Dünya Halleri: 213
18 - 24 Ağustos 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Ağustos ayı ile yaz mevsimi de teorik olarak yavaştan veda ediyor. “Teorik” dedim zira iklim değişimi sebebiyle mevsimlerin döngüsü de kayıyor. Bizden sonraki kuşaklar muhtemelen Eylül-Ekim aylarını da yaz olarak yaşayacak.
Benim için değişmeyecek tek konu, doğumgünüm. Yeni yaşımda daha seçici üretme konusunda kendime bazı hedefler koydum. Hayırlısı diyelim.
Önümüzdeki haftadan itibaren podcast yayınıma ve gazete yazılarıma da kaldığım yerden devam edeceğim.
Benden haberler böyleydi. Dünyadan haberler ise çok daha renkli.
🌍 Genel Gündem
“Naegleria fowleri” ismi size bir şey ifade etti mi bilmiyorum. Telaffuzu bile zor. Diğer ismi daha açıklayıcı: “Beyin yiyen amip” 😳 Bakterilerle beslenen bu amip, beyninde sebep olduğu hasar ile bulaştığı kişilerin yüzde 97’sini öldürüyor. Göl, kaplıca, kuyu / musluk suyu ve yüzme havuzları gibi iyi klorlanmamış sularda yaşayan bu musibetin izine ilk olarak 1960 yılında Avustralya’da rastlanmış. Sonra ABD’de de görülmüş. Neden bahsettiğime gelirsek; bu hafta (yine) Avustralya’nın su rezervlerinde izine rastlanmış.
Ek bilgi: Bu olay bana bir başka derdi hatırlattı: “Lejyoner hastalığı”. Uzun süre kullanılmayan klima, jakuzi, havuz; hatta yazlık türü geçici kullanılan mekanlarda su deposu ve şebeke borularında çoğalan bu bakteri zatürreye benzeyen ciddi bir akciğer rahatsızlığına sebep oluyor. Özellikle uzun süre kullanılmayan yazlık gibi ortamlarda, ortamda nefes almadan muslukları açıp, mekanı terk edip, bir süre şebeke içindeki suyun giderden akması ve ardından ortamın uzun süre iyice havalandırılması tavsiye ediliyor. Aklınızda olsun. (Genel bir tedbir olarak durgun sulardan uzak durmakta fayda var.)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) 2009 yılında ilk 200 TL’lik banknotu bastığında dolar ortalama 1,50 kurundaydı. Yani 200 (Y)TL ile 135 dolar alınıyordu. Bugün aynı banknotla sadece 5 dolar alabiliyoruz. Yani bu süre içinde Türk Lirası, ABD Doları karşısında değerinin yüzde 96’sını kaybetmiş. Dolayısıyla (2009 oranlarını baz alırsak) TCMB’nin en az 5 bin TL’lik yeni bir banknot basması gerek. Basmıyor. Neden? Bunun (vatandaşın hayrına olmayan) pek çok sebebi var. En önemlilerinden biri, kredi kartı ve banka tabanlı “kayıtlı ekonomiyi” büyütmek. Buna paralel çabalardan biri de “dijital para” (kripto değil!). Olayın uzun vadede “programlanabilir para”ya kadar yolu var. Potansiyel tehlikelerini bir yazımda ayrıca aktarmıştım. Avrupa Birliği (AB) de bu alandaki “Dijital Euro” çalışmalarında gaza bastı. Gerekçesi, ABD Kongresi’nin onayladığı “Genius” adlı 288 milyar dolarlık (Amerikan dolarına endeksli) stabil kripto para yasası.
ABD Doları’nın piyasa gücünü artıracak bu hamle diğer yandan Çin’in 2014 yılından bu yana üstünde çalıştığı “Dijital Yuan” girişimini hızlandırıp, kripto para yasağını gevşetmesine sebep olacak gibi görünüyor. İlk istisna Hong Kong ve Şanghay bölgesinde geçerli olacak. (Japonya ve Güney Kore’de de benzer hazırlıklar var.) İtibari para birimlerine endeksli kripto akçelerin 2028 yılında 2 trilyon dolarlık hacme ulaşması bekleniyor.
