Hafta boyu o kadar çok şey olup bitiyor ki, özetlemek dahi “özet” sınırlarını zorluyor. Mümkün olduğunca kısa tutmaya çalışsam da yine uzun bir metin sizi bekliyor. E-postalar yarıda kesilirse, lütfen “devam” bağlantısına tıklamayı unutmayın. (Aynı gerekçeyle bu hafta “Sağlık Olsun” kategorisine yer veremedim, önümüzdeki sayı telafi ederiz.)
🌍 Genel Gündem
Apple’ın bu hafta tanıttığı yeni ürünlerinden bahsedeceğim fakat önce bir altlık yapmam gerek. 2011 yılındaki bir blog yazımda, çok faydalandığım (ve imrendiğim) 1998 tarihli “Triumph of the Nerds” belgeselinden bahsetmiştim. Robert X. Cringely’nin internet girişimciliğinin ve Silikon Vadisi’nin altın çağını aktardığı yapımın üçüncü bölümünde dönemin Apple CEO’su Steve Jobs’un (sonradan ayak oyunlarıyla kendisini şirketten uzaklaştıracak) John Sculley’ye yaptığı iş teklifi aktarılır. Jobs’un o dönem Pepsi’nin Başkanı olan Sculley’ye çağrısı gayet nettir: “Hayatının kalan kısmında şekerli su satmaya devam mı etmek istersin yoksa gelip benimle dünyayı değiştirmek mi?” Sculley kabul eder (ve olaylar gelişir).
Steve Jobs’un Sculley’yi devirip tekrar başa geçtikten sonra hayata geçirdiği ürünleri hatırlayın: iMac, iBook, Mac OS X, iPod, iTunes, iPhone, iPad, App Store, iCloud… Peki ya halefi Tim Cook? Apple’ın Cook döneminde yaptığı, tam da Jobs’un küçümsediği türden: Şekerli su türevleri sunmak. Diğer markaların şekerli sularının birçok bahanesi olabilir. Fakat Apple’ın içine düştüğü “sıradanlaşma sarmalı” ölümcül.
Gelelim tanıtılanlara: iPhone 17 (ve Pro), (ince seri) iPhone Air, Apple Watch 11 ve AirPods Pro 3. iPhone 17 ile neredeyse tüm ayrıntılar sızmıştı ve bültende parça parça paylaşmıştım. iPhone Air ise ince tasarımıyla gayet etkileyici görünüyor. 98 senesinde floppy disket sürücüsünü kaldıran iMac gibi, iPhone Air de telefondan fiziki SIM kartını kaldırarak sadece yazılım tabanlı eSIM desteği sunuyor. Yeni bir Apple alacak olsam tercih yapmakta epey zorlanırdım.
Bu ürünlerle bağlantılı iki gelişme daha aktarayım. Douglas Adams’ın kulağa kaçarak tercüme yapan “Babil Balığı” misali farklı diller arasında neredeyse eşzamanlı tercüme yapabilen “AirPods Pro 3”, Avrupa Birliği kapsamında (büyük ihtimalle kişisel verileri koruma kanunu GDPR endişesiyle) şimdilik kullanılamayacak.
Diğer yandan eSIM kullanımının (neredeyse) yasak olması sebebiyle iPhone Air, en büyük pazarlarından Çin’de şimdilik satılmayacak.
Biraz gölgede kalmış olsa da aynı etkinlik kapsamında tanıtılan Blackmagic tasarımı “Camera ProDock” adlı güzelliği de benim gibi video üretimine meraklı dostlara hatırlatmış olayım.
