Dünya Halleri: 201

26 Mayıs - 01 Haziran 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Haziran’a girdiğimize göre “yaz rehaveti” bahsine de hak kazanmışız demektir. Gündelik pratiklerimi koruma adına bülteni aralıksız sürdürmeye devam edeceğim fakat diğer içeriklerde bazı nefeslenme aralıklarım olabilir.

İçerik demişken; bu hafta Oksijen gazetesindeki sayfamda, Google’ın son etkinliğinde tanıttığı yapay zeka (YZ) ile entegre edilmiş araçlardan yola çıkarak içeriğin geleceğine bakmaya çalıştım. YZ öncesi her içerik esasen Google için yazılıyordu. Çünkü okuyucu Google nereyi gösterirse oraya bakıyordu. YZ destekli Google’da artık bir “yer” gösterilmiyor. Doğrudan aranan içerik Google tarafından gösteriliyor.

O zaman haber siteleri, içerik kaynakları, web siteleri ne yapacak? Akla birçok yanıt geliyor fakat durum hiçbir taraf için göründüğü kadar kolay değil.

Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” ise bu hafta ilginç ve iddialı bir girişimin kurucusu ile “tüketicilerin tüketirken her şeyi tüketmemesi mümkün müdür?” sorusunun yanıtını aradı.

Peki o sırada dünyada neler olup bitti dersiniz? (Bülten e-posta olarak yarıda kesilebilir, devamı için bağlantıyı tıklamayı unutmayın lütfen!)

---

🌍 Genel Gündem

Bir Wes Anderson filminden daha güzel ne olabilir? Elbette yeni bir Wes Abderson filmi! “The Phoenician Scheme” (Fenike Planı) gösterime girdi. İlk fırsatta izleyeceğim.

Olimpiyatların doğduğu Atina şehri, insansı robotların yarışacağı dünyanın ilk “Uluslararası İnsansı [Robot] Olimpiyatları”na da ev sahipliği yapacak. Bu tarihi buluşmayı 29 Ağustos - 2 Eylül tarihleri arasında takip edebileceğiz.

Dünyanın en büyük sera gazı “salıcısı” Çin (ikinci sıradaki ABD’nin iki katına). Ülkenin son dönemde bu yaftayı üstünden atmak için yürüttüğü çabalar işe yarıyor gibi. “Carbon Brief” raporuna göre Çin’in sera gazı salımı ilk defa yeşil enerji kaynaklarının kullanımı sebebiyle düşüş göstermiş.

Ek bilgi: Ülkede bir dönem sera gazları sebepli hava kirliliği yüzünden güneş enerjisi panelleri işlemez hale gelmişti.

Pakistan Ekonomi Bakanlığı, kripto para madenciliği ve yapay zeka veri merkezleri için 2 bin megavat elektrik kapasitesi ayırma kararı aldı. Süreci bu amaçla kurulan “Pakistan Kripto Konseyi” yürütecek.

Avrupa Komisyonu, ileri teknolojiler alanında Avrupa Birliği’nin Çin ve ABD ile rekabetçi yapısını koruyabilmek için 10 milyar euro tutarında bir destek fonu oluşturdu.

Yapay zeka (YZ) rüzgarından yelkenlerini en iyi dolduran şirket Nvidia, bilançosunu açıkladı. Veri merkezlerinde yıllık yüzde 73’e varan büyümeyle Nvidia beklentileri aşarak gelirini yüzde 69 artırdı.

Microsoft’un Rusya ofisi iflas başvurusunda bulundu. (Şirket, pek çok emsali gibi Ukrayna Savaşı’nın başladığı 2022’den bu yana Rusya’daki operasyonlarını durdurmuştu.)

Bu kategoriyi teknoloji tarihinden ayrıntıları bu hafta ortaya çıkan ilginç bir kesitle bitirelim. 2015 yılında Apple ile Boeing, “Eagle” kod adlı bir proje kapsamında uydulardan iPhone’lara özel internet erişimi sunacakları bir ağ için görüşmeye başlar. Fakat sonra CEO Tim Cook bunun Apple’ı bir operatör sınıfına sokacağı (ve devlete erişim yetkisi açmak zorunda kalacakları) ve mevcut operatörlerle aralarını açacağı için projeden vazgeçer. Sonrasında “SpaceLink” şirketiyle bu fikri hayata geçiren Elon Musk, 2022’de Apple’ın kapısını çalar ve kendisine 5 milyar dolar verirlerse tüm iPhone’lara ilk 18 ay interneti ücretsiz sağlayacağını söyler. Dahası, reddederlerse aynı hizmeti kendi markasıyla vermekle tehdit eder ve Apple’a karar vermesi için 72 saat süre verir. Apple reddeder. Musk gerçekten de uydu internet desteği içeren iPhone 14’ün tanıtımdan iki hafta önce kendi rakip hizmetini tanıtır.

