Dünya Halleri: 190

10 - 16 Mart 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Dünya Halleri bülteni 68 bin aboneye ulaştı. Sevincini doyasıya yaşayamadım. Zira gurbet elde ne olduğunu anlayamadığım bir hastalığın pençesine düştüm. 3 günde 2 kilo kaybettim. Neyse ki atlatıyorum (sanırım). Her işi tek başına yapmanın ağırlığı böyle durumlarda iyice üstüme çöküyor.

Faaliyet raporuna gelirsek: Oksijen gazetesinde Minecraft platformu üstünde yürütülen yapay zeka destekli bir medeniyet simülasyonunu yazdım. Blogumda Mobile World Congress’te sergilenen ilginç mobil ürünlere yer verdim. Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”ndeyse konuğum Güneş Tulga ile görgü, usül, adap meselelerine baktık. (Bu konuyla bağlantılı bir de “Zihnimin Kıvrımları” bölümüm olduğunu hatırlatayım.)

Kamu spotu: Gmail kullanan abonelerde bülten yarıda kesilebilir. Sonunda çıkan devam bağlantısına tıklamayı ihmal etmeyin lütfen.

---

Genel Gündem

Teknoloji girişimleriyle tanınan Bryan Johnson, 2021 yılında yaşlanmayı geciktirme konusuna odaklanmıştı. Bu uğurda bedenine 6 ay boyunca (bir ünitesi oğlundan olmak üzere) birer litrelik plazma aktarımı yaptırdı. Halen her gün saatlerce spor yapıyor, 50’den fazla ilaç ve takviye alıyor. Amacı daha uzun yaşamak mı yoksa yaşlanMAmak mı hala anlayamadım (Netflix’te hayatını anlatan güzel bir belgesel var). Bryan Johnson’ın son projesi çok daha kitlesel ve ulvi: Besin zincirinin yüzde 80’ini oluşturan endüstriyel gıdaların genetik haritasını çıkararak neyin ne kadar sağlıklı olduğunu gösterecek halka açık bir veritabanı oluşturmak.

ABD ve Avrupa arasında gerilen ilişkiler çağın temel belirleyicisi teknoloji rekabetini de belirgin hale getirdi. Avrupalı girişimcilerin desteklenmesini amaçlayan 150’den fazla temsilcinin 10 milyon dolarlık başlangıç fonuyla bu hafta duyurduğu “Project Europe” bunlardan biri. Program kapsamında gelecek vaat eden fikirlere sahip 25 yaşın altındaki girişimcilere yüzde 6,6 hisse karşılığında 200 bin euro’luk yatırım yapılacak. (Şirketlerini Avrupa’da kurmaları kaydıyla.)

Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron ülkesini Avrupa’nın teknoloji başkenti yapma hedefini her fırsatta yineliyor. Ancak veriler gidişatın pek de öyle olmadığını gösteriyor. ScaleX’in raporuna göre Fransız teknoloji şirketlerinin yüzde 10,4’ü iflasın eşiğinde.

Suudi Arabistan Varlık Fonu’na bağlı oyun şirketi Scopely, Niantic şirketine ait Pokemon Go, Pikmin Bloom ve Monster Hunter Now oyunlarını 3,85 milyar dolara satın aldı. Bu anlaşmayla 100 milyon Pokemon Go oyuncusunun konum bilgisi de Suudi Arabistan’ın oldu.

Niantic bu satışla ilgili 6 yazı yayımlamasına rağmen lokasyon verilerine yönelik hiçbir şey açıklamadı.

Suudi Arabistan demişken; The Wall Street Journal’ın haberine göre (bültende sıkça değindiğim) Prens Muhammed bin Salman’ın “çılgın projesi” Neom’da işler hiç iyi gitmiyor. 2080 yılında tamamlanacak ve toplam 8,8 trilyon dolara malolacak bu akıllı şehir, ülkenin 25 yıllık bütçesine denk. Haberdeki en ilginç ayrıntılardan biri, 130 milyon dolar bedelle danışmanlık hizmeti veren McKinsey’nin gerçek maliyeti proje yetkililerinden gizlemiş olması. (Hepsi bir yana inşaat sürecinde ölen işçi sayısı 21 BİNİ geçmiş. Yirmi bir bin!)

