Dünya Halleri: 197

28 Nisan - 04 Mayıs 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Daha iyi fotoğraf çekebilmek için telefonunuzu değiştirmek yerine, sadece kamerasını yenilemek daha makul olmaz mıydı? Bir dönem bu hayali gerçekleştirmeye hayli yaklaşmıştık. Sonra bir şeyler oldu. Hikayesini bu haftaki Oksijen gazetesi yazımda aktardım.

Blogumda ise Twitter’da uç veren yeni bir akımı kayda geçirmek istedim. Trafik cezasından deprem fay hattına kadar her konuda, her şeyi danıştığımız yapay zeka botlarının “sahte bilirkişi” algısı. Bilginin ve hakikatin tekelleşmesi. İnsanın küçülmesi. Hepsi de öngörülmüştü üstelik. Buyrun.

Kendimiz gibi olabilmek, kendimize özgün bir yol çizebilmek adına tarihte kimselere nasip olmamış kaynak ve araçlara sahibiz. Fakat neredeyse herkes burnuyla, dudağıyla, fotoğraftaki pozuyla, tatile gittiği mekanla, yediği yemeğe, içtiği içeceğe kadar HER konuda birbirine benzemek için yarışıyor. Haddini Aşan Yaşam Rehberi bu hafta bunun olası sebeplerine bakıyor.

Ve şimdi Kuveyt’ten İsviçre’ye, ABD’den Çin’e uzanan dünya turumuz başlıyor!

---

Genel Gündem

Bu haftaki EN önemli gelişmeyle başlayalım: Belçika’da beşincisi gerçekleştirilen “Martı Gibi Gaklama Şampiyonası” 14 ülkeden 60 yarışmacıyı ağırladı. Cidden.

Oyun dünyasının senelerdir hasretle beklenen başlığı “Grand Theft Auto VI” (bir kere daha ertelenmezse) 26 Mayıs 2026’da satışa sunulacak.

Apple’ın kablosuz veri aktarım protokolü Airplay’de büyük bir güvenlik açığı keşfedildi. Üçüncü tarafların ağa sızıp uygulama çalıştırmasına izin veren bu zafiyet televizyon, hoparlör gibi Airplay uyumlu cihazları da kapsıyor. Dahası, aynı açık araçların iOS kullanan cihazlarla eşleşmesini sağlayan CarPlay’de de mevcut.

Elon Musk’ın ABD Başkanı Donald Trump ile yakınlaşmasının en ağır faturasını hiç şüphesiz Tesla ödedi. The Wall Street Journal gazetesi pazar değeri, satış adedi ve karlılık alanında tarihi kayıplar yaşayan markanın (yönetim kurulunun) Elon Musk’ın yerine geçecek yeni bir CEO aradığını iddia etti. Musk ise Twitter hesabından öfke dolu bir mesajla bunu yalanladı.

Yoksa güvendiği biri mi var bu Musk’ın?

Brezilya Maliye Bakanı Fernando Haddad, veri merkezlerine yönelik dış yatırımları vergiden muaf tutan yeni düzenlemeyi tanıtmak amacıyla ABD’li teknoloji şirketleriyle görüşecek. Bu hamleyle ülkeye önümüzdeki 10 yıl içinde 352 milyar dolar dış yatırım çekilmesi hedefleniyor.

IBM, tamamı ABD’de gerçekleşecek 150 milyar dolarlık bilişim yatırımı taahhüdünde bulundu. 30 milyar doları kuantum bilişim alanına odaklanacak tutarın şirketin ABD’de kazandığı 15 kamu ihalesinin “tasarruf tedbirleri” kapsamında iptal edilmesinin hemen ardından gelmesi dikkat çekti.

Dünyayı Saran Ağ

Önceki sayılarda da değinmiştim. ABD yargısı tekelleşme ithamıyla Google’ın web tarayıcısı Chrome’u satmasını ve mecralarla yaptığı arama odaklı anlaşmaları iptal etmesini istiyor. Bir makalede konuyla ilgili önemli bir ayrıntıya denk geldim. Google, dolaylı olarak web tarayıcı pazarının ayakta kalmasındaki en büyük etken. Örneğin Safari ve Firefox’un gelirinin yüzde 80’i Google kaynaklı. Bir başka deyişle, bu sürecin faturası sadece Google’a kesilmeyecek.

