Dünya Halleri: 202

02 - 08 Haziran 2025 tarihleri arasında yaşanan kayda değer gelişmeler.

Bu bülteni hazırladığım altyapının arada sırada baktığım, derme-çatma bir istatistik bölümü var. Bu satırları yazmadan kontrol edeyim dedim; Dünya Halleri’nin 152 memleketten okuru varmış. Dünyanın hallerini dünyaya aktarmak gibi olmuş bu meşgale demek ki.

İşte buralarda bir yerdesiniz. Selam olsun.

Bu hafta Oksijen gazetesinde konuyla ilgili hemen herkesin hemfikir olduğu bir konuya değindim: Savaş tarihinde yeni bir sayfa açıldı. 1 Haziran’daki Ukrayna’nın Rusya’ya yönelik dron baskınından bahsediyorum elbette. Düşman topraklarının kalbine kadar girip, sivil kamyonlara gizlenmiş dronlar ile intihar saldırısı düzenlemek. Düşman hava kuvvetlerinin üçte birini, açık kaynaklı yazılımlarla idare edilen üç otuz paralık dronlarla yok etmek.

Ek bilgi: 2010’da imzaladıkları anlaşma uyarınca ABD ve Rusya hava kuvvetleri, nükleer bombardıman uçaklarını (istihbarat uyduları tarafından denetim ve takibi kolaylaştırmak için) hangarda değil; açıkta tutmak zorunda. Böyle bir sonuç kimin aklına gelirdi?

Operasyona türlü çeşit kulplar takmak, komplo teorileri üretmek ya da dezenformasyon yapmak mümkün. Fakat sonuç da gün gibi ortada.

Blogumda ise Google’ın yapay zeka hizmetiyle birleşen arama motorunun içerik üreticilerini nasıl köşeye sıkıştırdığını işleyen bir yazı paylaştım. Yapay zeka algoritmaları için “bedava hammaddeye” dönüşen biz, zavallı içerik üreticileri.

Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” ise bu bölümde herkesin herkesi, hiç durmadan gözetlediği bugünlerde kıskanmak ile imrenmek arasındaki farklara baktı. Çok iyi oldu, çok da güzel oldu.

Dünyadan gelişmeler için merkez stüdyolarımıza bağlanıyoruz.

---

🌍 Genel Gündem

1940’larda hayvanları otlatırken oyuna dalan çobanlar, deri, bakır ve kağıtlara yazılmış ve küpler içinde saklanmış belgeler keşfeder. “Ölü Deniz Yazıtları” olarak anılan bu metinler, bulunduğu vadiden dolayı “Kumran Yazıtları” olarak da bilinir. Milattan Önce 300 yılında yazıldığı düşünülen Hristiyan ve Musevi teolojisinin en gizemli ve tartışmalı belgesi olan 40 bin adet belgeyle 500 ciltlik bir eser ortaya çıkar. Konuyla ilgili araştırmalar yürüten Groningen Üniversitesi’nden bir bilimci grubu, yazı şeklinden yola çıkarak tarihleme yapabilen (manidar şekilde) “Enoch” adlı bir yapay zeka (YZ) algoritması geliştirdi. Sonuçlar yazıtların şu ana dek tahmin edilenden yaklaşık 50 ile 100 yıl daha eski olduğunu ortaya çıkardı.

Oyunseverlerin uzun süredir merakla beklediği “Nintendo Switch 2” satışa sunuldu. 8 yıl sonra gelen ikinci sürüm, çevrimiçi çoklu oyun özellikleriyle dikkat çekiyor. Önümüzdeki seneye dek 15 milyon satış hedefleyen cihaz tahmin edileceği üzere daha gelişmiş işlemci, daha yüksek çözünürlüklü ekran ve oyun içi sesli sohbet desteğine sahip.

