Dünya Halleri: 207
07 - 13 Temmuz 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Kendi adıma birinci haftasını tamamlarken size “tatil halleri” ile ilgili gözlemlerimi aktarmak isterdim. İnanın bu bülten kadar renkli ayrıntılar içeriyor 😀 Şöyle özetleyebilirim: Bu çağda hiçbir şeyi sadece ona odaklanarak, onun adına yapamıyoruz. Sosyal medya ve “ötekiler” hepimizi zehirlemiş. Ne tatiller tatil gibi, ne eğlenceler eğlendirici.
Bende de durum farklı sanmayım. Güya tatildeyim ama gördüğünüz gibi karşınızdayım. Diğer faaliyetlerim de sürüyor üstelik. Oksijen gazetesindeki sayfamda yapay zeka çağının sentetik şöhretlerine yer verdim. Blogumda saatine birkaç doların dahi çok görüldüğü köle emeği üstünde yükselen, TRİLYON dolarlık yapay zeka endüstrisine baktım. Emek sömürüsü ve kölelik yapay zeka ile dahi son bulamıyor.
Podcast yayınım “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” ise bu hafta “her şeyin mubah sayıldığı bir çağda ahlaklı, erdemli olmanın faydası var mı?”, “Mutlak doğrunun olmadığı bir anda hakikati aramak anlamlı mı?” gibi büyük sorulara yanıt arıyor.
Tatil diye midir nedir; bültende elimin ölçüsü kaçtı. Giderek daha renklenen bir içerik ile huzurunuzdayım. E-posta üzerinden okuyanlarda yarıda kesilecek. Devamını okumak için yapılması gerekeni biliyorsunuz.
🌍 Genel Gündem
Güneş’ten enerji üreten ilk hücre 1954’te geliştirildi. 2022’ye kadar güneş enerjisi 1 teravat seviyesine ancak ulaştı. İki yıl sonra 2 teravata çıktı. Bugün her 15 saatte, bir kömür santrali gücünde güneş paneli kuruluyor. Yeni yatırımların tamamına yakını yeşil enerji kaynaklarına yapılıyor. Çin, geliştirdiği pil teknolojileriyle 15 yılda enerji depolama maliyetini yüzde 95 düşündü. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre güneş enerjisi 2026’da nükleeri, 2029’da hidroelektriği, 2031’de gazı, 2032’de kömürü geçecek. 2035’te dünyanın başlıca enerji kaynağı olacak. Görelim bakalım.
Bir önceki sayıda Birleşik Arap Emirlikleri’nin ABD Başkanı Donald Trump’ın şahsi kripto para birimi “World Liberty” üzerinden 100 milyon dolar tutarında alım yaptığını yazmıştım. Tarihin gördüğü en kurnazca siyasi rüşvet (ya da haraç) olarak değerlendirilebilecek bu taktiğin arkasındaki “Aqua 1 Vakfı” herkesin ilgi odağı oldu. Ancak vakıf ve arkasındaki yapı tuhaf derecede gizemli. Hakkında nerdeyse hiçbir bilgi yok. Web sitesi dahi bu yatırımdan 1 ay önce hayata geçmiş. (Trump’ın bu kripto birim üzerinden geliri 500 milyon doları geride bıraktı.)
ABD’deki siyasi yelpazeden hoşnutsuzluğunu belirtenlere (Elon Musk’ın ardından) OpenAI CEO’su Sam Altman da katıldı. Altman görüşlerini şöyle özetledi: “Ben tekno-kapitalizme inanıyorum. İnsanları tonla para kazanmaları için teşvik etmeli ve o varlığın kapitalizmin sihriyle topluma yayılmasını sağlamalıyız”. Saf desem, değil. Belki ki bizi öyle sanıyor. Belki de haklı.
Çip geliştiricisi Nvidia ,150. sayımıza denk gelen 2024 yılının Haziran ayında 3 trilyon dolar değere ulaşmıştı. Geçtiğimiz sayıda Nvidia’nın 4 trilyon dolarlık ilk şirket olma yolunda ilerlediğinden bahsetmiştim. Bu hafta beklenti gerçeğe dönüştü. Bir başka deyişle Nvidia tek başına Meta (Facebook) ve Alphabet’in (Google) toplamından; Apple ve Microsoft’tan daha kıymetli bir yapı olarak tescillendi. Başarının gerekçeleri sürpriz değil: Trendleri iyi okumak ve rekabetçi ürünler sunabilmek.
Ek bilgi: Nvidia’nın önündeki tek engel, en büyük müşterisi Çin’e satış yapmasının ABD yönetimi tarafından yasaklanmış olması. Çin bu engeli paravan şirketler kurarak gidermeye çalışıyor. Şu ara sadece Sincan bölgesindeki Gobi Çölü içinde kurduğu veri merkezi için bile 115 bin Nvidia çipine ihtiyacı var.