Fortnite oyununun geliştiricisi Epic Games, iOS kullanıcılarının üyelik ücretini App Store yerine kendi sitesinden tahsil etme kararı alınca Apple uygulamayı platformdan kaldırmıştı. Dava konusu olan bu hamlede, mahkeme Apple’ı haksız bulmuştu. Apple Fortnite’ı yeniden App Store’a ekledi ancak bu sefer de yüzde 27 ek komisyon uygulamaya başladı. Açılan ikinci davada yargıç ,hukuka meydan okuduğuna kanaat getirerek Apple’ı yeniden suçlu buldu. Apple nihayet sistemini (sadece ABD’de) karara uygun şekilde düzenledi ancak davayı temyize götürme kararı aldı. (Not: App Store kırılmında oyunların payı küçülüyor.)

Avrupa Birliği, kullanıcı bilgilerini Çin yönetiminin erişimine açık bıraktığı gerekçesiyle TikTok’a 530 milyon euro ceza kesti.

Ek bilgi: Karşı hamle olarak TikTok, Finlandiya’da 1 milyar euro yatırımla AB merkezli üyelerin verilerine özel hizmet verecek yeni bir veri merkezi kuracağını duyurdu.

Elon Musk, sahibi olduğu sosyal ağ Twitter’ı 33 milyar dolar karşılığında yine kendisine ait yapay zeka girişimi xAI şirketine satmıştı. Musk şimdi de bu birleşimden oluşan yeni yapıya 20 milyar dolar fon toplamak için yatırımcılarla görüşmelere başladı.

Ek bilgi: Şirketin resmi raporuna göre son 5 ay içinde Avrupa Birliği ülkelerinden 11 milyon kullanıcı Twitter hesaplarını silmiş (PDF). Platformun bölgede halen 94,8 milyon kullanıcısı bulunuyor.

Uydu tabanlı internet erişimi alanında Starlink ile rekabet halindeki Amazon’un “Kuiper Projesi” 27 adetlik ilk uydu grubunu fırlattı. 2019’da 10 milyar dolar bütçeyle hayata geçen proje tamamlandığında 3 bin 236 uyduya ulaşacak. (Rakibi Starlink halihazırda 8 binden fazla uydu ile hizmet veriyor.)

Kişilerin uygunsuz görüntülerinin izinsiz yayımlanmasını engelleyecek “Take It Down” adlı yasa, ABD Senatosu’nda kabul edildi. Buna göre paylaşımın yapıldığı platform, yasanın tanımına uyan ve şikayet edilen içeriği en geç 48 saat içinde silmek zorunda olacak. Kimi dijital hak savunucuları, bu düzenlemenin meşru içerikleri sildirmek için de kullanılarak istismar edileceğinden endişe ediyor.

Yapay Zeka Gündemi

Meta, ChatGPT rakibini tanıtmaya hazırlanıyor. Uygulama (yine Meta’nın geliştirdiği) Llama dil modelini kullanacak.

Facebook CEO’su Mark Zuckerberg, kullanıcıların çoğunun yeterince arkadaşı olmadığını ve bunun bir “yalnızlık salgını” yarattığını söyledi. Pek yaratıcı bir çare de bulmuş: Yapay zeka (YZ) ile üretilen sentetik profillerle arkadaşlık yapmak. Şeytanın aklına gelmez.

Ek bilgi: Uzmanlar YZ tabanlı arkadaş ve terapistlerin empati kurma yeteneğini zayıflattığını; hatta bazı durumlarda kişileri intihara sürüklediğini savunuyor. Bir diğer güncel çalışma ise 18 yaşından küçük çocuklar için bu tür sanal karakterlerin güvenilir olmadığını ortaya koymuş.

Yabancı dil öğrenimi alanındaki en güçlü uygulamalardan Duolingo, “YZ öncelikli” bir yapılanmaya gittiğini duyurdu. CEO Luis von Ahn, performans değerlendirmelerinde ve işe alımlarda YZ’ya yatkınlığın belirleyici olacağının altını çizdi. Gerçek anlamına gelirsek; bu kapsamda sözleşmeli kadronun tamamı, kademeli olarak işten çıkarılacak. (Şirket şimdiden YZ ile oluşturulmuş 148 yeni kursu tanıttı.)

İsviçre / Zürih Üniversitesi’nin bu hafta paylaştığı araştırmasından çok ilginç bir ayrıntı: Katılımcıların çoğu YZ’nın insanlığın sonunu getirmesinden değil; işini elinden almasından endişeleniyor.