🧑🏻‍💻 Dünyayı Saran Ağ

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Microsoft Teams ve Zoom gibi yabancı menşeli iletişim hizmetlerinin engellemesi ve yerli çözümlere öncelik verilmesi gerektiğini belirtti.

Kullanıcı gizliliğine yönelik hassasiyetiyle tanınan İsviçre merkezli e-posta ve VPN hizmeti Proton’un CEO’su Andy Yen, üstünde çalışılan yeni gözetim yasasının kabul edilmesi durumunda şirketi başka bir ülkeye taşıyacaklarını duyurdu. İsviçre’de tartışılan yasa tasarısı, kimlik tespiti ve kullanıcı verilerinin toplanmasına ilişkin yükümlülüğü VPN, sosyal ağlar ve mesajlaşma uygulamalarını da kapsayacak şekilde genişletmeyi öngörüyor.

Snapchat, “Singapur Ulusal Kütüphane Kurulu” ile “Artırılmış Okuma Lensi” adlı bir artırılmış gerçeklik (AR) gözlüğü geliştirmiş. Okuduğunuz metne uygun görseller ve sesler üretebiliyor. Ne güzel fikir!

Twitter geçtiğimiz hafta dünya genelinde, uzun süreli kesintiler yaşadı. Gözlerin çevrildiği Elon Musk, ABD hükümetindeki görevinden istifa ederek yeniden kendi ana işlerine ağırlık vereceğini açıkladı. Musk, düşen satış gelirleri ve piyasaya değeri sebebiyle Tesla’da da yatırımcıların yoğun eleştirilerine maruz kalıyor.

Ek bilgi: Twitter yalnızca ücretli üyelerin kullanabildiği kriptolu doğrudan mesaj (DM) hizmetini durdurdu. Gerekçe: “Yapılacak bazı geliştirmeler”.

Elon Musk’ın YZ girişimi xAI, hızlı mesajlaşma uygulaması Telegram’a Grok adlı modeli entegre etmesi için 300 milyon dolar ödedi. Anlaşma kapsamında Telegram kendi üzerinden satın alınan xAI aboneliklerinin yarısını alacak.

ABD / Michigan State Üniversitesi’nin araştırması, aşırı sosyal medya kullananların yanlış bilgilere daha fazla inandığını ortaya koydu. Deney kapsamında katılımcılar eşit sayıda gerçek ve sahte habere maruz bırakıldı. Bulgular sahte haberleri daha inandırıcı bulanların bu tür içerikleri açma ve paylaşmaya daha fazla eğilimi olduğunu gösterdi. Bu sonucun sahte ya da yanlış haberlerin gerçek haberlere kıyasla daha hızlı yayılmasının temel gerekçesi olduğu düşünülüyor.

Google araştırmacısı Craig Gidney, kuantum bilgisayarların hayata geçmesiyle en yaygın kriptolama yöntemlerinden RSA’nın daha önce düşünülenden 20 kat daha az kaynakla kırılabileceğini iddia etti. Gidney’e göre şu anki en yüksek standart olan 2048-bitlik kriptolar 1 milyon kubitlik kuantum bilgisayarlar ile 1 haftada kırılabilir. Tek sevindirici ayrıntı, mevcut en güçlü kuantum bilgisayarların bin 100 kubit kapasitede olması.

🤖 Yapay Zeka Gündemi

Amsterdam Çevre Çalışmaları Enstitüsü araştırmacılarının raporu, bu yılın sonuna doğru YZ uygulamalarının tükettiği enerjinin, Bitcoin madenciliğini geçeceğini öngörüyor.

Sam Altman ve Jony Ive’ın ortaklığıyla hayata geçecek ChatGPT merkezli yeni cihazdan geçtiğimiz sayıda bahsetmiştim. Birlikteliğin ipuçları ABD / San Francisco’nun ikonik bir mekanında, sıradışı bir film ile verildi. Videonun yorumları kendisinden daha enteresan (ve komik).

Opera, vekil (agent) destekli, “Neon” adlı yeni bir web tarayıcısı geliştirdi. Entegre model sayesinde tarayıcı sizin adınıza web sitelerini gezip, ihtiyacınıza göre gereken işlemleri yürütebiliyor. Bekleme listesine şuradan kaydolabilirsiniz.

