Dünya Halleri: 195
14 - 20 Nisan 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Bu hafta Oksijen gazetesinde Instagram ve WhatsApp’i satarak bünyesinden çıkarmaya zorlanan Meta’nın güncel gelişmelerine yer verdim.
Blogumda 20 yıldır internet üzerine ilgi çekici raporlar yayımlayan ABD / Elon Üniversitesi’nin 300 uzmanın görüşleri eşliğinde yapay zeka çağında insanlığın geleceğine bakan raporunu özetledim.
Podcast yayınım “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” ise, Türkiye’de sıkça gündeme gelen liyakatsizlik salgınına, kökenine ve tam tersini savunan meritokrasinin ayrıntılarına göz attı. Dinlemenizi ÇOK istediğim bir bölüm oldu.
Gelelim dünyanın diğer dertlerine.
Genel Gündem
Tuhaf bir haberle başlayalım. Amerikalı deneysel besteci Alvin Lucier 2021 yılında (90 yaşında) hayata veda etti. Ancak Batı Avustralya Sanat Galerisi’ndeki “Revivification” başlıklı sergisinde Lucier hala yeni besteler üretmeye devam ediyor. Nörobilimcilerin beyninden aldığı parçalar ve kanından topladığı beyaz kan hücreleriyle kurduğu düzenek, ürettiği elektrik sinyalleriyle bazı müzik aletlerini tetikleyerek, katılımcılara güncel (ve elbette emprovize) dinletiler sunuyor.
Sizlerin dost sohbetlerinde “Mesonychoteuthis hamiltoni” olarak andığı “koca mürekkepbalığı”, sualtı araştırmacıları tarafından ilk defa 1925’te tespit edilmişti. Bir daha izine rastlanmayan ve derin denizin en büyük gizemlerinden birine dönüşen bu canlıyı kayda geçirmeyi kafaya koyan Schmidt Okyanus Enstitüsü, geliştirdiği özel bir robotik kamerayla onu ilk kez doğal ortamında kayda geçirmeyi başardı. 600 metre derinlikte görüntülenen örnek, 7 metre boyunda ve yaklaşık 500 kg ağırlığa sahip.
Ubisoft geçtiğimiz yılın sonunda, 2014 yılında satışa sunduğu “The Crew” adlı oyunun sunucularını kapatma kararı almıştı. Sadece çevrimiçi oynanabildiği için bu kararın sonunda kullanılamaz hale gelen uygulama, bir grup oyuncu tarafından mahkemeye verilmişti. Bu haftaki duruşmaya katılan şirket avukatları savunmalarında (neredeyse kimsenin okumadığı) kullanıcı sözleşmesinde müşterilerin oyunların mülkiyetini değil; sadece kullanım hakkını satın aldıklarını hatırlattı. Bu durum diğer hemen her oyun için geçerli.
Çin hükümeti, ABD’nin ticaret savaşları kapsamındaki yaptırımlarına yanıt olacak düzenlemesini kamuoyuyla paylaştı. Yeni karar doğrultusunda hayalet uçaklardan akıllı telefonlara kadar geniş bir alanda kullanılan ve Çin’in (neredeyse) tekelinde bulunan samaryum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, lutesyum, skandiyum ve itriyum gibi nadir elementlerin ABD’ye ihracı kısıtlandı.
Nvidia, ABD’nin Çin’e H20 çipi satışını yasaklama kararının şimdiden 5,5 milyar dolar zarara yol açtığını belirtti.
Güney Kore yönetimi ülkenin yerel yarıiletken sektörünü desteklemek üzere 33 trilyon won (yaklaşık 23 milyar dolar) destek paketi açıkladı. Hükümet geçtiğimiz yıl da sektöre 26 trilyon won destek sunmuştu. ABD’nin yeni gümrük düzenlemesi sebebiyle zora giren yerel otomotiv sektörü de benzer şekilde vergi indirimleri ve finans destek paketleriyle desteklendi.
Gümrük tarifeleri ve ticaret savaşlarının ekonomik maliyetini takip etmek isteyenlere güzel bir referans tavsiyesi: “The Cost Index”.
Dünyayı Saran Ağ
Oksijen gazetesinde detaylarıyla değindiğim (ve Cuma günü blogumda yayımlayacağım) için Meta’ya karşı açılan ve WhatsApp ve Instagram’ı satarak bünyesinden çıkarması istenen rekabet davasının ayrıntılarına bu sayıda girmiyorum. Yine de birkaç önemli bulguyu kayda geçirelim:
CEO Mark Zuckerberg, mahkemedeki ifadesinde 2013 yılında Snapchat’i de satın almak için 6 milyar dolar teklif ettiklerini (ve reddedildiklerini) hatırlattı. “Zuck” ayrıca 2022’de “heyecan getirmek için” Facebook’taki herkesin arkadaş listesini silip yeniden başlamalarını düşünmüş.