Yapay zeka girişimleriyle artan çip talebi, sektörün üretim merkezi Tayvan’da enerji daralması yaşanmasına sebep oldu. Yarıiletken fabrikalarını desteklemek amacıyla ülkede açık deniz rüzgar santralleri hamlesi başlatıldı. Tek sorun Çin ile yaşanan gerilimli ilişkilerin, türbinleri ve onların enerjisini karaya taşıyan kabloları sabotaj riski ile karşı karşıya bırakması.
Yeni çağın en stratejik rekabet unsuru olan “nadir elementler” konusunda ilginç bir gelişme yaşandı. ABD Savunma Bakanlığı, ülkede bu alanda hizmet veren ve yerel kaynaklarla mıknatıs üretimine yönelik tedarik zinciri kurmayı hedefleyen “MP Materials” şirketine 400 milyon dolar yatırım yaparak yüzde 15 ortak oldu.
Danışmanlık şirketi PricewaterhouseCoopers tarafından yayımlanan bir analiz raporu, iklim koşullarındaki değişim sebebiyle çip endüstrisinin hammaddesi bakır madeninin tedariğinde 2035 yılına kadar yüzde 32’ye varan gerileme yaşanabileceği konusunda uyardı. Bu oranın 2050’de yüzde 58 seviyesine çıkması sözkonusu.
Ray-Ban ve Oakley ile birlikte geliştirdikleri akıllı gözlük ile büyük başarı yakalayan Meta, bu serinin (ve daha pek çok markanın) gözlüklerini üreten İtalyan “EssilorLuxottica” şirketine 3 milyar euro yatırım yaptı ve yüzde 3’lük payla hissedarlar arasına katıldı.
Samsung bu haftaki etkinliğinde (ipuçlarını önceki sayılarda paylaştığım) Z Fold 7, Z Flip 7 ve Watch 8 gibi bir dizi yeni cihaz ve hizmet tanıttı.
Ek bilgi: Apple’ın da katlanabilir iPhone için ekran üretimine önümüzdeki sene başlayacağı öne sürülüyor.
Samsung ayrıca Android 16 üstünde “One UI 8” arayüzü kullanan cihazlar için yeni güvenlik işlevleri geliştirdi. Mevcut “Knox” işlevi üzerine gelen özellikler kayıtlı verilerin güvenliğini sağlamanın yanısıra Wi-Fi bağlantısını da post-kuantum seviyesinde kriptoluyor. Bu özellik öncelikli olarak “Galaxy Z Fold 7” ve “Flip 7” modellerinde yer alacak.
Otomotiv markası Ferrari. gücünü sadece güneş, rüzgar ve kinetik enerjiden alacak 100 feet (30 metre) uzunluğunda yekpare gövdeli bir deniz aracı üstünde çalışıyor. 2026 yılında tamamlanacak ve hiçbir motor ya da enerji depolama birimi içermeyecek “The Hypersail” adlı bu konsept, neredeyse tamamen su üstünde yükselip sürtünmeyi azaltarak 50 knot hıza ulaşabilecek.
Mercedes’in “van” kategorisinde piyasaya sürmeye hazırlandığı elektrikli modelin test aracı, Almanya’nın Stuttgart şehriyle İtalya’nın başkenti Roma arasındaki deneme rotasını başarıyla tamamladı. Birçok farklı karakterdeki yol ve iklim şartlarına sahip bin 100 kilometrelik güzergah sadece iki defa 15 dakikalık mola vererek aşıldı.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Elon Musk dönemiyle kaos düzenine geçen Twitter’ı derleyip toparlamak üzere CEO koltuğuna oturtulan Linda Yaccarino istifa etti. YZ botu Grok’un raydan çıkmasına denk gelmesine rağmen Yaccarino’nun bu kararı daha önceden verdiği söyleniyor.
Ek bilgi: Suların bir türlü durulmadığı platformda Yaccarino’nun istifası sonrası pek parlak görünmüyor. Trafik en iyimser ifadeyle yerinde sayıyor, Meta’nın rakip uygulaması Threads arayı hızla kapatıyor.
Twitter’ın kurucu ortağı Jack Dorsey, bu hafta yeni bir merkeziyetsiz ve açık kaynaklı iletişim uygulaması duyurdu. “Bitchat” adlı uygulama Bluetooth protokolü üzerinden oluşturduğu ağ sayesinde internete bağlanmadan (hatta Wi-Fi ağına da ihtiyaç duymadan) üyeler arasında kriptolu mesajlaşmayı mümkün kılıyor.