Endonezya 280 milyonluk nüfusuyla kimsenin gözardı edemeyeceği pazarlardan biri. Bunu fark eden hükümet, ülkede satılacak cep telefonlarında belirli miktarda yerel parça içerme ya da yatırım yapma mecburiyeti getirmişti (175. sayıda duyurmuştum). Bu sebeple satışı yasaklanan iPhone 16, Apple’ın 300 milyon dolar yatırım yapma taahhüdünün ardından yeniden raflara yerleşti.

Yorum: Endonezya’nın mantığını anlayabiliyorum fakat her büyük pazar benzer şartlar öne sürerse, üreticiler ne yapacak? Hangi birine yetişecek? Diğer yandan bunca maddi yükü taşıyamayacak küçük markalar ne olacak? Ne sürdürülebilir ne de rekabetçi.

ABD Başkanı Donald Trump’ın sağ koluna dönüşen (ya da öyle görünen) Elon Musk’ın sahibi olduğu elektrikli otomotiv şirketi Tesla, Ticaret Bakanlığı’na yolladığı imzasız bir mektupla “Bu gümrük tarifeleriyle sonumuz kötü olur” mesajı verdi. (Çin, ABD’nin ardından Tesla’nın en büyük pazarı. Şirketin en büyük endişesi, ABD’nin uyguladığı ek gümrük vergilerine Çin yönetiminin misilleme yapma ihtimali. Tesla hisseleri yılbaşından bu yana yüzde 40 değer kaybetti.)

Ek bilgi: The Atlantic’te Elon Musk ile ilgili arşivlik bir makaleye denk geldim. 2 ayda servetinden 148 milyar dolar kaybetmiş biri olmasının ötesinde, sırtlandığı yük ile tüm varlığını ve geçmişini nasıl bir kumar masasına sürdüğünü özetliyor.

Financial Times’da yayımlanan habere göre adının açıklanmasını istemeyen bir grup Çinli, Elon Musk’ın girişimlerine paravan şirketler üzerinden onlarca milyon dolar yatırım yapmış. Bu şekilde fonlanan şirketler arasında ABD ordusunun ihalelerini alan SpaceX de yer alıyor.

Akıllı saat satışları dünya genelinde ilk defa düştü. 2024’e kıyasla yüzde 9 gerileyen satışlarda en büyük düşüş yüzde 19’luk payla (pazar lideri) Apple tarafında yaşandı.

Çip denince akla gelen ilk şirketlerden Intel, çiplerin altın günlerini yaşadığı yapay zeka çağının en büyük kaybedeni oldu. Pazar payı ve hisse değeri sürekli gerileyen şirketten 3 ay önce istifa eden CEO Pat Gelsinger’in yerine bu hafta sektörün tanınmış isimlerinden Lip-Bu Tan getirildi. Hisse değeri yüzde 15 yükseldi fakat ne kadar kalıcı olacağı meçhul.

---

BU SAYININ DESTEKÇİSİ

Şimdi Odealı Olun, 2.500 TL’ye Varan Hediye Fon Kazanın!

Odea’nın yeni müşterilere özel kampanyasıyla 25.000 TL yatırım yaparak 2.500 TL’ye varan hediye fon kazanabilirsiniz! Üstelik yatırım yapacağınız fonlar arasında %62,34’e* varan getiri potansiyeline sahip olanlar var. Böylece yatırım portföyünüzü oluştururken hediye fonlardan da yararlanabilirsiniz.

Nasıl Yararlanabilirsiniz?

✅ Odealı olun: Kampanya süresi içinde dijital kanallar veya şubeler aracılığıyla Odealı olun.

✅ 25.000 TL yatırım yapın: Belirtilen yatırım ürünlerinden dilediğinizi seçerek yatırımınızı gerçekleştirin.

✅ Adım adım ek hediye fon kazanın:

• Kampanyaya katıldığınızda anında hesabınıza 500 TL değerinde hediye fon tanımlanır.

• İlk 30 gün boyunca yatırımınızı korursanız +750 TL hediye fon kazanırsınız.

• 60 gün sonunda yatırımınızı korumaya devam ederseniz +1.250 TL daha kazanarak toplamda 2.500 TL’ye varan hediye fon elde edebilirsiniz.

📌 Unutmayın! Kampanya sınırlı sayıda müşteri için geçerlidir. Ayrıntılı bilgi ve katılım için hemen Odea uygulamasına göz atabilirsiniz.

