Dünya Halleri: 212
11 - 17 Ağustos 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Hep bahsetmek istediğim fakat bir türlü elimin varmadığı bir konu var. Her bültenin sonunda, bu yayını gönüllü olarak desteklemek isteyenler için bir bağlantı paylaşıyorum. Toplam abone sayısı ile karşılaştırıldığında yok denecek kadar az kişi bu katkıyı sunuyor olsa da ve hiçbir beklenti içinde olmadıklarını bilsem de, yine de o kişilere ekstra bir şey sunabilmeyi çok istiyorum.
Her hafta yeni destekçileri ismen anarak teşekkür etmek gibi basit başlangıçlar yapmayı düşündüm. Ancak isimlerinin açıklanmasından rahatsız olabilecekleri düşünerek vazçgetim.
Hiçbir mecburiyetiniz yokken yaptığınız o küçük katkıları manevi anlamda çok önemsiyor ve kıymetli buluyorum. Teşekkür ederim.
(Eğer siz de o destekçilerden biriyseniz ve aklınıza sizler için yapabileceğim bir şey geliyorsa, paylaşmaktan çekinmeyin lütfen.)
Başlıyoruz.
🌍 Genel Gündem
İtalya, güneyinde yer alan Sicilya Adası’nı anakaraya bağlamak için dünyanın en uzun köprüsünü inşa edecek. 15,5 milyar euro bütçeyle 2032 yılında tamamlanması hedeflenen köprü, 3,6 kilometre uzunluğa ve 60 metre genişliğe, iki şerit otoyola ve iki hatlı raylı sisteme sahip olacak.
Ek bilgi: 1891 yılında, Osmanlı Sultanı Abdülhamid döneminde, İstanbul’un Avrupa ve Asya yakasını sualtından birleştirecek tünel hayali 2011 yılında “Avrasya Tüneli” adıyla gerçeğe dönüşmüştü. Sicilya’yı anakaraya bağlama hayali de benzer şekilde Roma İmparatorluğu dönemine kadar dayanıyor.
İklim krizinin en önemli gerekçelerinden biri olarak gösterilen karbon salımının neredeyse yarısı ABD ve Çin kaynaklı. Ne var ki Çin, hem sürdürülebilirlik hem de (daha dürüst bir ifadeyle “esasen”) enerji bağımsızlığı adına yenilenebilir kaynaklar konusundaki yatırımlarıyla da dikkat çekiyor. Öyle ki sadece geçtiğimiz Nisan ayında, Avustralya’nın tarih boyunca inşa ettiğinden daha fazla yeni güneş paneli kurmuş. “Made in China 2025” adlı hükümet planı doğrultusunda Çin, rüzgar ve güneş enerjisinin yanısıra elektrikli araç ve batarya üretiminde de dünya liderine dönüşmüş durumda.
Yapay zeka (YZ) alanındaki gelişmelerin de etkisiyle ülkelerin yeni rekabet alanı haline gelen yarıiletken sektöründe pay kapmak için birçok ülke yarış halinde. Bunların başında Meksika, Malezya ve Hindistan geliyor. En büyük engel ise bu bölgelerdeki yetişmiş mühendis eksikliği ve yüksek yatırım maliyetleri.
Apple’ın son patent başvurularından biri, yeni nesil iPhone ve iPad’ler adına ilginç bir ipucu barındırıyor. Tamamen camdan (ekrandan) oluşan bu konseptte, kullanıcının cihazı çevirdiği tarafa göre arayüz (menüler, ikonlar) da değişiyor. Daha basit bir ifadeyle, telefonu ters ya da yan çevirdiğinizde size bakan yüzey işlevsel hale geliyor. (Şirketin bu konuda benzer pek çok patent başvurusu var.)
Ek bilgi: Apple’ın önümüzdeki dönem duyuracağı pek çok yenilik, şirketin yazılım kodlarında yanlışlıkla yayımladığı bilgiler sebebiyle ifşa oldu. Özetle: Yeni HomePod mini, A17 çipli Apple TV, Studio Display 2 (monitör), A19 Pro çipli iPad mini, A18 çipli ucuz iPad ve M5 çipli Apple Vision Pro.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Google’ın (daha doğrusu çatı şirketi Alphabet’in) deneysel ileri teknoloji ürünlerini geliştiren X adlı iştiraki, bir zamanlar “Loon” adlı projesiyle uçan balonlardan yeryüzüne internet dağıtacak bir sistem geliştiriyordu. Hatta bu yapıyı desteklemek için geliştirilen “ışık huzmeleriyle” veri aktaran teknoloji, Barış Erkmen’in liderliğinde Hindistan’da test edilmeye başlanmıştı. Google’ın 2021 yılında projeyi iptal etmesinin ardından ekip kurduğu “Aalyria” adlı girişim ile hayallerini gerçekleştirmeye karar vermiş. Denemeye başladıkları “Tightbeam” adlı sistem, lazer ışınıyla 65 kilometre menzilde 100 gbps hızında internet erişimi sunuyor. Karada, havada, denizde ve uzayda.