Kurum içi yazışmalara göre Zuckerberg’i en rahatsız eden konulardan biri TikTok’un önlenemez popülaritesi ve yükselişi.
Meta’nın özellikle Instagram’ı kaybetmesi, hem maddi hem manevi bir fetret devrinin habercisi olacak.
Peki ya Meta şimdi başına iş açan Instagram ve WhatsApp’i almasaydı? Malum o dönem Jack Dorsey Instagram’ı Twitter’ın bünyesine katmaya çalışıyor, Google ise WhatsApp’in peşinden koşuyordu. O günlerin güzel bir özetini The New York Times derlemiş.
Google da “dijital reklam aracılığında tekelci davranma” suçlamasıyla yargılandığı davada suçlu bulundu. Yargıç kararının gerekçesinde şirketi rakiplerin rekabet yeteneğini kısıtladığını ve kullanıcıların bilgi edinme hakkına zarar verdiğini vurguladı. Meta gibi Google’dan da reklam bölümünü satarak bünyesinden çıkarması isteniyor. Şirket beklendiği üzere davayı temyize taşıyacak.
Ek bilgi: Google ayrıca Ticaret Bakanlığı’nın açtığı ayrı bir davada Chrome web tarayıcısını satma istemiyle yargılanıyor.
Haftanın en dikkat çekici gelişmelerinden biri de ChatGPT adlı yapay zeka botuyla tanınan OpenAI şirketinin bir “sosyal ağ” üzerinde çalıştığının ortaya çıkmasıydı. Hemen her sosyal ağ platformunun bir yapay zeka ürünü olduğu dönemde (biraz zorlamayla da olsa) “karşı hamle” olarak okunabilecek projenin ChatGPT içine mi yedirileceği yoksa bağımsız bir uygulama mı olacağı meçhul.
Google’ın arama hizmeti ülkelere özel alan adlarını terk ediyor. Yani artık com.tr ya da co.uk yerine tüm ülkeler google.com adresi kullanılacak.
Yapay Zeka Gündemi
OpenAI şirketinin kurucu ekibinden Ilya Sutskever’in hayata geçirmeye hazırlandığı yapay zeka girişimi “Safe Super Intelligence”, 32 milyar dolar değerlemeyle 2 milyar dolar (daha) yatırım aldı.
OpenAI, önümüzdeki dönemde bazı ürünlerin kullanımında resmi kimlik belgesiyle onaylanmayı şart koşmaya hazırlanıyor. “Verified Organization” (Onaylı Kuruluş) adını taşıyan yapının kısıtlamaya tabi ülkelerin ve şirketlerin kullanımını engellemek için kullanılacağı düşünülüyor.
Google, “Gemini Live” hizmetiyle (ücretli abonelerine) kamera aracılığıyla gördüklerini gerçek zamanlı işleyerek tavsiyeler veriyordu. Artık tüm “Android” kullanıcılara ücretsiz olarak açık.
2029 yılında devreden çıkarılması planlanan ABD’nin California eyaletindeki “Diablo Canyon” adlı nükleer santral, yapay zeka destekli yeni bir girişime evsahipliği yapmaya başladı. “Atomic Canyon” tarafından geliştirilen ve 8 adet Nvidia H100 grafik işlemcinin kullanıldığı “Neutron Enterprise” adlı sistem, reaktör çalışanı için milyonlarca sayfayı bulan teknik yönerge ve düzenlemenin özetlemek amacıyla hizmet verecek. Nihai hedef, tamamen yapay zeka ile yönetilen bir reaktör çözümü oluşturmak.
Çin yönetimi milli eğitim sistemine yapay zeka uygulamalarını ve bu alandaki temel becerileri kazandıracak dersleri entegre etme kararı aldı.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
“Verge Motorcycles” tarafından üretilen “Verge TS Pro” adlı elektrikli motosiklet, tek şarj ile 311 km yol alarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi. 16 saat süren parkur, benzer denemelerin aksine olağan trafik akışı içinde tamamlandı. 245 kg ağırlığındaki motosiklet, 136 beygire denk gelen 102 kW gücünde bir elektrik motoruna sahip.
İspanya / Navarra Üniversitesi’nden bir ekip, fiziksel olarak etkileşime girilebilen dünyanın ilk 3 boyutu hologramını geliştirdi. Optik lastik kullanılan teknik sayesinde holografik objelere dokunmak, sürüklemek ve döndürmek mümkün hale geliyor.
