Dünya Halleri: 208
14 - 20 Temmuz 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Tatile girdiğim için bültene de ara vermeyi düşünüyordum fakat unuttum! Dolayısıyla bu hafta da birlikteyiz. Önümüzdeki haftayı bilemem.
Aynı gerekçeyle Oksijen gazetesindeki yazılarıma da Ağustos sonuna kadar ara verdim. Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” için de yeni bölüm ekleyemedim. Fakat fırsat buldukça yeni bölümler kaydetmeye çalışacağım.
En azından blogum boş geçmedi. Yapay zeka destekli müzik konusunda ilginç ayrıntılara yer veren bir derleme blogumda yerini aldı.
Bülten ise inadına dopdolu. Modadan bilime, onlarca gelişme.
🌍 Genel Gündem
1969 yılında lüks moda markası Hermes’in CEO’su Jean-Louis Dumas, bir uçak yolculuğunda dönemin meşhur oyuncusu ve rock yıldızı Jane Birkin’in yan koltuğuna “düşer”. Jane, sohbet sırasında Hermes’in daha büyük ve gündelik kullanıma daha uygun bir çanta tasarlaması gerektiğini söyler. Fikir Dumas’ın da aklına yatar ve bu hayal bir süre sonra “Hermes Birkin” adıyla hayata geçer. Model en çok aranan ve kıymetlenen çantaya dönüşür. Bu hafta, “The Original” koduyla üretilen ilk Hermes Birkin açık artırmayla satışa çıktı. Ve 10 milyon 100 bin dolara satıldı.
Çantalardan devam edelim. “Bravest Studios” da bu çağın en ikonik ve küresel ortak paydası olan Apple Airpods kutusunu “biraz” büyüterek sırt çantasına dönüştürmüş.
Video oyunlarında hiçbir zaman başarılı olamadım fakat hemen hepsini seviyor ve ilgileniyorum. Bu hafta karşıma çıkan “GamerCard” kodlu (retro) el oyun konsolu da kaçınılmaz olarak ilgimi çekti. “Raspberry Pi Zero 2W” tabanlı cihaz 4 inç / 254 ppi çözünürlüklü IPS ekrana, iki hoparlöre ve silikon kontrol yüzeyine sahip. (125 paund)
120 milyar dolarlık kişisel servetiyle Hindistan’ın en zenginleri arasında anılan (ve oğlunun 250 milyon dolarlık meşhur düğünüyle gündemine gelen) Mukesh Ambani, “biraz da hayır - hasenat işlerine bakalım” diyerek “JioPC” kodlu bulut tabanlı bir hizmeti hayata geçirdi. Holdingine ait (ve 488 MİLYON müşteriye sahip) internet erişim sağlayıcısı “Jio”dan hizmet alanların ücretsiz kullanacağı JioPC, bulutta çalışan, televizyona klavye ve fare bağlayarak kullanılabilen yapay zeka destekli bir sanal kişisel bilgisayar.
Ek bilgi: 1 milyar 200 milyon internet kullanıcısına sahip Hindistan’da evlerin yüzde 70’inde televizyon varken, bilgisayar sahipliği yüzde 15 oranında.)
Geçtiğimiz hafta ABD Savunma Bakanlığı’nın nadir element madencilik şirketi “MP Materials”a 400 milyon yatırımla en büyük ortak olduğundan bahsetmiştim. Bu hafta da Apple aynı şirketle nadir element tedariği için 500 milyon dolarlık bir anlaşma imzaladı. (Tahmin edileceği gibi hedef, Çin’e bağımlılığı azaltmak.)
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Netflix dönem bilançosunu açıkladı (PDF). Platform Nisan - Haziran ayları arasında 95 milyar saat video izletmiş ve 11 milyar dolara gelir elde etmiş. Verilerin kalanı da gayet ilgi çekici. Baktım da, en çok izlenen filmlerin hiçbirini izlememişim. Dizilerden ise sadece “Zero Day”i seyretmişim.
Japonya’da bir grup bilimci, bin 802 kilometre mesafeli iki nokta arasında saniyede 125 bin gigabayt veri aktararak bu alandaki yeni rekorun sahibi oldu (Bir önceki rekor saniyede 50 bin 250 gbps seviyesindeydi).
Rusya, kendi mobil iletişim ağını kullanarak saldırı düzenleyen Ukraynalı drone’ları engellemek için altyapı erişimine geniş çaplı kısıtlamalar getirdi. Bazı bölgelerde mobil ödeme sistemleri; hatta ATM cihazları hizmet veremez hale geldi.
Bağlantılı iki gelişme daha:
Rusya’da kabul edilen yeni internet yasası ile yasaklı / sakıncalı türden bir içeriği arama motorlarında ya da yapay zeka hizmetlerinde “ARAYANLAR” 65 dolar ceza ödeyecek. (Yasaklı konular kapsamında 5 bin 500 başlık bulunuyor.) VPN kullanmanın cezası ise kişilerde 2 bin 500, kurumlarda 12 bin 800 dolara yükseltildi.
