Eylül ayının ilk sayısından merhaba.
Sonbahara giriyoruz gibi fakat uzmanlar iklim değişikliği sebebiyle mevsimlerin küresel çapta kaydığını, dolayısıyla geleneksel mevsim algılarımızı da değiştirmemiz gerektiğini söylüyor. Yeni düzende yaz tatili “Eylül-Ekim” aylarını kapsayacakmış. Turizmden iş dünyasına dek altüst olacak binbir ayrıntı.
Gelin bakalım dünyada başka neler olup bitiyor.
🌍 Genel Gündem
Oldukça şaşırdığım bir yazıyla başlayalım. Bilimcilere göre dünya üzerindeki yaşam formlarının henüz sadece yüzde 10’u hakkında bilgi sahibiymişiz. Böcekler, akarlar, kabuklular gibi; yaşayan canlıların yüzde 90’ını oluşturan milyonlarca tür hakkında hiçbir bilgimiz yokmuş. Biyologlar buna “biyolojinin karanlık maddesi” anlamına gelen “dark taxa” diyormuş. Hemen her gün yeni canlılar keşfediliyor ve kataloglanıyor fakat yeterli ödenek olmadığından neredeyse hiçbiri ayrıntılı şekilde incelenemiyor. Bunun için Kanadalı biyolog Paul Hebert geliştirdiği “Barcode of Life” (Yaşamın Barkodu) adlı sistemle 1,5 milyon türün genetik verisini kayda geçirmiş. Hedef, 2040 yılına kadar kalan tüm türleri envantere eklemek.
“İnsanlık tarihinin en büyük projesi” denince gözünüzde ne canlanıyor? Benim aklıma ilk gelenler “Mısır Piramitleri” ve “Büyük Hadron Çarpıştırıcısı” oldu. Hiçbiri değilmiş. Bu unvan, (vaktiyle bir derlemesini yaptığım) Fransa’da inşası süren “ITER” adlı füzyon enerji tesisi. 168 milyon euro tutarındaki son ihalesini ABD’nin nükleer devi Westinghouse kazanmış. 35 ülkenin işbirliğiyle yürütülen proje ABD’nin mıknatıslarını, Çin’in güç bileşenlerini, Rusya ve Japonya’nın bobinlerini kullanıyor. Dünya gündemine bakınca, bilim en “birleştirici” güç gibi. Tesisin hedefi 50 megavat enerji girişiyle 500 megavat enerji üretmek. Bunun için hidrojeni 150 MİLYON derece santigrat ısıtarak yeryüzünde Güneş’in bir kopyasını oluşturacak. Planlandığı gibi 2035’te tamamlanırsa, dünyanın teorik olarak “sonsuz” bir enerji kaynağı olacak.
Enerji demişken; Almanya kömür kaynaklı enerji üretimini azaltma konusunda 2028 yılı için koyduğu hedefe (yüzde 10 oranında aşarak) şimdiden ulaştı (PDF). Ülke, 2038 yılında tüm kömür santrallerini kapatmayı taahhüt etmiş durumda.
Bilimin faaliyet alanlarından biri de “savunma” sektörü (nedense ”saldırı” sektörü yok; sadece savunuyorlar). Son meyveleri bu hafta Çin’in (birbirinden demokratik) 20 yabancı ülke başkanını ağırladığı etkinlikte sergilendi. Yapay zeka (YZ) destekli radara yakalanmayan dronlar, kıtalararası füzeler, hayalet ve “robot kurtlar”. Evet, kurt. Atıl kurt.
Samsung’un üç defa katlanan telefonunu 29 Eylül’de Güney Kore’de gerçekleştireceği etkinlikte tanıtılması bekleniyor. (4 defa katlanan da çıkar mı dersiniz?)