Kodak durur mu, yapıştırmış cevabı 😜 Bir türlü öl(e)meyen marka, bu hafta “Charmera” kodlu yeni bir seri tanıttı. Anahtarlık boyutunda bir dijital kamera. Ve bence HARİKA görünüyorlar. Alacaktım fakat anında tükendi. (30 dolar)
Tesla yönetim kurulu bu hafta çok mantıklı, bir o kadar da anlamlı bir kararla Elon Musk’a önümüzdeki 10 yıl boyunca toplamı 1 TRİLYON dolara ulaşacak bir ödeme paketi hazırladı. Bunun için Musk’ın yılda 20 milyon araç satması, 1 milyon robot üretmesi, 1 milyon otonom taksiyi hayata geçirmesi, 10 milyon otonom sürüş abonesi kazanması ve 400 milyar dolar FAVÖK yaratması gerekiyor. Oldu olacak tilki deseydiniz.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Musk’ın bir diğer girişimi SpaceX’in alçak yörünge uydularından internet erişimi dağıtan iştiraki Starlink, EchoStar ile imzaladığı anlaşmayla mobil iletişim (konuşma) desteği de sunmaya başlamıştı. Elon Musk katıldığı bir yayınında, nihai hedefin Starlink’i bir operatör; hatta telefon markası haline getirmek olduğunu söyledi.
“Zuckerberg, Meta’yı mahkemeye verdi!”. Gayet tahrik edici bir haber başlığı fakat tam olarak öyle değil. ABD / Indianapolis’te 38 yıldır avukatlık yapan “Mark E. Zuckerberg”in iş ve kişisel hesapları, Meta CEO’su “Mark Zuckerberg” adına sahte hesap açtığı gerekçesiyle 2011’den bu yana 10 kez askıya alınmış. Kimi zaman aylarca kapalı kalmış. Reklam harcamaları boşa gitmiş, kendisine ulaşamayan müşterilerini kaybetmiş. Sonunda dayanamayarak şirketi dava etme kararı almış.
TikTok, yaptırdığı bir araştırmanın sonuçlarına dayanarak, Z kuşağının arama yapma tercihinde Google ile arasının hızla kapandığını iddia ediyor. Bu gerçekten ilginç, önemli ve takip edilmesi gereken bir dönüşüm.
Çocuklar üzerindeki psikolojik etkilerini inceleyen Fransa Parlamento Komitesi ise TikTok’un gençlerin sağlığını; hatta hayatlarını kasıtlı olarak tehlikeye attığını ve yöneticilerinin komiteye yanlış beyanda bulunduğu gerekçesiyle savcılığa suç duyurusunda bulundu. Komite 15 yaş altına sosyal medya yasağı, 15 - 18 yaş grubu içinse 22:00 - 08:00 saatleri arasında kullanım kısıtlaması talep ediyor.
Ek bilgi: Avrupa Birliği bir süredir 16 yaşından küçük çocuklara yönelik kapsamlı bir sosyal medya kısıtlaması üstünde çalışıyor.
Dijital müzik platformu Spotify, ilk duyurusundan 4 yıl sonra Premium (ücretli) üyeleri için kayıpsız (lossless) akış hizmetini kullanıma sundu. Böylece arşivindeki 100 milyondan fazla şarkının tamamına yakını FLAC formatında ve 24-bit / 44.1kHz kalitede (yani CD’den daha yüksek) dinlenebilecek. Darısı YouTube Music’in başına.
Bir dönem benim de favorim olan not tutma uygulaması Evernote’u satın alarak içine eden İtalyan uygulama geliştiricisi “Bending Spoons”, bu hafta da video platformu Vimeo’yu 1,38 milyar dolara bünyesine kattı. (Bu vesileyle profilime girip favorilerime baktım. Güzel arşiv yapmışım. Bir tanesini sizinle de paylaşayım. Hayatınızın her saniyesinin kıymetini bilesiniz diye.)
Kızıl Deniz altından geçen internet kablolarındaki sorun sebebiyle Hindistan ve Pakistan’ın internet erişimi büyük ölçüde kesildi. Aynı sebeple Microsoft’un bulut bilişim altyapısı Azure da aksaklıklar yaşadı.
