ulusal Yapay Zeka Bilişim Merkezi için 10 bin adet yüksek kapasiteli işlemci satın almak üzere girişim başlattı. (Güney Kore, geçtiğimiz ay ABD yönetiminin ileri teknoloji çiplerin ihracatını kısıtlaMAdığı 18 ülke arasında yer alıyor.)

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

İnsansı (humanoid) robot üreticisi “Figure” bültene sıkça konuk oluyor. Bu hafta tanıttığı “Helix” adlı görüntü ve ses işleme yetenekli model ile çıtayı bir adım daha yukarı taşıdı. Mutlaka izlemelisiniz.

Ek bilgi: Şimdiye kadarki tüm modellerinde OpenAI dil modelini kullanan Figure, bu ayın başında kendi çözümünü kullanma kararı almıştı. Dolayısıyla Helix, bu yeni serinin ilk üyesi olma özelliğine de sahip.

Aynı alanda çalışan bir başka ABD’li girişim “Clone Robotics” ise “Protoclone” adlı (sinir ve kas sistemine sahip) modeliyle ürpertici bir sonuç elde etmiş. Korku filmi gibi.

Bu hafta kuantum bilişim alanında çok önemli üç gelişme yaşandı:

• Microsoft dünyanın ilk “topolojik çekirdek” mimarisine sahip kuantum çipini tanıttı. 20 yıllık çalışmanın ürünü “Majorana 1” adlı avuçiçi boyutundaki çip, yıllar alan süreçleri çok daha kısa sürede gerçekleştirmeyi vaat ediyor. (Kuantum çip mimarisini önceki sayılarda kısmen anlatmıştım. Sizi yeniden tekrara boğmayayım. Yeni olan “topolojik mimari” ise özetle İtalyan Bilimci Ettore Majorana tarafından 1937’de tanımlanan ve “topolojik düzen” olarak anılan farklı bir madde halini temel alıyor. Bu teknik ile çipi çalıştıran elektronların daha hassas ve doğru okunmasını sağlanıyor. Kuantum bilişimde en büyük sorun, bu okumadaki hata payını azaltabilmek. Biraz daha ayrıntı için videoyu izleyebilirsiniz.)

• Kuantum işlemcilerle donatılacak yeni nesil bilişim altyapılarına yönelik birçok vaat var. En büyük engel ise bir arada çalışmalarını zorlaştıran ölçeklenme sorunu. Bunu aşacak çözümler geliştiren Britanya / Oxford Üniversitesi’nden bir grup bilimci, bir kuantum algoritmasını ilk kez işlemciler arasında kablosuz aktarmayı başardı. Birbirine iki metre mesafedeki işlemciler arasında fotonlar aracılığıyla kurulan bağ, yüzde 86 doğruluk oranıyla çalıştı. Buluşun kuantum tabanlı internetin ve dağıtık kuantum hesaplamalarının kapısını aralaması bekleniyor.

• Hayata geçmesi için yoğun çalışmalara sahne olan kuantum çipler çalışma mantığı ve teorik kapasiteleriyle mevcut kripto ve parola altyapılarını geçersiz hale getirecek. Bunu engellemek için 2012 yılından beri ABD öncülüğünde çalışan çok uluslu grup bu hafta ilk firesini verdi. Çin yönetimi ulusal güvenlik endişesiyle bu alandaki çalışmalarını kendi ekipleriyle geliştireceklerini açıkladı.

Katlanabilir telefonlar neredeyse sıradanlaşmışken, Çinli Huawei ,3 kat katlanabilir “Mate XT” ile yeni bir kategori yarattı. Bu haftadan itibaren Çin dışına satışı da başladı.

Göklerden Gelen Haberler

İnsanlığın bir türlü vazgeçemediği uçan araba sevdası için emek veren “Alef Aeronautics”, dikey iniş-kalkış yapabilen modelinin ilk deneme uçuşunu başarıyla tamamladı. (300 bin dolara satılacak araç için 3 bin 200 kişi ön sipariş vermiş.)

“Firefly Aerospace“ adlı uzay girişiminin NASA aracılığıyla 15 Ocak’ta fırlattığı “Blue Ghost” Ay yörüngesine oturdu. Mart ayında yüzeye inerek araştırmalara başlayacak araç şimdiden Ay ve Dünya’ya ait birçok görüntü yolladı.

Bir diğer uzay girişimi “Intuitive Machines” ise Ay’a düzenleyeceği ikinci seferinde bir keşif aracı ve iletişim uydusu taşıyacak. Ay’daki ilk iletişim ağının kurulması planlanan görevdeki teknoloji ortağı ise Nokia. Yoğun radyasyon, aşırı ve değişken iklim şartları ve şiddetli titreşime dayanıklı olması gereken yapı, 4G standartlarını kullanacak. Enerjisini ise Güneş panellerinden üretecek. Bu altyapı sayesinde Ay üzerindeki araçlar kendi arasında ve Dünya ile çok daha kaliteli iletişim kurabilecek.

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️