Dünya Halleri: 217

15 - 21 Eylül 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.

Oksijen gazetesi yazılarıma nihayet geri döndüm. Bu hafta, üretken yapay zeka modellerinin desteğiyle doğan “sentetik arkadaş” sektörüne yer verdim. Yalnızlık çağının, intihara kadar uzanan arayışı.

Podcast serim “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”nde ise gündüzü yaşama, geceyi ise uykuya layık gören düzenin kökenlerine, normları kimin ve neyin tanımladığına; dolayısıyla gündüz ve gece insanlarına baktım.

Tüm podcast platformlarında dinleyebilir; isterseniz görüntülü olarak izleyebilirsiniz.

Benden haberler bu kadar. Şimdi dünyada olup bitenlere geçelim.

🌍 Genel Gündem

100 yaşın üstünde 100 bin vatandaşa ev sahipliği yapan Japonya, bu alanda 55 yıldır sahip olduğu rekoru korudu. Dünyanın en uzun yaşam beklentisine sahip ülkenin hayattaki en kıdemli üyesi, “Shigeko Kagawa” adlı 114 yaşındaki bir kadın. İlginç bir ayrıntı olarak Japonya diğer yandan kadın başına 1,15 çocuk ile dünyanın en düşük doğurganlık oranına sahip ülkelerinden biri.

Japonya’da yaş ortalaması spor karşılaşmalarındaki amigo kızlara da yansıyor. Meşhur örneklerinden birini paylaşayım dedim.

Güneydoğu Asya ülkesi Myanmar‘da suç örgütlerinin 100 bin kişiyi zorla çalıştırdığı 210 hektarlık dev bir tesis keşfedildi. Yönetimi elinde bulunduran askeri cuntanın desteklediği çeteler tarafından kaçırılarak internet tabanlı dolandırıcılık faaliyetlerine zorlanan kurbanların tutsak koşullarında yaşadığı ve ağır işkenceye maruz kaldığı rapor ediliyor.

Gördüğünüz bu alan, bahse konu yasadışı faaliyetlerin yürütüldüğü bölgenin bir kısmı. Haberin ayrıntılarında göreceğiniz gibi yeni inşaatlarla genişlemeye devam ediyor.

Çin’deki bir hava gösterisi öncesinde deneme uçuşu yapan iki “uçan araba” çarpışarak düştü. (Xpeng) “AeroHT” tarafından üretilen araçların kazasında etraftaki bir kişi hafif yaralandı. Henüz prototip aşamasında olan ve 300 bin dolara satılacak uçan araçlardan şu ana dek 3 bin ön sipariş alınmış. (Yerde yaşananları gördükçe, otomobilleri uçurma merakına akıl erdiremiyorum.)

Retro oyun ürünleriyle tanınan “My Arcade” grubu, Atari ile ortaklaşa yeni bir el oyun konsolu geliştirdi. “Gamestation Go” adlı cihaz yüksek çözünürlüklü 7 inç ekrana sahip. HDMI çıkışı sayesinde televizyona bağlanarak da oynanabiliyor. Atari’nin Arcade, 2600, 5200 ve 7800 serisine ait 200 lisanslı oyun yüklü halde geliyor. (180 dolar)

Ray-Ban ile geliştirdiği akıllı gözlükle sürpriz bir satış başarısı yaşayan Meta, bu ortaklık kapsamındaki yeni artırılmış gerçeklik (AR) destekli seriyi “Meta Connect” etkinliğinde tanıttı. (Not: Yeni tasarım, hafta başında yanlışlıkla paylaşalan bir video ile önceden ifşa olmuştu.) 800 dolar fiyatlı ve “Meta Ray-Ban Display” isimli yeni seri 3K (Ultra HD) çözünürlüklü ekrana ve 12 megapiksel kameraya sahip. Gözlük (isterseniz) Meta tarafından geliştirilen ve bileğinizdeki kas titreşimleriyle parmak hareketlerinizi algılayan “Meta Neural Band” ile de entegre çalışabiliyor. Yapay zeka (YZ) desteğinden bahsetmiyorum bile. Ayrıntıları Mark Zuckerberg’den dinliyoruz. Söz sende Mark.

YZ çağını ıskalayarak aslan payını Nvidia’ya kaptıran Intel’e 5 milyar dolar ile yatırım kararı alan bir şirket var: Nvidia! Anlaşmanın sağlanması durumunda Nvidia, Intel’in en büyük hissedarı olacak.

Samsung’un bin 800 dolardan başlayıp 3 bin 500 dolara kadar ulaşan bedelle sattığı bir akıllı buzdolabı serisi var. 4 kapaklı ürünün bir kapağının yüzeyi dokunmatik ekrandan oluşuyor. Yeni yazılım güncellemesiyle artık o ekranda reklamlar çıkacak. Reddetme imkanınız da yok. Dijital pazarlama sektörünün “işgal planı” desek yeridir.

Bültende sıkça andığım Apple analisti Ming-Chi Kuo, önümüzdeki sene “dokunmatik” OLED ekranlı bir MacBook Pro serisi tanıtılacağını iddia ediyor.

Ek bilgi: Microsoft tam da bunu yapan “Surface” adlı cihazı tanıttığında Apple CEO’su Tim Cook şöyle demişti: “Bir tost makinesiyle buzdolabını birleştirebilirsiniz ama bu tür şeyler kullanıcıyı muhtemelen memnun etmeyecektir.”