Rus hükümeti bununla da yetinmeyerek “güvenlik tehdidi” olarak tanımladığı WhatsApp’ın hizmetini durdurup ülkeyi terk etmesini istedi. Vatandaşlara ise “yerli ve milli” alternatif MAX kullanması tavsiye edildi.
Google’ın Android’den sorumlu yöneticisi Sameer Samat, telefon ve tabletlerde hizmet veren mobil işletim sistemi Android ile Chromebook tabanlı bilgisayarlarda hizmet veren işletim sistemi ChromeOS’in birleştirileceğini söyledi.
Android demişken; Türkiye’de yaşanan son depremlerde Android tabanlı telefonların erken uyarı alarmı epey konuşulmuştu. Bunun arka planı 2020 yılında başlayan bir çalışmaya dayanıyormuş. Sistemin temelinde aynı bölgede yer alan çok sayıda telefon ve tabletin aynı anda benzer (öncü) titreşimi algılaması yatıyor.
“RealT” adlı bir girişim, ABD’nin Detroit şehrinde 400’den fazla konut satın almış ve blokzincir üzerinde “RealToken” adlı birimlere bölerek bir tür gayrimenkul fonu oluşturmuştu. Yürütülen incelemede girişimin bu süreci 165 farklı paravan şirket üstünden yürüttüğü, konutları düzenlemelere aykırı işlettiği, 3 milyon dolarlık ceza ve vergi borcuna sahip olduğu; yani özetle yatırımcıları dolandırdığı anlaşıldı. RealT yöneticileri mahkemede “valla hiç haberimiz yoktu” türünden bir savunma yaptı (PDF).
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Dünya Halleri’nin (uzun süredir aktif olmayan) bir web sitesi var. En çok okunan haberlerinden biri, fotoğraflardaki (giyinik) kişileri çıplak halde gösteren “DeepNude” adlı uygulamaya ait bir haber. “Çıplak gösteren uygulama” şeklindeki aramalar üzerinden gelenler de az-buz değil (Halkımızın bu konudaki açlığını ve yaratıcılığını ortaya koyan bir belge paylaşmak isterim). Yapay zeka (YZ) ile bu açlık hayli “doyurucu” bir karşılık bulmuş görünüyor. Araştırmaya göre bu alanda hizmet veren web site sayısı 85’e ulaşmış. Yıllık gelirlerinin ise 36 milyon doları aştığı tahmin ediliyor.
YZ alanında çözümler geliştiren OpenAI, Google DeepMind ve Anthropic’in başını çektiği bir dizi girişim ve sektör sivil toplum kuruluşu, YZ uygulamalarının akıl yürütme süreçlerinin daha iyi araştırılması ve denetlenmesi için ortak çağrı yaptı (PDF). Liberalizmin kalesi Silikon Vadisi dahi bir konuda denetim derdine düşüyorsa bunu ciddiye almak gerekir.
Avrupa Birliği, YZ sistemlerinin hukuki düzenlemeye uygun hale getirilmesini sağlayacak “Code of Practice for General Purpose AI” (GPAI) adlı belgeyi onaylayarak kullanıma sundu.
OpenAI, ChatGPT’nin temsilci (agent) destekli sürümünü tanıttı. Bu sayede ChatGPT bilgisayarınızın ve yüklü uygulamaların kontrolünü devralarak süreçleri sizin adınıza yönetebiliyor. Böyle bir yetkiyi -en azından şu aşamada- gönüllü olarak bir algoritmaya devretme cesaretini anlayamıyorum.
YZ alanındaki en başarılı isimleri tarihte görülmemiş bedellerle bünyesine katan Meta, bundan sonraki çalışmaları kapalı kaynaklı olarak sürdürmeyi tartışıyor.
Metinlerde gizli kalan duygu, siyasi eğilim, duygusal yoğunluk ve alaycılık gibi “örtük” anlamları tespit edebilme beceresini ölçmek için yürütülen bir çalışmada YZ modelleri ve insanlar karşılaştırıldı. Sonuçta OpenAI’ın GPT-4 modeli alaycılık dışındaki her alanda insanlardan daha başarılı oldu. Diğer modeller de genel olarak insanlar kadar başarılı oldu.
Ek bilgi: OECD’nin 2023 tarihli raporuna göre Türkiye’nin yüzde 39’unun okuduğunu anlama ve problem çözme becerisi “düşük” seviyede. Bizden daha kötü durumda tek ülke var: Şili.
Güney Amerika ülkesi Şili, bölgesindeki 30 kurum ile ortaklaşa “Latam-GPT” adlı ve açık kaynaklı bir YZ botu üstünde çalışmaya başladı. Uygulamanın bölgenin kültürüne, yerel dillerine ve şivelerine aşina olması hedefleniyor.
“Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu” dedirten bir haber: ABD, Elon Musk’ın YZ botu Grok’u kamu kurumlarında kullanmak için geliştiricisi xAI ile 200 milyon dolarlık anlaşma imzaladı.
Ek bilgi: xAI, 170 - 200 milyar dolar aralığında bir değerlemeyle yatırım çağrısına hazırlanıyor.
