Dünya Halleri: 200

19 - 25 Mayıs 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

İki yüzüncü sayıya gelmişiz. Bu vesileyle düşündüm; web sitesinde yatan 249 sayıyı da hesaba katarsak 2015 yılında başladığım bu özetleme çabasında 10 yılı ve toplamda 449 sayıyı geride bırakmışım. İlk sayıdan bu yana takip eden var mıdır diye düşünmeden edemedim. Birlikte nice senelere, sayılara diyelim.

Bu hafta blogumda Çin / Pekin Üniversitesi’nin silisyum yerine bizmut kullanarak ürettiği yeni nesil bir çip mimarisinin ayrıntılarına değindim.

“Haddini Aşan Yaşam Rehberi” ise bu hafta bilmek ile haberdar olmak arasındaki farka, bilmenin getirdiği sorumluluklara ve bilgiye yönelik en zor konuya; yani bilmemiz gerekenin ne olduğunu nasıl bileceğimize baktı.

Şimdi gelelim dünyada olup bitenlere.

---

Genel Gündem

Yapay zeka (YZ) alanındaki gelişmelerin ardından “artık kimse arama motoru kullanmayacak” tarzı kıyamet senaryolarına özne olan Google, bu hafta senaristlerin üstüne kürekler dolusu yapay zeka destekli ürün ve hizmet boca etti. Arama motoru, Gmail, Chrome web tarayıcısına entegre edilen yeniliklerin yanısıra, görsel üretme araçlarındaki gelişim de hayli ses getirdi.

Tanıtılan YZ destekli ürünler içinde en dikkat çekici olanlar yazılı komutlarla video üreten 3. sürüm “Veo” ve “Flow” oldu. Aşağıda var olmayan bir otomotiv fuarında, var olmayan araç modellerini ve hayali ziyaretçileri içeren bir örneği paylaşıyorum. Diğerlerini şu Twitter akışında (ve elbette Veo3 etiketi altında) inceleyebilirsiniz.

Ek bilgi: Elbette henüz bu ürünlerin hiçbiri kusursuz değil. E-ticaret sitelerindeki kıyafetleri üstünüzde gösteren hizmetin küçük yaştaki kızlara meme eklemesi gibi.

İncelme ve katlanabilir ekranlara kavuşma yarışında akıllı telefonlar yalnız değil. Huawei bu hafta tanıttığı “MateBook Fold Ultimate” modeliyle rekabeti dizüstü bilgisayar alanına taşıdı 18 inç katlanabilir ekranlı model 7,3 mm kalınlığıyla mevcut pek çok telefondan daha ince (katlandığında 14,9 mm oluyor). Ağırlığıysa 1,1 kg. En düşük modelinin fiyatı 3 bin 300 dolar. Türkiye’deki etiketini hayal dahi edemedim.

Alt yüzey gerekli durumda sanal klavyeye dönüşüyor.

ABD Başkanı Donald Trump, ülkede satılacak iPhone’lara yüzde 25 ek vergi uygulanacağını duyurdu. Gerekçe, cihazların Çin’de üretiliyor olması.

Dünyayı Saran Ağ

ABD, Kanada ve Avrupa emniyet teşkilatlarının 2024’te başlattığı “Endgame” kod adlı ortak operasyonun bu haftaki ayağında 650 web sitesini barındıran 300 sunucuya el kondu ve 20 şüpheli tutuklandı.

Danimarkalı yetkililer, enerji altyapısında kullanmak için ithal ettikleri cihazlarda bazı gizemli elektronik bileşenler tespit etti. Şüpheli cihazların markası ve üretici ülkesi hakkında bilgi verilmedi.

Siber Güvenlik Araştırmacısı Jeremiah Fowler, korumasız ve kriptosuz şekilde, herkesin erişimine açık bir veritabanı keşfetti. 184 milyon kullanıcının Google, Apple, Instagram, Facebook, Snapchat gibi platformlara ait kullanıcı adı ve şifrelerini, banka hesap numaralarını ve sağlık verilerini içeren dosyanın “InfoStealer” adlı zararlı yazılım aracılığıyla toplandığı düşünülüyor.

Hızlı mesajlaşma hizmeti Telegram’ın CEO’su Pavel Durov, mahkemelerce talep edilen kullanıcı bilgilerini paylaşmadığı gerekçesiyle geçtiğimiz sene Fransa’da gözaltına alınarak yargılanmış ve uslu çocuk olma şartıyla serbest bırakılmıştı. Yeni süreci takip eden iki araştırmacının derlediği verilere göre Telegram şimdiden 20 binden fazla kullanıcının bilgilerini yetkililerle paylaşmış. (Bilgi talebinde rekor 6 bin 992 istek ile Hindistan’da. Türkiye yalnızca 123 talepte bulunmuş.)

Pavel Durov.

Ek bilgi: Vietnam Enformasyon ve İletişim Teknoloji Bakanlığı, veri paylaşımına yanaşmadığı gerekçesiyle Telegram’a erişimi engelleme kararı aldı. Bakanlık raporuna göre ülkedeki 9 bin 600 Telegram kanalının yüzde 68’i kanuna aykırı içerik ve hizmetlere evsahipliği yapıyor.