Çin ile devam edelim. Tesla, “YL” kodlu, 6 koltuklu sedan aracını ilk olarak Çin’de satışa sundu. 47 bin dolar fiyatlı model 751 km menzile sahip.
Google ise bu haftaki “Made by Google” etkinliğinde yeni telefonu “Pixel 10” modelini tanıttı. En önemli yenilikler arasında “MagSafe” benzeri mıknatıslı şarj yüzeyi, telefoto sensörü ve Tensor G5 çip seti bulunuyor. 800 dolardan başlayan fiyatlarla. (Pixel serisinin Türkiye’de satılmıyor oluşunu aklım almıyor.)
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
“Jean Pormanov” ismini kullanan 46 yaşındaki Fransız içerik üreticisi “Raphael Graven”, video platformu Kick’te gerçekleştirdiği canlı yayın sırasında hayatını kaybetti. Haberi alınca para toplamak için yaptığı sınırları zorlayan içerikleriyle tanınan JP’nin kanalına girip yayını seyrettim. İnsanın para için o durumlara düşmesini, kendine o işkenceleri çektirmesini anlamaya çalıştım. Onlar mı suçlu, yoksa izleyip para verenler mi bilemedim. Fransa’nın Dijital İlişkiler ve Yapay Zeka Bakanı Clara Chappaz, olay ve failleri hakkında soruşturma başlattı.
Hindistan meclisi, sanal ürün satın alınan çevrimiçi oyunları yasaklayan yasayı kabul etti. Oyun üreticileri (ve yatırımcıları) konuyu Yüksek Mahkeme’ye taşıma kararı aldı.
Birkaç sayıda değindiğim bir gelişmenin takibini yapalım. Birleşik Krallık (hani şu “İngiltere” dediğimiz) yürürlüğe koyduğu yasa gereği her veri merkezinin emniyet ve istihbarat kurumları için bir açık kapı bırakmasını şart koşmuştu. “iCloud” ile bu hizmeti veren Apple ise “birisi için açtığımız kapıdan başkaları da girebilir” diyerek karara itiraz etmiş ve konuyu mahkemeye taşımıştı. ABD Başkanı Donald Trump ve Başkan Yardımcısı JD Vance’in girişimiyle Birleşik Krallık hükümeti geri adım attı ve “ABD vatandaşlarının” verilerinin bu düzenlemeden muaf kalmasına karar verdi.
Son sayılarda aktardığım gibi Rusya yönetimi WhatsApp ve Telegram’ı yasaklayarak vatandaşlarını “MAX” adlı “yerli ve milli” uygulamaya davet etmişti. Bu hafta yürürlüğe giren düzenlemeyle, ülkede satılacak yeni cihazların hepsinde MAX uygulamasının yüklü gelmesi mecburi oldu.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
OpenAI şirketinin kurucu ortaklarından Elon Musk, zamanla Tesla kökenli çıkar çatışmaları sebebiyle şirketten ayrılmak durumunda kalmıştı. 2025 yılında ise OpenAI CEO’su Sam Altman ile ilkesel bir kavgaya tutuşarak mahkemelik olmuş, bir yandan da şirketi 97,4 milyar dolara satın almak için girişimde bulunmuştu. Bu hafta ortaya çıkan mahkeme kayıtlarına göre Musk bu dönemde Meta CEO’su Mark Zuckerberg’e “at bi’ sakal da birlikte alalım şunu” diye teklif götürmüş ancak Zuckerberg buna yanaşmamış.
Mevcut ve eski OpenAI çalışanlarının ellerindeki 6 milyar dolar değerindeki hisseyi, şirketin ana yatırımcılarından SoftBank, Thrive Capital ve Dragoneer adlı gruplara satmak için görüştüğü iddia ediliyor.
YZ sektörünün donanım tarafında iki temel direği var: Veri merkezleri ve yarıiletken çipler. Synergy Group imzalı araştırmaya göre veri merkezleri bu yıl içinde küresel çapta 400 milyar doları aşan bir pazar oluşturacak.