ABD’nin yaptırımlarının gevşemesinin ardından Nvidia’nın Çin’e yönelik H20 çip ihracatında patlama bekleniyor.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Gözlüğün keşfi ile onu kulağımıza sabitleyen gözlük sapının icadı arasında 443 yıl fark olduğunu biliyor muydunuz? Bu alanda gecikmiş bir başka icat, bu hafta kendini gösterdi: “otomatik netleyen gözlük”. Finlandiyalı “IXI” tarafından geliştirilen sıvı kristal camlı ve göz takip sensörlü bu gözlük, gözünüzün bozulma derecesine göre, yakın ve uzak fark etmeksizin hizmet veriyor.
Kuantum bilgisayar üzerine çalışan Alman bilimciler karbon, silikon, germanyum ve kalay alaşımını tek bir kristal yapıda birleştirerek daha önce var olmayan yeni bir madde yarattı. Dört bileşenli bu alaşım, kuantum çipinin yarıiletkeninde kullanılacak.
Hollanda ve Danimarkalı bilimciler, genetiğini değiştirdikleri “Escherichia coli” bakterisiyle, kazein proteini üretmeyi başardı. Kazein, peynir üretiminden sporcu besinine; hatta ilaçlara kadar pek çok kullanım alanına sahip. Popüler bir yaklaşımla: Süt içermeyen peynir, pek yakında!
“Biyotasarımcı“ Chris Bellamy, laboratuvarındaki besin jelleri içinde 125 milyon mikroalg yetiştirdi, büyüttü. Ardından bir hayıra vesile olsunlar istedi ve ortaya “Sympoiesis” adlı koleksiyon çıktı. Paris Haute Couture Haftası’nda sergilenen “yaşayan” giysiler, alglerin renk değiştirme özelliği sayesinde etkileyici görüntüler oluşturdu.
ABD için ileri teknolojiyle donatılmış savunma sistemleri geliştiren DARPA, 8,6 kilometrelik mesafeye kablosuz olarak 800 Watt enerji iletmeyi başardı. 30 saniye süren deneyde lazer ışını kullanıldı.
“Lucid Motors” tarafından üretilen “Air Grand Touring” adlı elektrikli otomobil, tek şarjla bin 205 kilometre yol alarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi. Lüks sedan kategorisindeki aracın yurtdışı satış fiyatı 112 bin dolar.
🩺 Sağlık Olsun
Bu kategoriyi haftanın en önemli haberiyle açıp kapatacağım. Birleşik Krallık’ta 2017’de başlayan bir çalışma kapsamında üç ebeveynli sekiz bebek dünyaya geldi. En yaşlıları, 2 yaşına basan ikizler. Anneden alınan çekirdek DNA, babanın spermiyle döllenmiş yumurta ve üçüncü bir “sağlıklı” kişiden alınan yumurta ile üretilen bebekler, bu sayede anne ve babasının kalıtsal hastalıklarına sahip olmuyor. Deney kapsamında doğan 8 bebeğin 5’i şu an tamamen sağlıklı.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Aklınıza ve elinize sağlık 🙏🏻
İlgimi çeken haber," Rusya’da kabul edilen yeni internet yasası ile yasaklı / sakıncalı türden bir içeriği arama motorlarında ya da yapay zeka hizmetlerinde “ARAYANLAR” 65 dolar ceza ödeyecek."oldu.
Bu habere verilecek tepkileri tahmin etmek zor değil. Putini halk üzerinde zulmü giderek artıyor falan gibi bir yorum olur muhtemelen.(klasik batı yorumu)
Ama öbür taraftan bakınca , batılı ülkeler ve başta ABD olmak üzere tek bildikleri "alışveriş çılgınlığı, sosyal medya, LGBT gibi tuhaf ideolojiler " peşinde olan insan topluluğu..
Böyle bakınca da Rusya da kabul edilen bu yasaların pek de öyle olmadığı düşünülebilir mi. Putin, kendi halkını mı koruyor. aslında ? Sizcede Batı hakkında bu tanımlama doğru mu ? diye düşünmeden yapamıyorum...
asıl soru şu olmalı; İnsan için kim gerçekte ne öneriyor ?
* * *
Diğer konu; "OECD’nin 2023 tarihli raporuna göre Türkiye’nin yüzde 39’unun okuduğunu anlama ve problem çözme becerisi “düşük” seviyede." bilgisi oldu Bir önceki sene %49 du sanırım...🤣🤣Söylemek istediğim Niyete ulaşmada "istatistikler yalan söylemenin en güzel yollarından biri olup, nasıl yorumladıklarınızla değişkenlik gösterdiğidir..
" batıda bu kadar fazla düşünce kuruluşu,cemiyet, topluluk ittifak yada her ne hatsa olmasının neden de "kapitalizmin bu araçlara ve istatisliklerine ihtiyacı olmasından dır"
Herkes en büyük para aklama merkezinin Londdon City olduğunu bilir ama istatistiklere göre ! Türkiye gri listededir.
Bu istatistiği hazırlayana tek sorum ; "suhulet" ne demektir ne anlama gelir açıklasın Bu rapora tamam diyeyim..
herkese iyi günler..