Nisan ayına denk gelen 196. sayımızda OpenAI’ın ChatGPT destekli bir web tarayıcısı üstünde çalıştığını duyurmuştum. Uygulamanın önümüzdeki hafta kullanıma sunulacağı söyleniyor.
Bu alandaki sürpriz oyunculardan biri de bu hafta “Comet” adlı web tarayıcısını duyuran YZ girişimi Perplexity oldu. İşlevlerini ve yeteneklerini tahmin ediyor olmalısınız. Ancak gölgede kalan çok önemli bir ayrıntısı var. Konuşma tabanlı kullanımıyla webin en temel unsuru olan tıklamayı ortadan kaldırıyor. Bu yayıncılar için de reklamverenler için de yepyeni (ve milyonlarca belirsizlik içeren) bir dönem anlamına geliyor.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Bültenin girişinde yapay zeka (YZ) sektöründeki gelir adaletsizliğine dair yazımdan hemen sonra gerçekleşen bir gelişmeyle başlayalım. Meta, (aynı yazının sonunda değindiğim stratejisi doğrultusunda) Apple mühendislerinden Ruoming Pang’ı 200 milyon dolara transfer etti. Apple karşı teklif yapamadı çünkü bahse konu paket CEO koltuğundaki Tim Cook’un yıllık gelirini aşıyor.
Elon Musk bu hafta xAI adlı şirketinin çatısı altında geliştirdiği YZ botu Grok’u güncellediğini duyurdu. Paylaşılan açıklamada “politik doğruculuğu bıraktığının” altı çizilen uygulamayı deneyenler küfürlü, nefret dolu ve ırkçı yanıtlarla Grok’un değişimin hakkını sonuna kadar verdiğini anladı. Türkiye’de Cumhurbaşkanı’na hakaret iddiasıyla hakkında savcılık soruşturması açılan Grok, xAI tarafından yeniden güncellendi.
Bağlantılı birkaç gelişme ise şöyle:
ABD’de Cumhuriyetçi bir Başsavcı Türkiye Cumhuriyet Başsavcıları’nın bir adım ötesine geçerek genel olarak YZ botlarının Donald Trump’ı neden sevmediğini araştırmaya başladı. (Beğenmeyi ve layk atmayı unutmayın.)
En garip olan ise şu: Grok’un kıblesini (sahibi) Elon Musk’ın paylaşımlarına bakarak belirlediği ortaya çıktı. Musk hangi konuda ne düşünüyorsa, Grok da onu düşünüyor. Sahibinin sesi. Ama bilmiyor ki kılavuzu karga.
Twitter ile yetinemeyenlere müjde: Grok pek yakında Tesla araçlarda da Grok hizmet verecek. (”Viraja öyle mi girilir, hayvanın oğlu!” türü yapıcı yönlendirmeler hayal ediyorum.)
Çinli rakibi DeepSeek’in uygulamasını kendi modelini “damıtarak” kopyaladığını iddia eden OpenAI, güvenlik tedbirlerini artırdı. Yeni düzenleme uyarınca çalışanların erişebileceği veriler kısıtlandı ve biyometrik doğrulamaya tabi tutuldu. Ayrıca veri sızıntısını önlemek için yalıtılmış, çevrimdışı bir sistem kuruldu.
AB Rekabet Kurumu, uygulama geliştiricileri App Store kullanmaya zorlayarak daha cazip seçeneklerden mahrum bıraktığı gerekçesiyle Apple’a 500 milyon euro ceza kesmişti. Apple bu kararın iş yapış şekli dayattığını, yazılımcıların kafasını karıştırdığını ve kullanıcıların zararlı çıkmasına yol açacağını iddia ederek, itiraz edeceğini açıkladı.
AB’den bir grup yayıncı, Google’ın arama sonuçlarının üstünde görülmeye başlanan “Yapay Zeka Bakışı” işlevini rekabete aykırılık adına şikayet etti. Gerekçesi, Google’ın yayıncıların içeriklerini izinsiz derleyip kullanıcılarına sunarak sitelerine yönelik trafiği engellemesi. (Similarweb raporuna göre yapay zeka araçlarının etkisiyle popüler yayıncıların ziyaretçi sayısında yüzde 69’a varan düşüş var.)
AB ile bağlantılı son gelişme ise medya kuruluşlarıyla beraber hayata geçirilen YZ botu “ChatEurope”. Amacı, Avrupa odağında dezenformasyona karşı nitelikli ve muteber bir haber kaynağı oluşturmak. Bunun için bir YZ botuna muhtaç kalmamız ne tuhaf.
