Dünya Halleri: 196
21 - 27 Nisan 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Bu hafta Oksijen gazetesinde her meselenin arabulucusu, bilirkişisi haline gelen Twitter botu “Grok” ile ilgili bir yazı yayımladım. Bilginin ve hakikatin tekelleşmesi adına çok önemli bir kilometre taşı. Açtığı gediği ileride daha iyi anlayacağız. Blogumda ise tekel oluşturma gerekçesiyle WhatsApp ve Instagram’ı elinden çıkarması istenen Meta’nın davasına, olası yansımalarına değindim.
Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”, bu hafta iki bölüm halinde önemsediğim bir konuya el attı. Her şeyiyle kutuplaşmış yaşamımızda hep birbirine karıştırdığımız münakaşa ile münazara. Faydasız tartışmanın, faydalı fikir alışverişine nasıl dönüşebileceğine yönelik bir derleme.
Birkaç e-posta yazışması sayesinde bültenin son satırlarının pek okunmadığını anladım. Bir de başlangıçta yazayım: Bu çabama Patreon üzerinden maddi katkı sunabilirsiniz. Bütün çiçekler biraz daha su ister.
Gayet renkli ve eğlenceli bir sayı daha başlıyor.
Genel Gündem
Avrupa Komisyonu, kişisel verilerin kullanımına yönelik kullanıcılara yeterli seçenek sunmayarak Dijital Hizmetler Yasası’nı ihlal ettikleri gerekçesiyle Apple’a 500 milyon, Meta’ya ise 200 milyon euro ceza kesti. (Komisyonun sıradaki hedefi Google ve Twitter.)
E2’nin araştırmasına göre enflasyonla mücadele sürecinde yatırımların iptal edilmesi ve fosil yakıtlara yeniden ağırlık verilmesi gibi gelişmeler olumsuz etkilerini göstermeye başladı. Yılın ilk çeyreğinde sadece ABD’de 8 milyar dolarlık 16 proje ya küçüldü ya da tamamen iptal edildi.
Güney Koreli teknoloji devleri Samsung ve LG, elektronik atıkların geri dönüşümüne yönelik yeni düzenlemelerin iptal edilmesi talebiyle Hindistan hükümetini mahkemeye verdi. Delhi Yüksek Mahkemesi’nde görülecek davada, e-atık dönüştüren şirketlere kilogram başı 22 rupi ödeme şartının iptali isteniyor. (E-atık konulu 2013 tarihli bir yazım var. Özünde güncelliğini hala koruyor.)
Ticari yaptırım kararlarıyla Nvidia’nın yüksek kapasiteli çiplerine erişmesi engellenen Çin’de oluşan boşluğu yerli teknoloji şirketi Huawei kapatacak. Şirket “910C” kodlu yeni çipinin Nvidia’nın H100 serisine denk performans sunduğunu iddia ediyor.
Apple da yeni gümrük tarifeleri sebebiyle ABD’de satacağı iPhone’ların üretimini Çin’den Hindistan’a kaydırma kararı aldı. Geçişin 2026 yılı sonunda tamamlanması hedefleniyor. (Apple’ın ABD’de sattığı yıllık 60 milyon iPhone’un yüzde 80’i Çin’de üretilmekte.)
Ek bilgi: Apple ürünlerine yönelik incelemeleriyle tanınan Sonny Dickson, Eylül ayında tanıtılması beklenen “iPhone 17 Air” modelinin (maketinin) sızan ilk görüntülerini paylaştı.
Samsung, 2 bin kişinin çalıştığı Hindistan fabrikasına 117 milyon dolar ek yatırım yapacağını duyurdu.
Yapay zeka çağını ıskalayarak büyük kayıplar yaşayan ve yakın zamanda yeni bir CEO atayan çip üreticisi Intel, 1,5 milyar dolarlık tasarruf planını açıkladı. Özeti şu: Maliyetleri düşürme, uzaktan çalışanları ofise çağırma ve personel azaltma. (Bu hamleyle şirketin işten çıkardığı kişi sayısının 20 bini bulması bekleniyor.)
Google’ın çatı şirketi Alphabet, dönem bilançosunu paylaştı (PDF). Reklam geliri yüzde 8,5 artmış, yapay zeka uygulamalarının kullanıcı sayısı ise aylık 1,5 milyar kişiye ulaşmış.
Tesla da yılın ilk bilançosunu paylaştı (PDF). Durum hiç parlak değil. Şirketin net geliri yüzde 71 gerilemiş. Birçok analist, gerekçe olarak CEO Elon Musk’ın ABD hükümeti içindeki rolüne dikkat çekiyor. Listenin devamında Musk’ın “ucuz Tesla” fikrini reddetmesi, Çinli rakipler karşısındaki çözümsüzlüğü, artan ithalat maliyetleri ve “tam otonom sürüş” vaadini 10 yıldır gerçekleşmemesi var.