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
ABD Ticaret Bakanlığı, Chrome adlı web tarayıcısı üstünden tekelci faaliyet yürüttüğü iddiasıyla Google’a kamu davası açmış ve şirketi parçalanmanın eşiğine getirmişti. Dava bu hafta sonuçlandı. Yargıç Google’ın arama ve reklam pazarında yasadışı tekel oluşturduğunu kabul etti ancak sürpriz bir sonuçla bir dizi düzenleme şartıyla Chrome tarayıcısının Google bünyesinde kalmasına izin verdi (PDF). 230 sayfalık karar metnine göre Google artık Chrome’un varsayılan tarayıcısı olması için şirketlerle anlaşma yapamayacak ve rakip ürünlerle bazı verileri paylaşmak zorunda kalacak. Victor Wynne’nin blogunda bunu eleştiren çok ilginç bir yazıya denk geldim. Google’ın verileri paylaşma şartının serbest piyasa kurallarına aykırı olduğunu, rakiplerin daha iyi ürün geliştirerek rekabet etmesi gerektiğini söylüyor. Unuttuğu noktaysa mevcut düzende bunun imkansız olduğu. Kararı tekel karşıtı çabalara bir darbe; hatta “bankayı soyanı yakalayıp teşekkür etmek” gibi niteleyenler de var.
Google cephesinden bir başka haber: YouTube da artık (Netflix gibi) Premium üyelerinin aile hesaplarını lokasyon tabanlı kısıtlama kararı aldı. Yani Premium üye olan kişi ve üyeliğini paylaştığı aile üyeleri aynı evde olmak durumunda (ya da yeni tanıtılan “iki kişilik Premium hesap” satın alacak). İş mi şimdi bu?
Donald Trump’ın dünyayı söğüşlemek amacıyla geliştirdiği kripto akçe “World Liberty Token” bu hafta tedavüle girdi. Ve ilk gününde yüzde 12 değer kaybetti.
Dünyanın en büyük korsan spor yayın platformu (hayır, Selçuk kardeşiniz değil) uluslararası bir operasyonla kapatıldı. Mısır merkezli “Streameast” adlı site, sadece geçtiğimiz yıl 1 milyar 600 milyon izleyiciye ulaşmıştı.
Amazon’un uydular üzerinden internet erişimi sunan (Starlink rakibi) “Kuiper” ağı, 1gbps hıza ulaştı.
Atlassian, 2019’da kurulan ABD / New York merkezli “The Browser Company” şirketini 610 milyon dolar nakit bedelle satın aldı. Şirket, bu yıl tanıttığı “Dia” adlı YZ destekli tarayıcı ile gündeme gelmişti.
İnanması zor fakat Instagram, 15 yıl sonunda nihayet iPad uygulamasını kullanıma sundu!
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Çin hükümeti, açık kapı içerdiği ve siber güvenlik riski yarattığı iddiasıyla yerli şirketlerin Nvidia çiplerini kullanMAmasını talep etmişti. Ancak mevcut veriler başta (TikTok’un sahibi) ByteDance olmak üzere birçok Çinli teknoloji devinin H20 çipine sipariş yağdırdığını ortaya koydu.
Çin gibi kendi çiplerini geliştirmek için çalışan ülkelerden biri de Hindistan. Son 4 yılda 10 yariiletken projesi başlatan hükümet, 18 milyar yatırım taahhüdü, 7 milyar dolarlık devlet teşviği, 23 tasarım projesi ve 60 binden fazla öğrencinin çip eğitimini gerçekleştirmiş. Hint yönetimi ayrıca yeni projelere yüzde 70’e varan sermaye desteği sunuyor. Yeni hedef ise, yurtdışındaki çip şirketlerinde çalışan Hint uzmanları Hindistan’a dönmeye ikna etmek.
Apple’ın ChatGPT ve Perplexity ile rekabet edecek bir YZ tabanlı arama motoru üstünde çalıştığı iddia ediliyor. 2026 yılında kullanıma sunulması hedefleniyor.
YZ girişimi Anthropic, bu hafta 183 milyar dolar değerleme üzerinden 13 milyar dolar yatırım aldı (Mart ayında değeri 61,5 milyar dolardı). Böylece sektörün en değerli 4. girişimi unvanını kazandı.