BBC, 1976 yılında ölen İngiliz Yazar Agatha Christie’nin sentetik kopyası ile yaratıcı yazım kursu açtı. Kendi sesi ve tarzı ile. Yani, neredeyse...

ChatGPT’ye alışveriş özelliği eklendi. Bu sayede kullanıcılar ChatGPT arayüzünden ürün bilgisi, fiyat araştırması ve karşılaştırmalar yapabilecek. Sıralamalarda (henüz) sponsorlu içerik yer almadığından sonuçlar gayet tutarlı. Bu kapsamda elektronik, ev ürünleri, güzellik ve moda kategorisindeki ürünler aranabiliyor.

Verilerinizin sadece kendi bilgisayarınızda tutulduğu, mahremiyet odaklı ve sansürsüz bir “YZ adaptörü” deniyorum: VeniceAI. Popüler YZ hizmetleriyle aranızda VPN benzeri bir tünel oluşturarak sizi koruyor. (Ücretsiz seçeneği de var.)

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Haftanın “ürperterek hayran bırakan robot” örneği Çinli Deep Robotics şirketinden geliyor. “Dosta güven, düşmana korku” tabirinin tam karşılığı. Adeta bir “bölüm sonu canavarı”. Karşınızda: Lynx M20.

Bir diğer Çinli robotik şirketi Unitree’nin B2 modeli ise ilginç bir kullanım alanıyla boy gösterdi: İtfaiyeci. Bence madencilikten sonra bir robotun en anlam kazandığı meslek.

Kripto Gündemi

OpenAI’ın kurucusu Sam Altman’ın kişisel kriptopara girişimi Worldcoin, göz taramasıyla üye olan herkesin hesabına “16 WLD” yatırarak epey ses getirmişti. Birçok ülkede mahremiyet endişesiyle yasaklanan sistem, bu hafta anavatanı ABD’de de kullanıma sunuldu. (Hizmetin işleyişini merak edenler kurulduğu dönem yazdığım habere başvurabilir.)

Worldcoin sistemine üye olmak için “Orb” adı verilen bu özel cihaza gözünüzü okutmanız ve “kaydetmeniz” gerekiyor. Evet, sıradışı. Evet, işkillendirici.

Birleşik Arap Emirlikleri Varlık Fonu, ABD Başkanı Donald Trump’ın “USD1” kodlu kriptoparasına 2 milyar dolar yatıracak. Daha da ilginci, oluşturulacak USD1 fonuyla kriptopara borsası Binance’e yatırım yapılacak. (Binance borsası ABD’de teröre destek ve kara para aklama suçlamasıyla yargılanıyor.)

Kuveyt yönetimi, enerji krizine sebep olduğu gerekçesiyle kriptopara madenciliği ile mücadele başlattı. İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülen operasyonun ilk etabında bu amaçla kullandığı belirlenen 100 eve baskın yapıldı. (Ve hemen ardından enerji tüketimi yüzde 55 düştü.)

Sağlık Olsun

Monash Üniversitesi’nin Avustralya’daki iki yaşlı bakım merkezinde yürüttüğü çalışmada evcil hayvanların yalnızlık hissinde azalma sağladığını, yaşam kalitesinde belirgin bir iyileşmeye yol açtığını ve arkadaşlarla sosyal etkileşimi kolaylaştırdığını belirlendi. Araştırmanın en ilginç ayrıntısı, robot evcil hayvanların da benzer etkiyi gösteriyor olması.

Britanya’da hizmet veren Kings College ve Imperial College, laboratuvar ortamında diş üretmeyi başardı. Doğal diş gelişimini taklit eden özel bir biyolojik karışım ile yürütülen sürecin bir sonraki fazında, hastanın kendi hücrelerini kullanarak doku uyuşmazlığı riskini yok edecek şekilde diş üretimi hedefleniyor.

Biyo-ilaç girişimi Nucana, Himalaya mantarından elde edilen “Cordycepin” adlı bileşiği temel alan yeni bir kemoterapi ilacı geliştirdi. Geleneksel Çin tıbbında yüzyıllardır kullanılan ve kansere karşı etkili bu bileşikten elde edilen ilaç, doğal formuna kıyasla 40 kat daha etkili ve yan etkileri son derece az.

Illinois Urbana-Champaign Üniversitesi’nin araştırması, hayvansal ve bitkisel proteinlerin arasında egzersiz sonrası kas gelişimine etki adına hiçbir fark olmadığını gösterdi. (Genel algı, hayvansal proteinlerin kas oluşumunda daha etkili olduğu yönündeydi.)

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️