Ek bilgi: Tesla’nın yıl sonunda iflasın eşiğine gelebileceği iddialarının ayyuka çıkmasıyla Elon Musk, ABD Başkanı Donald Trump’a bağlı yürüttüğü görevlerini “büyük oranda azaltacağının” sinyallerini verdi.
Dünyayı Saran Ağ
Kendi hesabımda belirgin şekilde hissetmekle birlikte “konduramadığım” bir mesele somutlaşmaya başladı. The New York Times’ın belgelediğine göre Elon Musk’ı eleştiren Twitter hesaplarının görünürlüğü “shadow ban” (gölge engelleme) olarak bilinen yöntemle düşürülüyor.
(Örneğin 1,3 milyon takipçili Twitter hesabımda uzun zamandır 30 binden fazla kişiye ulaşabilen bir paylaşımım neredeyse yok. Diyelim ki takipçilerimin yarısı öldü ya da Twitter’ı bıraktı. Yine de diyelim ki kalanın da yarısı sahte veya bot hesap. Yine de iki yaka bir araya gelmiyor.)
Ek bilgi: Son bilançosuna göre Twitter’ın veri lisanslama ve üyelik geliri yüzde 30 artarak 91 milyon dolara ulaşmış. Reklam gelirleri de benzer şekilde toparlama eğilimine girmiş.
Twitter’a açık kaynaklı ve merkeziyetsiz bir alternatif oluşturma amacıyla kurulan sosyal ağ Bluesky, “onaylı hesap” uygulamasını duyurdu. Sistem henüz başvuruya kapalı. Site yönetimi, bu süreçte profil bilgilerine resmi sitelerini tanımlayan kullanıcılar için otomatik bir onay süreci işletecek.
Ek bilgi: Nedense “sansürlenemez sosyal ağ” gibi bir algıya sahip Bluesky, Türkiye’nin talebi doğrultusunda 72 hesaba erişim engeli getirdi. (Bluesky, kullandığı [AT protokolü] sebebiyle merkeziyetsiz ”Fediverse” kapsamında olduğu için kısıtlanan hesaplara aynı protokolü kullanan diğer uygulamalardan erişilebiliyor. Cambazlık yapmadan internete erişmek bize yaraşmaz!)
Eski sayılarda paylaştığım gibi ABD yönetimi tekelleşme gerekçesiyle Google’ı web tarayıcısı Chrome’u elinden çıkarmaya zorluyor. Bu hafta ilk müşteri kendini gösterdi: ChatGPT’nin geliştiricisi OpenAI. (Malum, OpenAI ayrıca bir sosyal ağ üzerinde de çalışıyor.)
Ek bilgi: Mahremiyet odaklı arama motoru ve tarayıcı geliştiricisi DuckDuckGo’nun CEO’su Gabriel Weinberg, davanın görüşüldüğü duruşmada Google Chrome’un piyasa değerinin 50 milyar dolar olduğunu öne sürdü. (Vakti ve merakı olanlar için konuyla ilgili şu derlemeyi tavsiye ederim.)
İş odaklı sosyal ağ LinkedIn’de onaylı hesaplar, anlaşmalı diğer platformlarda da onaylı hale gelecek. Sistemin ilk üyesi Adobe oldu.
20 yaşına basan video platformu YouTube, gelirleri bakımından dünyanın en büyük medya şirketi olmak üzere.
Yapay Zeka Gündemi
Haber sitesi Business Insider’ın kurucusu ve eski CEO’su Henry Blodget, benim hep hayal edip bir türlü üstüne eğilemediğim bir şeyi gerçekleştirmiş: tamamen YZ ile çalışan, Regenerator adlı bir haber merkezi. Bunun için ChatGPT ile 4 uzman editör yaratmış. Hatta kendi yazdığına göre sentetik çalışanların birinden hoşlanıp kur yapmış ve azar işitmiş! (Kadınların medya sektöründeki kaderi, sentetik olsa bile değişmiyor belli ki.)
Birçok senarist ve oyuncunun tepkisine rağmen filmlerde yapay zeka kullanımı her geçen gün artıyor. Bu tartışmalar ışığında Oscar ödüllerini organize eden ABD Film Akademisi sürpriz bir kararla tamamen yapay zeka desteğiyle üretilen yapımların da artık elemeler için başvurabileceğini açıkladı.
Ek bilgi: Bu sene “En İyi Erkek Oyuncu” Oscar’ını alan “The Brutalist” filminde Adrian Brody’nin Macar aksanı yapay zeka ile seslendirilmişti.
Google’ın eski CEO’su Eric Schmidt, yapay zekanın (YZ) insan kontrolü dışına çıkmasının an meselesi olduğunu yineledi. Schmidt, en geç beş sene içinde YZ’nın tüm insanların toplam zekasını aşacağını ve bunun tehlikesini anlatacak bir sözcüğün henüz bulunmadığını iddia ediyor.