Bu haftaya damga vuran bir gelişmeyi de anmadan geçmek olmaz. Dünyanın en narsisist, (daha da fenası) en güçlü iki erkeği; ABD Başkanı Donald Trump ve Elon Musk kendilerine yaraşır bir çirkeflikle birbirine girdi. Bu ikiliden herhangi biriyle, çıkar odaklı dahi olsa uzun süreli bir işbirliği veya ilişki yürütemeyeceği açıktı. Fakat süreç beklenenden çok daha erken ilerledi. Elbette en ağır hasarı Musk aldı. İki tarafın bu süreçte diğerine yönelik ifşaları ve iddiaları aklıma “Yaprağını yerken kıtır kıtır, sapına gelince me-ee” deyişini getirdi. (Bir de duruma tam uyan “tavşan ve taş” temalı bir atasözü var ama edepsizlik etmeyeyim durduk yere.)

🧑🏻‍💻 Dünyayı Saran Ağ

İnternetin önemini herkese hatırlattığı kavramların başında “mahremiyet” geliyor. Kişisel verilerimizi toplayarak reklam algoritmalarına pazarlayan yapılar işin bir yanı. Diğer tarafta “bir hizmete bedel ödemiyorsan, satılan şey sensin demektir” sözü var. Bu makus kaderin döndüğü ilk ülke Güney Amerika ülkesi Brezilya olacak gibi. Ülkede tartışılan yeni yasa taslağı (PDF), kullanıcıların verilerini satıp, gelirini dijital bir cüzdanda toplamasını mümkün kılacak. Süreci “Dataprev” adlı kamu şirketi yürütecek.

Microsoft, Avrupa Birliği’ne ücretsiz siber güvenlik desteği sunmayı teklif etti. Birliğe bağlı ülkeler son dönemde YZ destekli ve İran, Çin, Kuzey Kore ve Rusya merkezli çok sayıda siber saldırıya maruz kalıyor.

Fransa hükümetinin yaş kısıtlamalı sitelere erişim için ek önlem ve yaptırım kararı almasının ardından (dünyanın en büyük porno site ağı Pornhub, RedTube, Brazzers, Xtube ve Aylo gibi birçok sitenin sahibi) Mindgeek ülkedeki hizmetlerini durdurdu. (”Elden ne gelir?” diye bir espri yapasım var.)

🤖 Yapay Zeka Gündemi

ABD’de Google’a karşı açılan anti-tröst davası kapsamında OpenAI’ın ChatGPT ürününe yönelik bir iç strateji belgesi ortaya çıktı (PDF). Buna göre OpenAI, ChatGPT’yi internetin “varsayılan arayüzü” haline getirmeyi hedefliyor. Kullanıcıyı derinlemesine tanıyan, güvenilir ve duygusal zekaya sahip çok yönlü bir asistan olması planlanan uygulama 2025’in ilk yarısında bir “süper asistan” formuna dönüşmeyi planlıyor. Belgenin en büyük tehdit kısmı sansürlenmiş ancak ipuçlarından bunun “Meta” olduğu anlaşılıyor.

Ek bilgi: ChatGPT bu hafta çevrimiçi toplantıları kaydedebilen ve Dropbox, Box, SharePoint ve Google Drive gibi hizmetlere entegre olabilen yeni özelliklerini tanıttı.

Google geçtiğimiz günlerde tanıttığı “Search Live” (Canlı Arama) özelliğini test etmeye başladı. Bu işlev ile aramaları sesli (konuşarak) yapmak mümkün hale geliyor. Arama sırasında gerekli durumlarda Google yine sesli sorular sorarak ek bilgiler isteyebiliyor. (Kullanabilmek için “Search Labs” üzerinden kayıt olmak gerekiyor.)

Ek bilgi: Google bu hafta ayrıca “Gemini 2,5 Pro” modelini ön kullanıma açtı.

Reddit, site içeriğini izinsiz kullandığı gerekçesiyle YZ şirketi Anthropic’i mahkemeye verdi. Kayıtlara göre Anthropic’in botları siteyi 100 binden fazla kez taramış. (Reddit, geçtiğimiz sene içeriğini kullanmaları için Google ve Bloomberg ile anlaşma imzalamıştı.)

Twitter da bu hafta içeriğini YZ botlarına kapattı. Elbette kendi hizmeti “Grok” hariç.

Microsoft, İsviçre’de kuracağı YZ ve bulut bilişim odaklı iki yeni veri merkezi için 400 milyon dolar yatırım kararı aldı.

