Dünya Halleri: 209
21 - 27 Temmuz 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Devam eden tatilim sebebiyle gazete sayfamda ve blogumda bir şey yazmadım. “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nde ise dijital çağda ebeveynliğin zorlu ve bir parça da tutarsız yüzüne baktım. Bu konuda anlatacak daha çok şey vardı. Bir başka bölümde, konunun uzmanlarıyla ayrıca ele alacağım.
Gelelim dünya meselelerine…
🌍 Genel Gündem
ABD uzay ajansı NASA’nın “Apollo 11” görevi kapsamında, 20 Temmuz 1969’da ilk insan Ay’a ayak basmıştı (Ayrıca -bence- dünyanın en etkileyici siyasi konuşmalarından birine de vesile olmuştu). Bir web sitesi, hakkında pek çok komplo teorisi üretilen bu tarihi yolculuğun gerçek zamanlı tekrarını, resmi ses ve video kayıtları eşliğinde tecrübe edebileceğiniz şekilde bir araya getirmiş. 2 bin fotoğraf, 11 bin saatlik kontrol merkez ses kaydı, 240 saatlik uzay aracı - yer istasyonu iletişimi ve daha pek çok belgenin bir araya getirildiği muhteşem bir iş. İnternet ne güzel bir şey!
Bugün anlıyoruz ki Avrupa Birliği ve ABD, seneler önce fosil yakıtlı araçları baskılayıp elektrikli araçların önünü açarken Çin’in bu alanda elini ne kadar güçlendirdiğinden haberdar değildi. Bugün dahi büyük resme tam olarak hakim oldukları söylenemez. Örneğin Türkiye dahil pek çok pazarda BYD öne çıksa da şu an dünyanın en çok elektrikli araç satan 10 markasının 6’sı Çinli. Belki bir kısmının adını dahi duymadınız. Oysa bu markaların bazı ülkelerdeki pazar payı şimdiden yüzde 85’lere ulaşmış durumda.
Elektrikli araçların hem gündeminden hem bütçesinden ziyadesiyle nasiplenen Tesla’da ise işler fena halde karışık. Satışlar, gelirler, karlılık ve hisse değeri durmaksızın düşüyor. Tüm bu gelişmelere rağmen Tesla’nın değerlemesi yıllık gelirinin 190 katı! Yani hisse değerindeki yüzde 18’lik düşüş daha yolun başı sayılır. Turbun büyüğü heybede.
Sessiz sedasız aşınmayı sürdüren bir diğer teknoloji devi ise Apple. Steve Jobs’un ölümünden bu yana neredeyse kayda değer hiçbir şey geliştiremeyen marka, şansını bir de katlanabilir telefonlarda denemek istiyor. Tedarik zinciri analisti Ming-Chi Kuo’nun bu ürüne yönelik eski bir iddiası, bu hafta Tayvanlı araştırma şirketi TrendForce tarafından da teyit edildi. Katlanabilir iPhone’un ekranı kapalıyken 5,5 inç, açıldığında 7,8 inç olacak. Ne kadar heyecan verici, değil mi?
Telefon pazarında sahici bir fayda ve heyecan yaratma ihtimali olan modüler telefonların tarihini vaktiyle aktarmıştım. Bu alandaki güncel heveslerden biri de “H-One Pro” adlı konsept. Tak-çıkar mantığıyla çalışan yapısıyla ihtiyacınıza göre pil, kamera, hoparlör, bellek ya da başka bir bileşen ile destekleyebileceğiniz bir telefon. Tasarımcısı “Mechanical Pixel”in diğer konseptleri de gayet ilginç.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
“WeMove Europe” adlı çalışma grubunun raporuna (PDF) göre Rus devleti tarafından organize edildiği belirlenen dezenformasyon faaliyetleri kapsamında Twitter’a yapılan 125 şikayetin sadece 1 (bir) tanesi platform yönetimi tarafından dikkate alınmış. Diğerleri tamamen gözardı edilmiş.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Sosyal medya ünlüsü olup gününü gün etmek, paraya para dememek pek çoklarının ortak kariyer hayali. Ancak o mesleğin de geleceği pek parlak değil. En azından “organik” olanlar için. Brezilyalı perakende platformu “Magazine Luiza”nın yapay zeka (YZ) destekli sentetik sosyal medya yüzü “Lu of Magalu”, geçtiğimiz yıl marka işbirlikleri ve reklamlardan sadece Instagram’da 2 milyon 539 bin dolar gelir elde ederek bu alandaki liderliği ele geçirdi. Lu, paylaşım başına 34 bin dolar alıyor. (Neredeyse her mecrada en fazla takipçiye sahip sentetik fenomen ise: “Nobody Sausage”.)
Geçtiğimiz haftaki blog yazımda YZ destekli sentetik şarkıcıların yarattığı ekonominin ayrıntılarından bahsetmiştim. Bu alandaki en ilginç gelişmelerden biri bu hafta yaşandı. 404 Media’nın araştırma dosyası, müzik platformu Spotify’ın ölmüş müzisyenlerin ismini (elbette izin almadan) kullanarak, onlar adına YZ ile üretilmiş şarkılar yayımladığını ortaya çıkardı. Sözkonusu şarkılar haberin ardından kaldırıldı.
ABD merkezli araştırma merkezi Pew’un raporu, arama motorlarının YZ destekli özetleri web sitelerinin trafiğinde benzersiz oranda düşüşe sebep olduğunu gösterdi. Bulgulara göre YZ özeti gösterilen kullanıcıların arama sonuçlarında çıkan sitelere tıklama oranı yarı yarıya düşüyor. (Aslında bu denklemde bizzat Google da dolaylı bir mağdur. Çünkü yönlendirdiği web sitelerinin çoğundaki reklamlardan hatırı sayılır bir gelir elde ediyor. Tuhaf bir açmaz.)