(*) Hediye Fon kampanyasına dahil olup, TEFAS’ta risk değeri 1 olan maksimum getirili yatırım fonunun 01.03.2025 itibarıyla son 1 yıllık getiri oranıdır, değişkenlik gösterebilir. Detaylı bilgi için: odeabank.com.tr

---

Dünyayı Saran Ağ

Çinli Espressif şirketi tarafından üretilen ve dünya genelinde milyonlarca cihazda kullanılan “ESP32” kodlu Bluetooth çipinde 29 gizli komut keşfedildi. Bu işlevler sayesinde cihazın belleğinden veri okuma ve yazma dahi yapılabiliyor. (Bu açığın kullanılabilmesi için cihazlarda ek bir (kötü amaçlı) yazılımın da yüklü olması gerekiyor.)

Silahlı İslami grupların hareketliliğine yönelik istihbarat sebebiyle Rusya’nın güneyindeki Dağıstan ve Çeçenistan’da Telegram’a erişim engellendi.

Devlet takibi ve sansür mecburiyeti sebebiyle ABD merkezli sosyal platformlar Çin’de faaliyet gösteremiyor. Ancak eski bir yöneticinin ihbarı ile Facebook’un bu pazarı kazanmak için şartları sonuna kadar zorladığı ortaya çıktı. Eski Kamu Politikaları Direktörü Sarah Wynn-Williams’ın 78 sayfalık ifadesine göre Facebook Çin yönetiminin takibine izin veren, anonim kullanıcıların kimlik tespitini sağlayan ve istendiği anda kapatılabilecek “Project Aldrin” kodlu özel bir sürüm üzerinde çalışmış. Aynı kapsamda ABD’de yaşayan muhalif Çinlilerin hesaplarının kapatılması dahi teklif edilmiş.

“Sana yakışan da buydu evlat, aferin!”

Çin merkezli TikTok, ulusal güvenliği tehdit ettiği gerekçesiyle geçtiğimiz yıl ABD’de mahkemelik olmuştu. Dava sonucunda şirketin 19 Ocak’a kadar ABD operasyonlarını yerli bir gruba devretmesine karar verilmişti. Süreç Donald Trump’ın başkan olduktan sonra talep ettiği 75 günlük ek süre ile uzadı. Bu hafta Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada devir ile ilgili 4 farklı sermaye grubuyla görüşüldüğü belirtildi. Söylentilere göre ihale Oracle’a kalacak. (Oracle ve TikTok’un yolu nasıl kesişebilir???)

Google arama sektöründe tekel oluşturduğu gerekçesiyle aleyhinde açılan kamu davasını kaybetmişti. Bu hafta ABD Adalet Bakanlığı şirkete Chrome web tarayıcısını satmasını talep eden “tavsiye kararını” yineledi (PDF).

Yapay Zeka Gündemi

DeepSeek ile yapay zeka (YZ) sektörünün ezberini bozan Çin, “Manus ” adlı yeni bir üretken yapay zeka temsilcisi (agent) ile yeniden gündeme geldi. Kendisini “İlk Genel YZ Temsilcisi” olarak tanıtan hizmet, çok daha az komut ile birçok farklı görevi, bilgisayarda yüklü uygulamaları da kullanarak tamamlama iddiasında. Henüz kapalı davet ile erişilebilen sistem önümüzdeki dönemde kısmen açık kaynaklı hale gelecek.

Ek bilgi: Ben bekleme listesindeyim fakat MIT Tech Review ekibi deneme fırsatı bularak izlenimlerini yazmış. Özetle: Mevcut seçeneklerden daha iyi fakat (şimdilik) daha yavaş.

Google’ın yapay zekası Gemini, arama geçmişinize bakarak kişiselleştirilmiş sonuçlar oluşturma yeteneği kazandı. Yakında diğer Google hizmetleriyle de entegre olması sürpriz olmayacaktır.

Columbia Journalism Review’un araştırması, yapay zeka ile desteklenen sekiz arama hizmetini değerlendirmiş. Sonuçlara göre bu ürünlerin arama sonuçları yüzde 60 oranında yanlış bilgiler içeriyor. En popüler seçeneklerden “ChatGPT Search” hizmetinde hata oranı yüzde 67’ye ulaşıyor.