Ukrayna ise ülkenin en büyük mobil operatörü Kyivstar üzerinden Elon Musk’ın alçak yörünge uydulardan internet dağıtan Starlink şirketiyle işbirliğine gitti. Starlink’in uydu üzerinden baz istasyonu (direct-to-cell) hizmetini kullanacak Kyivstar, böylece kapsama alanı dışındaki abonelerinin kesinti yaşamasını engellemiş olacak.
Ek bilgi: Resmi açıklamada yer almayan kısmı da kayda geçirmiş olalım. Böylece Ukrayna ordusu Rusya’ya yönelik dron saldırılarında daha güvenilir bir altyapıya kavuşacak.
Rusya, WhatsApp ve Telegram üzerinden sesli ve görüntülü konuşmaları engelledi.
Web cephesinde anonimlik ve mahremiyet hakkını ortadan kaldıran sessiz fakat ÇOK büyük bir dönüşüm yaşanıyor. Bazı ülkeler küçük yaştaki kullanıcıların sakıncalı içeriklere erişimini engellemek için kimlik üzerinden yaş kontrolünü mecburi kılıyor. Dijital hak savunucularıysa bunun dolaylı bir takip ve sansüre dönüşeceği konusunda ardı ardına uyarılar yapıyor. ABD ve Fransa’nın ardından bu düzenlemeye başlayan Birleşik Krallık’ta porno sitelerin trafiği yüzde 47 oranında düştü. Aynı gerekçeyle bu ülkelerdeki VPN kullanımı da tırmanışa geçti.
Ek bilgi: Türkiye’de internetin köküne kibrit suyu döken 5651 sayılı yasa da Atatürk’e hakaret ve çocuk pornosu bahanesiyle 2001 yılında, 57. Hükümet döneminde gündeme gelmişti. Ulusal kanallarda hükümetin tartışılabildiği bir dönemdi. Katıldığım her programda bu bahaneyle işin nereye varacağını anlatıp durdum. Meclis’e gidip, konuyu görüşen komisyona bu girişimin tehlikelerini anlattım. Hiçbiri işe yaramadı. Zamanla ve yaşanan benzer olaylarla Türkiye’de lafın, sözün bir fayda etmediğini anlayıp susmaya karar verdim.
Önceki sayılarımızda da değindiğim gibi Google, tekel oluşturduğu suçlamasıyla ABD’de bir kamu davasında yargılanıyor. Ticaret Bakanlığı şirketin Chrome adlı (pazar lideri) web tarayıcısını başka bir şirkete satmasını talep ediyor. İlk talibini 196. sayımızda paylaşmıştım: OpenAI. Bu hafta ikinci talip belirdi. O da bir YZ girişimi. Üstelik kural tanımaz iş yapış şekliyle gündeme gelenlerden biri: “Perplexity”. Şirketin Chrome için verdiği 34,5 milyar dolarlık (nakit) teklif, kendi piyasa değerinin iki katı. Bu ilgi elbette boşuna değil. Çünkü web tarayıcıları, YZ hizmetlerinin evrensel arayüzü olma yolunda. (Benim aktarmak istediğim fikirlerin çoğunu Twitter’da Umut Aydın özetlemiş.)
🤖 Yapay Zeka Gündemi
ABD Başkanı Donald Trump’ın tuhaf kararlarına bir yenisi daha eklendi. Buna göre çip üreticileri Nvidia ve AMD, Çin’e yapacakları satıştan elde edeceği gelirin yüzde 15’ini (mevcut vergilere ek olarak) hükümete aktaracak. Yani bir çeşit stopaj. Gelir tahmini 2 milyar doları geçmeyecek bu karar ulusal güvenlik uzmanlarınca büyük bir hata olarak görülüyor.
Ek bilgi: Bu yeterli gelmediyse, bir tane daha: Geçtiğimiz hafta CEO’suna yönelik casusluk ithamlarında bulunan Trump, ABD hükümetinin Intel’den pay alması için harekete geçti!