🧑🏻‍🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar

19 yaşındaki Teddy Warner tarafından hayata geçirilen “Intempus” adlı girişim, gündemin en sıcak iki başlığı olan robotlar ve yapay zeka alanında ilginç bir köprü kurmuş. Şirket robotlara sanal kalp atışı, vücut sıcaklığı ve terleme gibi “insani” özellikler ekliyor. Amaç, insanlarla daha iyi ilişki kurabilecek “duygusal zekaya sahip robotlar” üretebilmek.

Biz bu filmi daha önce görmüştük.

Depolarında dünyanın en yoğun robot nüfusuna sahip e-ticaret devi Amazon, işi bir adım daha öteye taşıyarak kapıya dağıtım süreçlerindeki kuryeleri de insansı robotlarla yapmak için çalışmalara başladı. “Humanoid Park” adlı bir merkez kuran şirket, yine kendi çatısı altındaki otomotiv markası “Rivian” tarafından üretilen araçlarla entegre çalışacak robotların yazılımını geliştirme sürecinde.

İşçisin sen, işçi kal…

Avustralya / New South Wales Üniversitesi, insanların beyin dalgalarını değiştirerek, ilaç kullanmaya gerek kalmadan ağrılarını dindiren bir etkileşimli oyun geliştirdi. “PainWave” adlı oyun, 3D yazıcılarla üretilebilen özel bir başlık ile oynanıyor.

Oyun, sualtında geçen bir denizanasını konu alıyor.

ABD’li Mucit Drake Anthony, Çin’den ithal ettiği parçalarla, hedeflenen noktayı “yakabilen” 250 Watt gücünde bir lazer silahı geliştirdi.

Mercedes’in elektrikli kamyonu “eActros 600”, kelime anlamıyla tuhaf bir rekora imza attı. Geri sürüş uzmanı (böyle bir uzmanlık varmış) Marco Hellgrewe, bu araçla 6 saat 22 dakika boyunca, saatte ortalama 20 kilometre hızla 124 kilometre “geri giderek” Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi.

Bir garip gelişme daha: Britanya / Loughborough Üniversitesi, 35 mikron uzunluğunda ve 13 mikron genişliğinde “Dünyanın En Küçük Kemanı”nı üretti. Bu bir saç telinden dahi küçük bir ölçek.

Konuyu dünyaya her açıdan faydalı bir icat ile kapatalım. Japonyalı araştırmacılar, deniz suyunda saatler içinde çözülen bir plastik türü geliştirmeyi başardı. Deneyler kapsamında bu alaşımla üretilen 5 santimetrelik bir plastik, 200 saatte tamamen çözülerek yok olmuş.

Ek bilgi: Birleşmiş Milletler raporuna göre plastik atıklar 2040’ta 3 kat artacak. Bir başka deyişle her yıl plastikten oluşan 37 MİLYON ton çöpümüz olacak. Bu keşfi, bir de bu açıdan düşünün.

🩺 Sağlık Olsun

Japonya / Nara Tıp Fakültesi, tüm kan gruplarıyla uyumlu, evrensel bir yapay kan üretti. Eski donör kanlardan çıkarılan hemoglobinden üretilen yapay kan, doğal alyuvarları taklit ederek oksijen taşıyabiliyor. Herhangi bir kan grubu içermediği için herkeste kullanılabiliyor. Klinik deneylerde kişilere transfer edilen 100 ile 400 miligram arasındaki örnekler başarılı sonuç verdi. Hedef klinik deneyleri 2030 yılında tamamlayarak genel kullanıma sunabilmek.

Ek bilgi: Dünya Sağlık Örgütü raporuna göre her yıl bağışlanan toplam 118 milyon ünite kanın yüzde 40’ı, nüfusun sadece yüzde 16’sını barındıran zengin ülkelerde bulunuyor.

(Neuralink gibi) Beyne yerleştirilen çiplerle hareket engellerini kaldırmayı mümkün kılan çip üreten “Paradromics” bir insan üzerindeki ilk uygulamayı (montajı) gerçekleştirdi. 20 dakikalık bir operasyonla yerleştirilen çip, bir epilepsi (sara) hastasını tedavi etme amacı taşıyor.

---

Bu çabama maddi katkılarınızı Patreon sayfam üzerinden iletebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️