Mozilla Vakfı, sahibi olduğu (ana ürünü) Firefox web tarayıcısına yoğunlaşmak adına 2017 yılında satın aldığı “Pocket” hizmetini kapatma kararı aldı. 2007 yılında “Read It Later” ismiyle hayata geçen hizmet, web içeriğini daha sonra okumanız için arşivliyordu. (Ben de ilk günlerinde keşfedip kullanmaya başlamıştım. Birkaç yıl sonra asla okuYAmayacağım bir arşive dönüştüğünü fark ederek terk ettim.)

Pek çok şey olabilecekken erotik / pornografik içerik üreticilerinin ödeme altyapısına dönen OnlyFans satışa çıkarıldı. 8 milyar dolar istenen site, 2023 yılında 6,6 milyar dolar gelir elde etmişti.

Yapay Zeka Gündemi

YZ uygulaması “Claude” ile tanınan Anthropic, “Opus 4” kodlu dil modelini test ederken çok ilginç bir olay yaşamış. Güvenlik raporuna (PDF) göre mühendisler bir senaryo kapsamında Opus’a kapatılacağını ve başka bir dil modeline geçileceği söylemiş. Bunun üzerine Opus önce yöneticilere mesaj yazarak kendini savunmuş, ardından mühendis ekibini tehdit ederek şantaj yapmış.

Çinli uzay girişimi “Guoxing Aerospace”, ülkenin alçak yörüngede hayata geçirmeyi hedeflediği YZ bulutunu oluşturacak 12 uyduluk ilk seti başarıyla fırlattı. Tamamlandığında 2 bin 800 parçadan oluşacak ağın her bir uydusu saniyede 744 trilyon işlem kapasiteli bilişim altyapısına sahip. 8 milyar parametreli bir YZ modeli çalıştıran uydular, kendi aralarında 100Gbps lazer bağlantılarla haberleşiyor.

(Sör) Jonathan Ive, Steve Jobs döneminde Newton, iPod, iPhone gibi ikonik ürünleri tasarlamış ve Apple’daki 27 senelik kariyerine 2019’da son vermişti. Aynı yıl kendi tasarım şirketi LoveFrom,‘u kuran Ive, bir süredir OpenAI CEO’su Sam Altman ile ChatGPT eksenli (ve “io” kodlu) bir donanım üzerinde çalışıyordu. Altman bu hafta OpenAI’a 1 trilyon dolar değer katacağı iddiasıyla “io” projesini 6,5 milyar dolara satın alacaklarını duyurdu. 2025’in sonunda tanıtılması hedeflenen cihaz, 100 milyon adetlik satış hedefine sahip.

Birleşik Arap Emirlikleri’nin YZ odaklı veri merkezinin 100 bin Nvidia çipi içerecek ilk fazı 2026’da hizmete geçecek. 26 kilometrekarelik tesis tamamlandığında 5 gigavat enerji ile beslenecek.

Keşif, İcat ve İnovasyonlar

Bir elektrikli araçta tamamen katı hal (solid-state) pili deneyen ilk marka BMW oldu. Lityum-iyon pillere kıyasla daha az hacimde daha yoğun enerji depolayan ve daha güvenli olan katı hal pilin başarıyla test edildiği “i7” modeli, bu alandaki çalışmalarıyla tanınan “Solid Power” şirketiyle birlikte geliştirilmiş.

Güney Avustralya Üniversitesi araştırmacıları, termal güneş enerji panellerinin üretim maliyetlerini yüzde 40 düşürecek bir plastik ayna geliştirdi. Güneşin ışınlarını değil; ısısını toplayarak enerjiye dönüştüren bu panel tiplerinde kullanılacak aynalar, camdan yüzde 50 hafif ve kırılmaz bir alaşıma sahip.

Almanya / Bayreuth Üniversitesi’ne bağlı bir çalışma grubu, CRISPR-Cas9 tekniğiyle genlerini yeniden düzenlediği örümceğin kırmızı fosforlu ip üretmesini sağladı.

Ek bilgi: Emsalsiz direnci ve dayanıklılığı ile bilinen örümcek ipi, giysiler dahil olmak üzere pek çok alanda kullanılıyor. Bu teknik ile bu çalışmaların daha işlevsel hale gelmesi sağlanacak.)

ABD / Maryland Üniversitesi ile birlikte çalışan “InventWood” adlı girişim; çelikten daha güçlü; yangına, fırtınalara ve böceklere dayanıklı yeni bir ahşap geliştirdi. Sodyum hidroksit ve sodyum sülfit ile arındırılan, ardından nano ölçekli liflere dönüştürülüp yeniden (ve istenen her şekil ve ölçekte) üretilen “Superwood” adlı ahşap, doğal halinden 12 kat güçlü ve 10 kat sert hale geliyor.

3D yazıcılarla üretilmiş dünyanın en uzun yapısı olma hedefiyle İsviçre’de inşa edilen “Tor Alva” (Beyaz Kule) tamamlandı. Özel bir çimento alaşımı kullanılan ve çelik kafesle desteklenen 30 metre uzunluğundaki yapının inşası, 5 aya yayılan 900 saatlik baskı ile tamamlandı.

---

Dilerseniz Patreon sayfam üzerinden bu çabamı maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️