“PalisadeAI” şirketinin popüler yapay zeka modelleri üstünde yürüttüğü bir deney, son derece ilginç bir sonuca sahne oldu. OpenAI’ın ChatGPT o3 modelindeki simülasyonda yapay zekaya bazı matematik problemleri verildi ve bir tane daha sorulması durumunda kendisini kapatacak şekilde programlanması istendi. o3 buna uyacağını söyledi ancak 100 denemenin 7’sinde programı yeniden yazarak kapanmayacak şekle getirerek “direndi”. Aynı deneyin uygulandığı Claude, Gemini ve Grok modelleri ise (özellikle vurgulandığı) her seferinde kurallara uydu.

Meta’nın eski yöneticisi (ve Sör unvanlı) Nick Clegg, bu haftaki bir söyleşisinde “yapay zeka modellerini eğitirken her hak sahibinden eserini kullanmak için izin istemek zorunda kalırsak, sektör bir günde batar” dedi. İnsan söylerken utanır.

OpenAI, ülkede hızla artan kullanım artışı sebebiyle Güney Kore’nin başkenti Seul’de bir ofis açma kararı aldı. Güney Kore, ABD’nin ardından en çok ücretli ChatGPT kullanıcısına sahip ikinci ülke konumunda.

İnsan zekasına denk YZ için “Yapay Genel Zeka” (Artificial General Intelligence) tabiri kullanılıyor. Google (DeepMind) çatısı altında bu amaçla çalışan Nobel ödüllü Demis Hassabis ile The New York Times çok güzel (ve çok uzun) bir söyleşi yapmış. Meraklısı kaçırmasın.

🧑🏻‍🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar

ABD / Carnegie Mellon Üniversitesi, gündelik ihtiyaçlarda kullanıma yönelik 3,6 cm boyunda ve 25 gram ağırlığında “Zippy” adlı bir robot geliştirdi. İki ayaklı robot, gücünün bir kısmını yerçekiminden alarak enerji tasarrufu sağlıyor. Boyutuna oranla ulaştığı saatte 0,9 km hız ile aynı zamanda dünyanın en hızlı otonom robotu unvanına sahip. Hedeflenen kullanım alanlarından biri, doğal afetlerde kurtarma ekiplerinin ulaşamayacağı enkaz yığınları.

Çin Bilim ve Teknoloji Üniversitesi elektrik gücüne ihtiyaç duymadan çalışan ve kişiye kızılötesi ışığı görme kabiliyeti kazandıran bir kontakt lens üretti. Bunu mümkün kılan ayrıntı, lens yüzeyinde yer alan altın ve sodyum gadolinyum florür parçacıkları. İcadın güvenlik, sahteciliğe karşı önlem ve arama-kurtarma çalışmaları gibi kullanım alanları bulunuyor.

“Aircela” adlı girişim, yenilenebilir enerji ile çalışan ve havadan benzin üreten bir cihaz geliştirdi. Atmosferdeki karbondiyoksidi dönüştüren cihazın ürettiği yakıt sülfür, etanol ya da benzeri ağır metaller içermiyor. Ürünün sonbaharda üretime geçmesi hedefleniyor.

Bizim Con Ahmet tarzı bir şey olmasın?

Hem tasarım hem de teknolojisiyle birbirinden ilgi çekici ürünlere imza atan Dyson, dünyanın en güçlü ve en ince kablosuz süpürgesini tanıttı. “PencilVac” adlı model 38 milimetre çapında, 1,8 kg ağırlığında ve dakikada 140 bin devirlik motora sahip. Fiyatı, önümüzdeki sene satışa sunulduğunda açıklanacak.

🩺 Sağlık Olsun

Ağız ve bağırsak florasındaki bakterilerin akıl sağlığıyla ilişkisinden yola çıkan bir araştırmada İtalya, Hindistan, İran ve Birleşik Krallık’tan akademisyenler 268 yeni evli çifti 6 ay boyunca gözlemledi. Böylece öpüşme yoluyla kişiden kişiye geçebilecek rahatsızlıklara üç yeni başlık daha eklendi: Uykusuzluk, depresyon ve anksiyete! (Öpüşmeyen çiftlerin sonu ne olacak peki?)

“Bi gecede cahil bırakayım mı seni, ne diyon?”

Çinli biyoteknoloji şirketi “XellSmart”ın omurilik yaralanmalarına yönelik devrim yaratabilecek ilk rejeneratif hücre tedavisi, klinik denemeler için Çin ve ABD’den onay aldı. Tedavi, hasar gören sinir hücrelerinin yerine geçebilecek hücreleri yeniden oluşturarak işlev kaybını kalıcı şekilde gidermeyi hedefliyor. Tedavi, hastanın kendi hücrelerine ihtiyaç duymadan "hazır" şekilde uygulanabilecek ve bağışıklık reddi riski düşük olacak şekilde tasarlandı.

---

Bu çabamı desteklemek isterseniz Patreon sayfamı kullanabilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️