İsviçre kendi açık kaynaklı YZ modelini tanıttı. Yüzde 40’ı İngilizce dışındaki dillerden 15 trilyon parametreyle eğitilen “Apertus” adlı büyük dil modeli (LLM), ülkenin kamu kurumları tarafından hayata geçirildi.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Örümceğin ağını ördüğü lif, pamuktan hafif ve çelikten güçlü yapısıyla yıllardır bilim dünyasının üstünde çalıştığı ancak büyük miktarda üretemediği (ölçekleyemediği) bir doğal materyal. Çözümü yine bilim buldu. Genetiği değiştirilmiş ipek böcekleriyle örümcek lifiyle yüzde 90 oranında benzer koza üreterek! Yeni ürünün sağlıktan savunma sanayiine dek birçok potansiyel kullanım alanı bulunuyor.
Tesla, YZ (Grok) destekli, yeni nesil “Optimus” robotunu tanıttı.
Yunanistan’da düzenlenen ve insansı robotların marifetlerini sergilediği “Ancient Olympia” da ilginç görüntülere sahne oldu. Uzmanlar bilimkurgunun kadim hayali “ev robotları”nın ancak 10 yıl sonra gerçeğe dönüşebileceğini belirtiyor. Öncelikli kullanım alanı “uzay” olacak.
İsviçre Posta İdaresi “Swiss Post”, Migros ile ortaklaşa geliştirdiği (RIVR üretimi) otonom dağıtım robotlarını tanıttı.
Bir kişisel itiraf: İlk tanıtıldığı 1998 yılında Audi TT’ye resmen aşık olmuştum (Türkiye’de ilk sahibinin Cem Yılmaz olduğunu hatırlıyorum). Firma bu hafta “TT Sports Coupe” modelinden ilhamla geliştirilen “Concept C” modelini tanıttı. Porsche Boxer EV’nin motorunu kullanan elektrikli model 482 km menzile sahip. Yine çok güzel. 2027’de satışa sunulacağı söyleniyor.
BMW ise 10 milyar euro bütçeyle geliştirdiği “süperbeyin” ile güçlendirdiği “iX3” kodlu yeni bir elektrikli modeli tanıtmaya hazırlanıyor.
Otomotiv dünyasından son bir haber daha: 27 yıl önce sıradışı kompakt formuyla yepyeni bir kategori oluşturan “Smart”, önümüzdeki sene “#2” kodlu yeni (elektrikli) modelini satışa sunacak.
🩺 Sağlık Olsun
“Zayıflama hapı / iğnesi” olarak tanınan ilaçlar son dönemin en büyük ilgi alanlarından biri. Yarattıkları milyarlarca dolarlık pazarla kıyasıya bir rekabeti oluşturan bu alana “doğal” bir seçenek daha eklenmek üzere. Çin’de (fareler üzerinde) gerçekleştirilen bir çalışmada, yeşil çayda bulunan polifenol maddesi ve deniz yosunu liflerinden üretilen bitki bazlı mikroboncukların yağları bağırsakta yakalayarak kilo kaybı sağladığı belirlendi. Üstelik hiçbir bağırsak rahatsızlığına sebep olmadan. Proje şimdi 26 insan denek üzerinde ilerliyor.
Kanada / McGill Üniversitesi, yüksek tansiyonun kökeninde beynin de etkin rol oynayabileceğini belirledi. Kullanılan teknikte, beynin hipotalamus bölgesindeki bazı nöronların (vazopressin) baskılanmasıyla tansiyon düşürüldü. Yeni bir mucize tansiyon hapı yolda olabilir.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Katlanabilen telefonlardan dili 1 kere yananin bir daha asla ve asla bulasmadigi kesin. Zamaninda satis bedeli 699 euro olan Samsung Flip 3, pantolon cebimden kayarak yalnizca 1 (yaziyla bir) kere yere düstü ve sonuc: Ekran bozuldu ve telefon kullanilamaz hale geldi. Tamir bedeli ise ayri bir hikaye... 450 €.
Migros,İsviçre,robotlar...hayat ne garip...