🧑🏻‍💻 Dünyayı Saran Ağ

Takip edip aktarmaktan usandığım hikayelerin başında TikTok’un ABD operasyonunun Çinli sahibinden (ByteDance) alınıp ABD’li bir sermaye grubuna zorla devredilme planı. Bir önceki ABD Başkanı Joe Biden zamanında başlayan, yeni Başkan Donald Trump dönemine sarkan yılan hikayesinde TikTok’un ABD ayağının yüzde 80’inin Oracle ile teknoloji yatırım devleri Silver Lake, ve Andreessen Horowitz grupları tarafından devralınacağı söyleniyor (imzayı görmeden inanmam). Fakat sektör uzmanları, TikTok’un Çin merkezli algoritmayı kullanmaya devam edeceğine dikkat çekerek “ulusal güvenlik” odaklı bu hamlenin amaca hizmet etmeyeceğini söylüyor. (ÇÖKME OPERASYONU MU YOKSA?)

YouTube platformunda içerik üretenlere son 4 yılda 100 milyar dolardan fazla ödeme yapmış. Dikkat çekici ayrıntılardan biri, YouTube’u televizyon ekranından izleyenlerin sayısındaki dramatik artış.

Memphis adlı Blu-ray disk üretim fabrikasında çalışan Steven Hale (37), tesiste çoğaltılan 2021 yapımı “Spider-Man: No Way Home” adlı filmin kopyasını sızdırmaktan yargılandığı mahkemede suçlu bulunarak 57 ay hapse mahkum edildi.

2018 yılında Facebook’un hassas kullanıcı verilerinin Cambridge Analytica adlı şirket tarafından işlenmesine göz yumduğu ortaya çıkmıştı. Bu verilerle oluşturulan kampanyalarda ABD başkanlık seçimleri ve Brexit referandumu manipüle edilmişti. Aleyhinde açılan dava sürecinde (2022 senesinde) mağdurlara 725 milyon dolar tazminat vermeyi kabul eden Facebook bu hafta ödemelere başladı.

🤖 Yapay Zeka Gündemi

Varlık yönetim şirketi Goldman Sachs’ın analistlerinin raporuna göre büyük dönüşümlere imza atmasına rağmen YZ’nin ekonomik büyüme vaatlerinin izine kamu istatistiklerinde henüz rastlanabilmiş değil. ABD özelinde dahi YZ altyapısı sunan şirketlerin geliri 2022’den bu yana 400 milyar dolar artarken, sektörün ekonomik faaliyetlere katkısı 160 milyar dolarda kaldı. Raporda özellikle kurumsal çözümlere yönelik 75 milyar dolarlık yatırımın görünürde hiçbir etkisi olmadığına dikkat çekiliyor.

Biz faniler bilerek yanlış bilgi verdiğimizde buna “yalan” deniyor. YZ yalan söyleyince adı “halüsinasyon” oluyor. Ne güzel dünya, değil mi? OpenAI bu hafta “Dil Modeleri Neden Halüsinasyon Görüyor?” başlıklı bir rapor yayımladı (PDF). Satır arasında sürpriz olmasa da resmi ağızdan duyunca şaşırtan bir bilgi var: “YZ algoritmalarını cehaletini kabul etmek yerine bir şeyler uyduracak şekilde programlıyoruz”.

Son dönemde artan intihar vakalarının ardından OpenAI, 18 yaş altı kullanıcıların ChatGPT kullanımına bazı kısıtlamalar getireceğini söyledi.

YZ girişim ve yatırımlarıyla sıkça gündemde gelen Birleşik Arap Emirlikleri, bu alanda ABD ve Çin ile rekabet edebilmek adına Abu Dhabi merkezli laboratuvarında “K2 Think” yeni bir YZ modeli geliştirdi. Sadece 32 milyar değişken kullanarak kendinden 20 kat büyük akıl yürütme modellerini geride bıraktığını iddia eden ürün, açık kaynaklı olarak paylaşılacak.

🩺 Sağlık Olsun

İlaç şirketi Eli Lilly, her gün tek doz olarak ağızdan alınan ve vücut ağırlığınızın beşte birini kaybetmenizi sağlayan “orforglipron” adlı yeni bir ilaç tanıttı. Bu seviyedeki kilo kaybına (klinik deneylerde) 72 haftalık kullanım sonucu ulaşılmış. (55 kilo vermiş bir ekzojen obezite hastası olarak insanların bu tür hapları kullanmaya nasıl kolay ikna olduğuna şaşırıyorum. Merak eden olursa, benim kurtuluşum 15 Ocak 2019 tarihinde başladığım, kesintisiz sürdürdüğüm ve yaşam boyu devam edeceğim “aralıklı oruç” oldu.)

ABD / Baylor Tıp Fakültesi araştırmacıları, egzersiz yaptığımız zaman beyinde tetiklenen “N-laktol-fenilalanin” (Lac-Phe) adlı bir metabolitin açlık sinyalini nasıl bastırdığını keşfetti. Ardından ters mühendislik taktiğiyle doğrudan Lac-Phe verdikleri farelerde açlık hissinin hiçbir yan etki göstermeden düştüğünü gördüler. Hikayenin devamını tahmin etmek güç değil. Bakalım insan üstündeki deneyler ne gösterecek?

---

Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.

Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋‍♂️