Çin’in Shanghai (Şanghay) şehri 3 gün süren “Dünya Yapay Zeka Konferansı”na evsahipliği yaptı. 800 şirketin 3 bin ürün sergilediği etkinlikte Çin adına söz alan Başbakan Li Qiang, bu alandaki küresel rekabeti düzenlemek ve teknolojiyi paylaşmak için uluslararası bir çatı örgüt kurulmasını teklif etti. Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Ma Zhaoxu ise birliğin merkezi için çok sürpriz bir şehir önerdi: Shanghai.
OpenAI’ın ChatGPT başta olmak üzere bir dizi ürününü geliştiren isimlerden Shengjia Zhao, Meta’nın “Süperzeka Laboratuvarı”nın başına geçti. (Mark Zuckerberg’in yüz milyonlarca dolar saçarak transfer ettiği bu isimler “Metaverse” benzeri bir mahcubiyete sebep olur mu dersiniz?)
OpenAI’ın “GPT-5” kodlu yeni dil modelini Ağustos ayında kullanıma sunması bekleniyor.
Ek bilgi: Sam Altman diğer yandan “doğaüstü şeyler” yapma vaadiyle ihtiyaç duyduğu 100 milyon YZ işlemcisi için kaynak arıyor. Bu size bir şey ifade etmediyse, bir de şöyle aktarayım: 100 milyon işlemcinin bedeli 3 TRİLYON dolar. Gönlünden geçen esas tutar ise 7 trilyon dolar! İsteyenin bir yüzü…
Sam Altman’ın bir de ABD Başkanı Donald Trump öncülüğünde hayata geçen (ve ezeli rakibi Elon Musk’ı çileden çıkartan) 500 milyar dolarlık “Stargate Projesi” vardı. Yalan oldu gibi.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Meta 2019 yılından bu yana bir akıllı bileklik üstünde çalışıyor. Projenin hedefi, parmak hareketlerimizin bilek ve kolumuzdaki sinir ve kaslardaki yansımalarını takip eden bir arabirim geliştirmek. (Bir fare ya da klavye olmadan, sadece parmak hareketlerinizle cihazlarınızı kontrol edebildiğinizi düşünün.) Çalışmanın ilk prototipi bu hafta ortaya çıktı. Meta bu teknolojiyi akıllı gözlük ve benzeri cihazlarda kullanmayı amaçlıyor. İzleyelim.
Fabrikalarda çalışmak üzere tasarlanan “Walker S2” adlı bir insansı robota denk geldim. Şarjı kritik seviyede azaldığında pilini kendi başına değiştiriyor. İzlemesi bile tuhaf.
Muhtelif sebeplerden ötürü motosiklet kullanımı artıyor. Durum henüz Asya ülkelerindeki kadar vahim olmasa da Türkiye’de şimdiden 6 şehirde motosiklet sayısı otomobilleri geride bırakmış durumda. Kullananlara yönelik bir haberle bu kategoriyi ve bülteni kapatalım. İspanya merkezli kask üreticisi Zyon’un son modeli, 4 katmanlı filtresiyle sudan böceğe, tozdan alerjenlere; hatta zehirli gazlara kadar her zararlıyı sizden uzak tutuyor. Performansını telefon uygulaması ile takip edebiliyorsunuz. Kullandığınız bölgedeki hava kalitesine göre filtresini en geç 3 ayda bir yenilemeniz tavsiye ediliyor. (935 dolar)
Modern yaşamın en dertli atıklarından biri, her yerde karşımıza çıkan sigara izmaritleri. Elektronik sigaralar özelinde konuya odaklanan İspanya / Granada ve İtalya / Bologna üniversiteleri, her gün ortaya çıkan milyonlarca e-sigara izmaritini geri dönüştürerek asfalt yol onarımında kullanılacak bir alaşıma çevirmeyi başardı. Çin hükümetinin desteğiyle yürütülen çalışmada üretilen asfalt dolgu malzemesi, direnç, dayanım ve kullanım süresi olarak geleneksel asfalttan çok daha iyi performans sunuyor.
Doğaya yükü izmaritlere kıyasla çok daha az olsa da cam atıklar için de kafa yoranlar var. Birleşik Krallık / Portsmouth Üniversitesi, atık camları toz haline getirip toprakla sıkıştırmak suretiyle geleneksel tuğlaların yerini alabilecek dirençte, sürdürülebilir bir yapı malzemesi üretti.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
-"Jet Fazıl" namı duyulunca yüzlere trajikomik bir gülümseme geliyor bizim memlekete 🙂 "Jet Sam" bu tebessümü globalleştirebilecek mi? Göreceğiz 🙂
-Sigara içmediğim halde sigara izmaritlerini temizlemek zorunda kalmam (belediyenin yapması gerektiği halde yapmadığı bir çok iş) ağrıma gidiyor. Kağıt gibi bizim memlekette de izmaritler gıymata binse de kurtulsak.
-Geleceğin en yaygın ürünü akıllı gözlükler olacaktır diye düşünüyorum. Hem gerçek dünya hem dijital dünyayı insan algısına göre en ideal harmanlayacak olan tasarım akıllı gözlükler gibi geliyor ve şuan şu yazıları yazarken bile ihtiyaç duyuyorum.
-Dünyannın ve Nobel'in Orman yangınlarını durduracak acil mucize solüsyona ihtiyacı var.
Elinize saglik