ABD yönetimi Nvidia’nın Çin’e (H20 serisi) YZ çipi satışını serbest bırakınca, Çin yönetimi “kesin casusluk için bir açık kapı yerleştirdiler” diyerek yerli şirketlerin bu çipleri kullanılMAmasını tavsiye etmişti. En büyük ikinci pazarını kaybetmek istemeyen Nvidia CEO’su Jensen Huang, çiplerini üreten TSMC’nin Tayvan fabrikasını ziyaretinde sadece Çin’e özel üretilecek YZ çipi için ABD yönetimiyle görüştüklerini açıkladı.
Çin’in küresel YZ devi DeepSeek, yerli çiplerle hizmet veren yeni sürümünü kullanıma sundu. Denemek isterseniz, buyrun.
Microsoft’un tüm YZ operasyonunu yöneten Mustafa Suleyman, blogunda uzun bir yazı paylaştı. Dikkatimi çeken ayrıntılardan biri şu çağrısı oldu: “lütfen YZ’ya insan gibi davranmayı bırakın”. Suleyman’a göre yakın gelecekte bilinçliymiş “gibi” görünen YZ’lar belirecek. Öyle olmayacaklar ancak bizi bilinçli olduğuna ikna edecekler. Özetle “Eğer bilinçli olduklarını zannedersek, onları koruma derdine de düşeriz” diyor. İlginç bir zihin jimnastiği.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Elektrikli araçların pillerinin neredeyse tamamı (aynen telefon benzeri kişisel teknolojik cihazlarımız gibi) lityum-iyon tabanlı. Bir de piyasada satılan geleneksel pillerden aşina olduğumuz katı-hal (solid-state) formu var. Bu tür pillerin denk performansı sunmanın yanısıra lityum-iyon’un nal topladığı soğuk havalarda performans kaybetmemesi gibi üstünlükleri var. Bu alandaki ilk modeli Çinli otomotiv markası MG piyasaya sürmeyi hedefliyor. Dünyanın en büyük pil üreticisi (Çinli) SAIC ile geliştirilecek dünyanın ilk yarı-katı hal pilli modeli “MG4 Anxin Edition”, önden çekişli ve 161 beygir gücünde motor kullanacak. Fiyatının 10 bin 200 dolar olacağı söyleniyor.
Fiyatları iyice anlamsız seviyelere çıktığı için artık plak almıyorum ancak plakçalarlar hakkındaki yazım, kişisel blogumun hala en çok okunanlarından biri. Bu alandaki yeni arayışlar da sürüyor. Hollanda tasarımı “Miniot Wheel 3” adlı en yeni seçenek, plakları dikey halde çalıyor. Onu farklı kılan yanıysa iğne yerine ışık huzmelerini kullanarak plağı okuması. Böylece plak aşınması ya da iğne eskimesi gibi dertler de ortadan kalkıyor. Bu ayrıcalık için 2 bin 900 euro ödemeniz gerekiyor.
Bir de CD çalar konsepti paylaşmak istedim. “Vivia” kodlu tasarım, CD’yi bir plak gibi yerleştirip çalabileceğiniz bir forma sahip. İğne kolunun işlevi ve CD kutusunun kapak gibi yerleşmesi çok hoşuma gitti.
🩺 Sağlık Olsun
Birleşik Krallık / King’s College London Üniversitesi, dişleri koruma, onarma ve soğuk-sıcak hassasiyetini giderme konusunda piyasadaki tüm alternatiflerden daha iyi bir macun üretti. Bu bile yeterli ama esas ilginç ayrıntı hammaddesinde: SAÇ kılı! Saç tüylerinden elde edilen keratin proteininden üretilen macun, diş minelerinin yenilenmesini de sağlıyor.
İsviçre / ETH Zurich laboratuvarı, kriz sonrası ölen kalp hücrelerinin yerini alacak yeni bir polyester yama geliştirdi. Benzerlerin aksine biyouyumlu yapıya sahip yama, 3 gün içinde kalp içinde hiçbir yabancı madde bırakmadan parçalanarak dokuyla bütünleşiyor. Domuz üzerindeki deneylerde 8 mm büyüklüğündeki deliğin kanaması bu yamayla anında durmuş.
Bu çabamı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Doğum gününüzü kutlar, nice sağlıklı mutlu güzel yıllar dilerim
Nice mutlu, sağlıklı yıllar dilerim.