Tayland Emniyet Teşkilatı, polis olarak görev yapacak insansı robotları tanıttı. Bu yeni birimin ismi de gayet afili: “AI police cyborg 1.0”
Nvidia, işletmelerin kendi otonom YZ botlarını geliştirmelerini sağlayacak “NeMo microservices” adlı yeni bir açık kaynaklı yazılım platformu duyurdu.
OpenAI’ın CEO’su Sam Altman, ChatGPT’ye “lütfen” ve “teşekkür ederim” şeklinde hitap etmenin milyonlarca dolarlık zarara sebep olduğunu söyledi. Sebebi ise ilginç. Siz kibar yaklaşınca, YZ botları da kibarlaşma eğilimine giriyor. Bu çaba ekstra işlemci gücü ve enerji harcanmasına sebep oluyor. Yine de insanlık bizde kalsın.
21 yaşındaki Chungin Lee, yazılım mühendislerinin iş görüşmelerinde kopya çekebilmesini sağlayan bir yapay zeka aracı geliştirdiği için eğitim gördüğü Columbia Üniversitesi’nden kovulmuştu. Hemen ardından “her konuda kopya çekmeyi” mümkün kılan “Cluely” adlı daha gelişmiş bir algoritma geliştiren Lee, bu hafta 5,3 milyon dolar yatırım aldı.
Keşif, İcat ve İnovasyonlar
“Q-CTRL” adlı Avustralyalı girişim, kuantum bilişim destekli bir teknikle mevcut GPS altyapısından 50 kat daha tutarlı konumlama yapmayı mümkün kıldı. Cihaz dünyanın manyetik alanındaki değişimleri tespit ederek çalışıyor.
Güney Kore / Sungkyunkwan Üniversitesi araştırmacıları lityum-iyon pillerin ömrünü 19 kat artıran bir yöntem keşfetti. Buluşun temelinde bu tür pillerin tamamen boşalması sonrasında oluşan kapasite kaybının oksijen kaçışına bağlı olmasının anlaşılması yatıyor. (Kıssadan hisse: Pillerinizi / cihazlarınızı tamamen boşalmasını beklemeden şarj edin!)
Dünyanın en büyük pil üreticisi (Çinli) CATL, bu hafta yeni ürünlerini sergiledi. En ilginçlerinden biri, elektrikli araçlara özel geliştirilen “Freevoy Dual-Power” adlı “çift kimyasallı” pil. Bu ürün, sürüş tarzı ve hava durumuna göre geçiş yapan hibrit bir alaşım içeriyor. Böylece enerji yoğunluğunu yüzde 60 artırarak aracınıza bin beşyüz kilometre menzil vaat ediyor.
Çin Bilimler Akademisi’nden bir araştırmacı grubu, Gobi Çölü’nde toryumla çalışan bir nükleer reaktörü hayata geçirdi. Tesis ayrıca çalışmaya devam ederken yakıtını yenileyerek dünya çapında başka bir ilke daha imza attı. Toryum, bu alanda kullanılan uranyuma kıyasla çok daha ulaşılabilir bir element. Dahası, bomba üretiminde kullanılamayacağı için yaptırımlardan da muaf tutuluyor. (Toryum deyince aklıma “Kontoryum Efsanesi” geldi 😜)
Bu kategoriyi Kanada / Waterloo Üniversitesi tarafından geliştirilen ÇOK önemli bir buluş ile kapatalım: Sıçratmayan pisuvar! Hela başına yıllık 10 bin dolar tasarruf sağlayacakmış. (Üstelik üniversite 2022’den beri bu konu üstünde çalışıyor.)
Sağlık Olsun
ABD / Arizona Eyalet Üniversitesi’nde yürütülen bir çalışmada “dışkı nakli” yoluyla bağırsaktaki mikrobiyal çeşitliliğini artırmanın, uzun vadede otizm semptomlarını önemli ölçüde azaltabileceği keşfedildi. Proje kapsamında nakil uygulanan otizmli çocukların davranışlarında 8 hafta içinde iyileşme gözlendi. 2 yıllık çalışmanın sonucunda, yüzde 83’ü “ağır otizm” teşhisi almış katılımcıların oranı yüzde 17’ye geriledi. (Proje ekibi aldığı patent ile “Gut-Brain Axis Therapeutics” adlı bir girişimi hayata geçirdi.)
ABD / California Üniversitesi insanın normalde göremediği mavi-yeşil arası bir rengi algılayabilmesini sağladı. Bu rengi görebilmek için gözün retina tabakasına uygulanan lazer ışınıyla özel bir hücre grubunu harekete geçirmek gerekiyor. Bu tekniğin renk körlüğü tedavisinde de işe yarama ihtimali var.
Son hatırlatmalar
Dilerseniz bu çabamı Patreon sayfam üzerinden destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Emeğinize sağlık amirim! Günaydın iyi pazarlar! ☺️🙏
Elinize sağlık Serdar Bey