WhatsApp’ın eski güvenlik mühendislerinden Attaullah Baig, çalıştığı dönemde uygulamanın güvenlik açıklarına yönelik uyarılarının ciddiye alınmadığı, uluslararası gizlilik kurallarının ihlal edildiği ve bunları dillendirdiği için işten çıkarıldığı gerekçesiyle Meta’yı mahkemeye verdi. Haberin ayrıntılarına göre WhatsApp’ın güvenlik ekibi sadece 10 mühendisten oluşuyor ve “denetlenmeyen” bin 500 mühendisin üyelerin hassas bilgilerine erişim yetkisi var. Dahası, muhtemelen bu sebeplerle her gün ortalama 500 bin WhatsApp hesabı çalınıyor.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
“SwitchBot” şirketi, Almanya’nın başkenti Berlin’de gerçekleştirilen IFA Fuarı’nda çocuklar için geliştirdiği yapay zeka (YZ) destekli oyuncağı tanıttı. Gözlerindeki kameralarla görüyor, mikrofonuyla duyuyor ve hoparlörüyle konuşuyor. Dolayısıyla sohbet ediyor, şarkılar söylüyor ve sorulara cevap veriyor. Duygularını da mimikleriyle ifade edebiliyor. Söylemeye dilim varmıyor ama çocukla bu çağın birçok ebeveyninden daha fazla ilgilenmeyi vaat ediyor. (Çocuklarınızı YZ ile başbaşa bırakmayın LÜTFEN.)
Çocuk demişken bir de “Nodi Flip”ten bahsedeyim. Tamamen ebeveynlerin kontrolündeki bu araç, internete bağlı fakat hiçbir ekran içermeyen ilginç bir örnek. Kablosuz olarak WiFi ya da 4G üstünden internete bağlanıyor, sesli komutlarla kumanda ediliyor. Çocuğun merak ettiği soruları yanıtlıyor, şarkıları çalıyor ve ailenin izin verdiği kişilerle sesli mesajlaşmayı sağlıyor. (130 Euro)
YZ’nın vaftiz babası (hadi sizin için kirvesi diyelim) olarak anılan Geoffrey Hinton, YZ’nın zenginler adına işçilerin yerini alacak, kitlesel işsizlik ve gelir eşitsizliği yaratacak bir şekilde ilerlediğini söylüyor. Hinton ayrıca vatandaşlık maaşı (UBI) gibi çözümlerin insanın onur ve amaç kaybını engelleyemeyeceğini savunuyor. İnsandan daha zeki “Yapay Genel Zeka”nın ise 5 ile 20 yıl içinde gerçeğe dönüşeceğini iddia ediyor. Eserinle gurur duy Hinton Bey.
Ek bilgi: Geoffrey Hinton, YZ’nın tehlikeleri hakkında daha özgürce konuşabilmek için 2023 yılında Google’daki görevinden istifa etmişti. Hinton 2024 yılında YZ alanındaki öncü çalışmalarıyla Nobel Fizik Ödülü almıştı.
YZ ile ilgili en ilginç gelişme, bu konuda akla son gelen ülkelerden birinde yaşandı. Balkan ülkesi Arnavutluk’ta Başbakan Edi Rama, yolsuzlukla mücadele adına Bakanlar Kurulu’na “Diella” adlı bir YZ botu atadı.
Ek bilgi: Arnavutluk yolsuzluk, rüşvet, çete şiddeti, kara para aklama, uyuşturucu ve silah kaçakçılığıyla gündemdeki yerini asla yitirmeyen ülkelerden. Neyse ki bizim böyle dertlerimiz yok.
Vodafone (Almanya) ise reklamlarında YZ üretimi sentetik karakterleri denemeye başladı.
ChatGPT’nin geliştiricisi OpenAI, Oracle ile 5 yıla yayılacak, 300 milyar dolarlık bir bulut bilişim altyapısı anlaşması imzaladı. Oracle bu sözleşme kapsamında OpenAI için 4,5 gigavat enerji sağlayacak. Bir başka deyişle 4 milyon hanenin toplam tüketimi kadar.