Katlanabilir telefonlar neredeyse sıradanlaştı. Tayvanlı “Readmoo” şirketi ise “MoonInk V’ adlı dünyanın ilk katlanabilir e-kitap okuyucusunu duyurarak yeni bir sayfayı araladı. 8 inçlik e-mürekkep ekranlı model 300 PPI gri, 150 PPI renkli çözünürlük sunuyor. (19 bin 800 Tayvan Doları.)
Özellikle yapay zeka kullanımındaki artışa paralel olarak kullanımı artan veri merkezlerinin en büyük problemi, aşırı ısı üreten işlemcilerin soğutulması. Toplam enerjinin yüzde 40’ını tüketen bu soruna yönelik “Maxwell Labs” adlı bir girişim, lazer tabanlı bir çözüm icat etti. Yeni teknikte iklimlendirme işlemi, su yerine lazer ışınlarıyla soğutulan “galyum arsenid” tabanlı bir yarı iletken madde ile yapılıyor. Bu sayede ısınan çiplerdeki verim düşüşü de engelleniyor.
Göklerden Gelen Haberler
Uzaya yerleştirilecek güneş panelleriyle üreteceği enerjiyi dünyaya yansıtmayı hedefleyen “Aetherflux” adlı girişim, 50 milyon dolar yatırım aldı. 2026’da yörüngeye yerleştirecek ilk test aracının emsallerinden farkı, enerjiyi mikrodalga yerine kızılötesi lazer ışınlarıyla yansıtacak olması. Böylece aktarım sırasında atmosfer tabakası sebebiyle oluşacak enerji kaybı da büyük oranda engellenmiş olacak.
Britanya / Cambridge Üniversitesi gözlemcileri, James Webb Uzay Teleskobu’nun dünyadan 120 ışık yılı uzaklıktaki “K2-18b” gezegenine ait verilerde yaşam belirtisine rastladı (arXiv). Bunu ortaya çıkaransa gezegenin atmosferinde yalnızca canlı organizmalar tarafından üretilen “dimetil sülfür” molekülünün izi oldu. Dahası, gezegenin atmosferindeki bu molekülün oranı dünyadakinden binlerce kat fazla.
Ek bilgi: Bilimciler bunun bir hidrojen atmosferi ya da magma okyanusu sebebiyle de oluşabileceğini hatırlatıyor. 120 ışık yılı ötesinde olduğundan “şimdilik” çok da dert değil.
Sağlık Olsun
“Syntis Bio” şirketi, zayıflama ilacı olarak bilinen Ozempic ve Wegovy türü çözümlere alternatif oluşturacak yeni bir obezite ilacı üzerinde çalışıyor. Yeni ilaç, ince bağırsakta geçici bir kaplama dokusu oluşturarak besinleri doğrudan kalın bağırsağa yönlendiriyor. Böylece GLP-1 üretimini doğal yolla artırmış oluyor. Oluşan yapay dolgu 24 saat içinde çözülerek vücuttan atılıyor. Bu sayede hem mide bypass ameliyatı ile benzer bir etkiyi cerrahi müdahale olmadan sağlayabiliyor hem de Ozempic ve Wegovy’nin aksine kas kaybına yol açmıyor.
Eli Lilly şirketi tarafından geliştirilen “Lepodisiran” adlı bir deneysel ilaç, kalp krizi ve felç riskini artıran ve mevcut bir tedavisi olmayan lipoprotein (genel tabiriyle “kolesterol”) seviyesini tek dozda yüzde 93,9 oranında azaltarak bu alanda çığır açtı. Etkisi bir yıl boyu süren ilaçta altıncı ayda ikinci doz alanlarda etki oranı yüzde 94,8’e çıktı. İlaç bu etkiyi Lp(a) üretimini sağlayan mRNA’yı hedef alarak gerçekleştiriyor.
Britanya / Cambridge Üniversitesi’nden bir ekip, sıradan stetoskoplarla teşhisi zor ve ölümcül bir kalp kapak hastalığı olan VHD’yi tespit edebilen çok sensörlü bir elektronik stetoskop icat etti. Cihaz, sahip olduğu yapay zeka destekli analiz algoritmasıyla kalpteki anormal sesleri yüksek doğrulukta algılayabiliyor.
Son hatırlatmalar
Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
"Sizlerin dost sohbetlerinde “Mesonychoteuthis hamiltoni” olarak andığı"... abi gerçekten bizi çözmüşsün😂👏
Teşekkürler serdar bey saygılar