Kuzey ve Güney Kıbrıs hükümetleri, Birleşmiş Milletler’in öncülüğünde yürüttüğü çalışmayla 1960 - 1974 arasında yaşanan olaylarda kaybolan ve cesedi bulunamayan 2 bin 2 kişiyi yapay zeka ve yer altı radar teknolojisiyle belirlemek için çalışıyor. Şu ana dek bin 707 kişinin kalıntıları çıkarıldı ve bin 270’i ailelerine teslim edildi.
Dubai’nin en yüksek yapılarından Burj Khalifa’de Eylül ayında hizmete girecek “WOOHOO”, şefi YZ olan dünyanın ilk restoranı olacak.
İlginç bir “yeni meslek”: YZ botlarının ürettiği içeriklerini denetlemek, hatalarını düzeltmek ve mümkün olduğunca insan elinden çıkmış bir şekle getirmek.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Akıllı gözlükler için yüzlerce dolarlık markalı çözümlere muhtaç değiliz. En azından “Camio” bunu iddia ediyor. Sadece 19 gram ağırlığında. 79 dolar karşılığında her gözlüğe yerleşebiliyor.
Çinli “Harbin Electric” şirketi dünyanın ilk 500 megavatlık reaksiyon türbinini imal etti. 6,2 metre çapında ve 80 ton ağırlığındaki her türbin, su değirmeni prensibiyle çalışarak Datan Zala Hidroenerji Santrali’nde günde 190 bin kilovatsaat elektrik üretecek.
Katar, 3D yazıcılarla inşa edilen en büyük yapıya sahip olacak. Bu alandaki uzmanlığıyla tanınan “COBOD” şirketinin yürüttüğü proje kapsamında her biri 20 bin metrekarelik 2 okul binası üretilecek.
🩺 Sağlık Olsun
ABD’deki Johns Hopkins, Stanford ve Columbia üniversitelerinin geliştirdiği “otonom cerrah robot”, hiçbir insan müdahalesi olmadan ölü bir domuzun safra kesesi ameliyatını başarıyla gerçekleştirerek tıp tarihinde yeni bir sayfa açtı. Eski ameliyatların video kayıtlarıyla eğitilen “SRT-H” kodlu robot, süreci insana kıyasla daha yavaş fakat daha dikkatli yürüttü. Operasyonda Türkiye’de de yaygın olarak kullanılan Da Vinci cerrahi robotu rol alıyor. esas mesele onu otonom hale getiren YZ yazılımı. Ameliyatı (30 kat hızlandırılmış şekilde) aşağıdan seyredebilirsiniz (hassas içerik uyarısı).
ABD / Monash Üniversitesi’nin araştırması özellikle orta yaş erkeklerin karın bölgesindeki yağ birikiminin demans (bunama) riskini tahmin etmede vücut ağırlığından daha anlamlı olduğunu ortaya koydu. Buna göre kas kütlesi fazla olanlarda demans ihtimali yüzde 38’e varan oranda azalıyor. Yağları karın bölgesinde toplanan erkeklerde ise yüzde 46 artıyor.
MIT mühendisleri cilt altına yerleştirilebilen ve kan şekeri tehlikeli şekilde düştüğünde otomatik olarak glukagon hormonu salarak hipoglisemiyi önleyebilen, bozuk para büyüklüğünde bir implant geliştirdi.
Fransa Gıda Güvenlik Teşkilatı’nın (ANSES) deniz mahsulleri ve içecekler başta olmak üzere birçok ürünü incelediği çalışmada cam ambalajlı yiyecek ve içeceklerin plastik ve alüminyum olanlara kıyasla çok daha fazla mikroplastik barındırdığı ortaya çıktı. Özellikle cam şişedeki kola, limonata, buzlu çay ve biralarda plastik şişelerdekine kıyasla 50 kat fazla mikroplastik bulundu. Su ve şarap ise ambalajından bağımsız olarak en az mikroplastik içeren içecek oldu.
ABD’de hizmet veren George Küresel Sağlık Enstitüsü, gıda boyaları üzerine şimdiye dek gerçekleştirilen en büyük araştırmayı tamamladı. Ülkede satılan 39 bin 763 paketli gıda ve içeceğin denetlendiği çalışmada ürünlerin yüzde 20’sinin sentetik boya kullandığı belirlendi. Listede ilk sırayı ürünlerinin yüzde 60’ında sentetik boya tespit edilen Ferrero aldı. Bu katkı maddeleri özellikle çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite, genel kitlede ise kanser ve benzeri metabolik hasarlara sebep oluyor.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Elinize saglik Serdar Bey, calismayi sevmeniz hem bizlere hem de gelecekteki nesillere ornek olmasini diliyorum. Sevgi ve saygilarimla, tekrar ogrenme dolu tatiller 😊
Valla yine çok güldüm çok bilgilendim, her hafta neşeyle okuyorum bülteni. Kaleminize aklınıza sağlık. Keyifle yaşayın dilerim.