Çin yönetimiyse bir anda yürürlükten kaldırılan ABD yaptırımlarından işkillenerek, Nvidia’nın (satışına izin verilen) “H20” ve AMD’nin “MI308” kodlu YZ çiplerinde uzaktan erişime imkan sunan arka kapılar bulunduğunu iddia etti. Kamu kurumlarının ve yerli girişimlerin bu çipleri almamasına yönelik uyarının ardından Nvidia yazılı bir açıklamayla “alnımız ak, başımız dik” dedi.
Ek bilgi: Nvidia bu hafta ayrıca bir “liyakat” tartışmasının da merkezindeydi. Gerekçesi CEO Jansen Huang’ın oğlu Spencer ile kızı Madison’ı şirkette üst düzey görevlere almış olması. Huang konuya ilişkin “Bizim şirkette birçok çalışanın çocukları görev alıyor. Ebeveynlerini utandıracak olsalar, anne-babaları onları işe sokmazdı” şeklinde bir açıklama yaptı. Ben ikna oldum.
Kendi seçeneklerine odaklanma kararı alan Çin, bu konudaki en büyük kozu Huawei. “DeepSeek” adlı YZ modelinin ikinci neslinin eğitiminde Huawei imzalı “Ascend 910B” kodlu çipler kullanılanacaktı. Ancak çiplerin beklenen performansı vermemesi sebebiyle DeepSeek, yeni sürümün çıkış tarihini ertelemek zorunda kaldı. DeepSeek R2, bir önceki sürümde olduğu gibi yeniden Nvidia çipleriyle eğitilecek (ancak Huawei çipleriyle hizmet verecek).
YZ ile doğrudan ilgili değil ama değinmiş olalım. OpenAI’ın CEO’su Sam Altman, beyne yerleştirilecek çip geliştiren “Merge Labs” adlı bir girişimi hayata geçirmeye hazırlanıyor. 850 milyon dolar değer biçilen girişim dolaylı olarak Altman’ın “World” olarak bilinen kriptopara girişimiyle de bağlantılı.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Kategoriye, defineci tayfa için müjde gibi bir haberle başlayalım. “RTX” adlı şirketin bilimcileri, Rydberg atomlarını kullanan bir “kuantum radar” prototipi geliştirdi. Bu cihaz yeraltı kaynaklarının yanısıra gömülü nesne ve yapıları da görüntüleyebiliyor. Tarama geleneksel radarlardaki metal antenler yerine 1 cm’lik cam hücrede yer alan (çok afedersiniz) Sezyum atomu bulutu ile gerçekleşiyor.
Televizyonlarda karşımıza çıkan LED, OLED, AMOLED gibi teknolojilere aşina olmalısınız. Yeni nesillerde bu listeye bir de “Micro RGB” adlı seçenek eklendi. Kabaca her pikselinde mikrometre boyutunda kırmızı, yeşil ve mavi renkli LED’ler bulunan bir yapı. Böylece her piksel renkleri bağımsız üretebildiği için hem daha az enerjiyle daha parlak, canlı bir görüntü sunuyor hem de daha uzun ömürlü bir oluyorlar. Bu teknolojiyi kullanan ilk ürünlerden biri Samsung’un bu hafta satışa sunduğu 115 inçlik modeli oldu. (30 bin dolar)
🩺 Sağlık Olsun
“Your Choice” adlı sağlık girişimi, erkeklere özel ve hiçbir yan etkisi olmayan bir doğum kontrol hapı üretti. İnsan üstündeki klinik deneyleri başarıyla sonuçlanan ve emsallerinin aksine hormon içermeyen yöntemin birkaç sene içinde satışa sunulması hedefleniyor. İlaç tek doz ile 76 saate kadar etkili oluyor.
42 yaşındaki bir diyabet (şeker) hastası, kendi pankreas hücrelerine CRISPR tekniğiyle uygulanan genetik değişiklik ile insülin üretmeye başladı. İsveç’te uygulanan tedavinin başarılı olması durumunda Tip 1 diyabetin ilaçsız tedavisi yolunda yeni bir sayfa açılacak.
ABD / Maryland Üniversitesi, karbon monoksit zehirlenmesine maruz kalanların kanını dakikalar içinde temizleyen bir panzehir geliştirdi. Bu amaçla üretilen protein, kandaki karbon monoksiti sünger gibi toplayarak vücuttan atılmasını sağlıyor.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
"çok afedersiniz sezyum" 😂
Çok afedersiniz gudubet “ Sezyum” atomu diyerek eli artırıyorum.