Diğer yandan OpenAI, aralarındaki gerilimin giderek arttığı en büyük hissedarı Microsoft ile şartları yeniden gözden geçirmek için anlaşmaya vardı. İki taraf da ayrıntı vermekten kaçındı.
YZ modelini eğitmek için kitapları izinsiz kullandığı tespit edilen Apple, yayıncılar tarafından mahkemeye verildi.
Tam olarak aynı konudan yargılanan bir diğer YZ şirketi Anthropic, kullandığı 500 bin korsan kitabın her biri için 3 bin dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Dolayısıyla dava 1,5 milyar dolar faturayla kapandı.
RSS protokolünün mucitlerinden Eckart Walther’ın liderliğinde çalışan bir grup, YZ modellerinin veri lisanslama ve telif süreçlerini düzenleyecek “RSL” (Real Simple Licensing / Gerçekten Kolay Lisanslama) adlı yeni bir protokol geliştirdi.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
2018 yılında MIT Üniversitesi’nde öğrenciyken kas sinyallerini sese çeviren giyilebilir bir arayüz geliştiren Arnav Kapur, kurduğu “AlterEgo” adlı girişim ile bunu bir ürüne çevirdi. Cihaz sayesinde etraftaki (uyumlu) cihazları düşünce gücüyle kontrol etmek mümkün hale geliyor. Aşağıdaki video, öğrencilik yıllarındaki demosundan.
Okurlar arasında kaset teyplerini hatırlayan kaç kişi var bilemiyorum (selam moruk). Çin / Güney Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nden Xingyu Jiang, aynı yapıyı kullanarak bant yerine sentetik DNA molekülleri yerleştirdi. Böylece ortaya geleneksel kaset teyplerin boyutunda 36 petabayt kapasiteli bir mecra çıktı. Başka bir deyişle kaset başına 3 milyar şarkı!
Bir de “Tiny Vinyl” var. Bu hafta tanıtılan ürün, geleneksel plakçalarlarda dinlenebilen 33 devirli ve CD ölçeğinde mini bir plak formu. Şöyle de bir arşivi var.
İtalya / Rome Tor Vergat Üniversitesi’nden Daniella Billi, çöllerde ve Antarktika’da bulunan “Chroo” adlı bakterinin Ay ve Mars toprağında fotosentez yaparak oksijen üretebildiğini keşfetti. Bu bakteri -80 derece santigrata kadar canlı kalabiliyor ve insan için öldürücü radyasyon dozunun 2 bin 400 katına kadar dayanıyor.
Tezat bir gelişmeyle devam edelim. Alman otomotiv markası BMW, Avrupa Birliği’nin 2035’te fosil yakıtlı araçları yasaklama kararına karşı çıkarak “böyle yaparsanız sektör ölür, milyonlarca kişi işsiz kalır” dedi.
BMW diğer yandan Toyota’nın desteğiyle geliştirdiği yeni nesil hidrojen yakıt hücreli motorunu 2028 yılında kullanıma sunmak için çalışıyor.
Bir diğer Alman otomotiv markası Porsche ise elektrikli araçları için geliştirdiği kablosuz şarj ünitesinin üretimine başladı. Ürün ilk olarak yıl sonunda tanıtılacak elektrikli Cayenne modelinden kullanılacak.
Bu çabamı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Özet olduğu için tabi kısa geçilmiş ama detayından bahsetmekte yarar var.
DNA kaset olarak bahsedilen ürün, global olarak git gide artan veri boyutu ve bunun depolanması sorununa bir alternatif olarak geliştirilmiş. Yazıda da bahsedildiği gibi epey kompakt bir format.
Çözüm için yine doğaya dönmüşüz kısacası.
“Oldu olacak tilki deseydin ..” 😁