YZ sektörünün lideri OpenAI’ın en büyük yatırımcısı Microsoft ile arası giderek açılıyor. “MAI” kod adıyla kendi modelini geliştirmek için çalışan Microsoft’un diğer yandan xAI ve DeepSeek gibi rakiplerle görüştüğü iddia ediliyor.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Çip üreticisi Qualcomm 2023 yılında Bluetooth yerine Wi-Fi üstünden kablosuz ses aktarımını mümkün kılan “XPAN” platformunu tanıtmıştı. Bu yapıyı kullanan ilk kulaklık Xiaomi tarafından üretilen “Buds 5 Pro” oldu. Bluetooth’a kıyasla çok daha fazla veri aktarma kapasitesine sahip WiFi sayesinde “kayıpsız” olarak nitelendirilen 192-kHz ses kalitesine ulaşılabiliyor. Buds 5 Pro, aktif gürültü engelleme teknolojisine de sahip. (230 dolar)

Dünya genelindeki muz hasadının yüzde 33’ü tüketim aşamasına gelemeden kararıp ziyan oluyor. Bunu engellemek için çalışan “Tropic” adlı biyoteknoloji şirketinin keşfettiği yöntem kararmayan muz üretimini mümkün kıldı. Birçok üretici ülkeden onay alan ve yıl sonunda kullanıma geçmesi hedeflenen genetik müdahale yöntemi, kararmaya sebep olan “polyphenol oxidase” adlı enzimin engellenmesini temel alıyor. Bu teknik elma, karpuz, domates, kivi, patlıcan, marul ve mantarda da etkili.

Kripto Gündemi

21 Şubat’taki siber saldırıda Dubai merkezli kripto para borsası Bybit’ten 1,5 milyar dolar değerinde Ethereum çalınmıştı. Geçtiğimiz günlerde sonuçlanan araştırmada soygunun Kuzey Kore devletine bağlı “Lazarus Grubu” tarafından gerçekleştirildiği belirlendi. Konuyu araştıran Elliptic şirketi, çalınan tutarın yüzde 20’sinin izinin silinerek aklandığını açıkladı.

Göklerden Gelen Haberler

“Intuitive Machines” şirketinin su kaynaklarını araştırmak üzere geçtiğimiz hafta Ay yüzeyine inen aracı “Athena” yan yatarak işlemez hale geldi. Hedeflenen iniş noktasından 250 metre savrulan aracın doğrulmasını sağlayacak sistemler güneş panellerinin ters açıda kalması sebebiyle çalışamadı.

Sağlık Olsun

Haberlere yansımadıysa da Avustralya’da kalp yetmezliği yaşayan (ve isminin açıklanmasını istemeyen) bir hasta, 22 Kasım 2024’te geçirdiği ameliyatla yapay kalp takılarak taburcu olan ilk kişi olmuş. 105 gün sonra (6 Mart 2025) beklenen kalp bağışı gerçekleşince tekrar ameliyata girerek yeni hayatına başlamış. Bivacor adlı ABD’li sağlık girişiminin 25 yıllık çalışmasının ürünü titanyum tabanlı yapay kalp, manyetik levitasyon teknolojisi ile çalışıyor.

6 metre uzunluğa ve 1 ton ağırlığa ulaşan Grönland köpekbalıkları 400 yıllık (hatta 500) ömürleriyle biliniyor. Dahası bu uzun yaşamları boyunca tümör üretmiyor; yani kanser olmuyorlar. Bunun gerekçesini genler üzerinden araştıran Japonya / Tokyo Üniversitesi, bağışıklık sistemiyle ilişkili NF-KB sinyal yolunun bu canlılarda daha fazla olmasının en olası sebep olduğunu iddia ediyor. (Buna sebep olan genin keşfinin potansiyel anlamını tahmin ediyor olmalısınız.)

Küçük bir bilgi daha: Grönland köpekbalıklarının ergenliğe ulaşması 150 yıl sürüyor.

Stanford Üniversitesi “zayıflama ilacı” olarak bilinen Ozempic ile aynı işleve sahip yeni bir doğal molekül keşfetti. Bu peptit, iştahı baskılama ve insülin toleransını iyileştirirken (Ozempic’in aksine) mide bulantısı, ishal, baş dönmesi gibi yan etkilere de sebep olmuyor.

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️