Senelerdir kafamı kurcalayan bir konu: Bilim ve teknoloji esasen hiçbir zaman insanlığa hizmet etmedi. Sahibi ve hedefi hep “belirli insanlar” oldu. Dahası, kitleselleşip eşitleyici hale geldiği anda derhal yeni bir aşamaya geçerek (genellikle aynı kesimi) yine bir üst kademeye taşıdı.
Yüz milyonlarca; hatta bir kısmını milyarlarca kişiyle paylaştığımız için yaygın ve demokratik bir nimet sanma yanılgısına düşsek bile teknoloji, tarihin hiçbir döneminde bugünkü kadar merkezileşmiş değildi. Küresel ve adeta “yaşamsal” bir yapının bu narin ve kırılgan hali en hafifinden endişe verici.
Bu hafta Oksijen gazetesindeki yazımda bu küresel ve yaşamsal nimetin merkezi yapısını biraz daha güçlendirme çabasına örnek olarak Nvidia’nın OpenAI şirketine 100 milyar dolar yatırım ile ortak olmasına yer verdim.
Blogumda biz fanilerin yalnızlığı yapay zeka flörtüyle bastırma çabamızdaki iç burkan ayrıntılara değindim.
Podcast’im “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” ise bu haftaki bölümde bile-isteye düştüğümüz hataların, kendi kendimizi baltalamamızın gerekçelerine baktım: “Kendim ettim, kendim buldum”.
O sırada “dünya” da durmadı elbette…
🌍 Genel Gündem
Birleşmiş Milletler’e bağlı Dünya Meteoroloji Kurumu’nun (WMO) Viyana Sözleşmesi’nin 40. yılı kapsamında yayımladığı rapora göre ozon tabakasındaki delik küçülmeye devam ediyor. Uluslararası anlaşmalarla üretimi ve tüketimi yüzde 99 oranında azaltılan zararlı gazlar, umut veren bu gelişmenin sebebi olarak gösteriliyor. Ozon tabakasının 2040 yılında kendini neredeyse tamamen onarması bekleniyor.
Marvel’in efsanevi yaratıcısı Stan Lee, 2018 yılında, 95 yaşında hayatını kaybetmişti. Bu hafta “Proto Hologram” şirketinin geliştirdiği yapay zeka destekli bir hologram ile ABD’nin Los Angeles şehrinde düzenlenen “Comic Con” etkinliğinde yeniden hayranlarının karşısına çıktı. Bir dizi tartışma eşliğinde.
Hologramı yeterince gerçekçi bulmayanlar için bir de Çin / Hangzhou merkezli “AhealFrom” şirketinin insansı robot yüzüne bakalım. Paylaşım metninde olduğu gibi, gerçek bir “tekinsizlik” hali. (Şirketin web sitesinde daha ayrıntılı örnekler de var.)
Robotlardan söz açmışken; Çin’de çalışan robot işçilerin sayısı, dünyanın kalanındaki “soydaşlarının“ toplamını geçti.
Sahte baz istasyonlu siber saldırılar dünya genelinde yayılmayı sürdürüyor. İlk olarak Asya’da kullanılan bu yöntemde 1 kilometre menzilli mobil baz istasyonları önce çevredeki telefonları kendine bağlıyor, ardından erişimi 2G standardına düşürüp kötü amaçlı yazılım içeren bir SMS aracılığıyla cihazlara sızıyor. Sadece 10 saniye süren bu işlemden cihaz sahibi çoğunlukla haberdar olmuyor. Önlem olarak cihaz ayarlarından 2G erişiminin kapatılması tavsiye ediliyor.
ABD Başkanı Donald Trump, ülkenin mesleki uzmanlara yönelik “H-1B” kodlu vizesini değiştirmek istiyor. Yeni düzenleme bu kapsamda istihdam edilecek kişilerin yıllık harç miktarını bin dolardan 100 bin dolara çıkarıyor. H-1B vizesiyle çalışanların yüzde 71’ini Hint göçmenler oluşturuyor. Her 10 personelinden 6’sını bu vizeyle çalıştıran teknoloji sektörü de rekabet avantajını Kanada, İngiltere ve Hindistan’a kaptırmaktan endişe ediyor.
Microsoft, Gazze’de siviller üzerinde kullanılma ihtimaline karşı İsrail Savunma Bakanlığı’na sunduğu hizmetleri kesme kararı aldı. Bu karar, The Guardian gazetesinin araştırma dosyasıyla gündeme gelen tartışmaların sonucunda alındı.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Türkiye henüz 5G ihalesini dahi yapamadı fakat bilimciler durmadı ve şimdiden 6G çipini geliştirdi. Teoride 10 Gbps hızına çıkabilen, pratikte 150 - 300 Mbps hızında hizmet veren 5G altyapısına karşın 6G çipi 100 Gbps hız vaat ediyor. Bir başka deyişle 5G’den 500 kat hızlı. 2030 yılında hayata geçmesi hedefleniyor. İstanbul’un göbeğinde hemen her hafta elektrik kesintileri yaşayan biri olarak bu satırları yazmak bana çok zor geliyor.
ABD Başkanı Donald Trump, TikTok’un ABD ayağının yerli sermayeye devri konusunda anlaşma sağlandığını açıkladı. Başkan Yardımcısı JD Vance, anlaşma tutarını 14 milyar dolar olarak duyurdu. TikTok’un ABD operasyonunun ana hissedarı Oracle ve Abu-Dhabi merkezli MGX yatırım fonu olacak. (Küçük bir ayrıntı olarak: Sürecin tamamlanması için Çin’in resmi onayı gerekiyor.)
Twitter yönetimi, kullanıcıları kripto varlıklarla dolandırdığı için hesapları askıya alınan “The Com” grubunun, yeniden faaliyete geçebilmek için çalışanlarına rüşvet teklif ettiğini açıkladı. Ekibin Instagram, TikTok, YouTube, Minecraft ve Roblox gibi platformlarda da benzer bir çaba yürüttüğü düşünülüyor.
Meta, Birleşik Krallık’ta Facebook ve Instagram için reklamsız kullanım özelliğini duyurdu. Aylık 3 sterlin ücret karşılığında. Diğer ülkeler de sırada.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Teknoloji temelli yeni bir hastalığımız daha olmak üzere: “Yapay Zeka Psikozu”. ChatGPT benzeri botların saplantılı kullanımından kaynaklanan rahatsızlık; iş ve eş kayıplarına, evsizliğe; hatta kimi durumlarda ölüme dahi sebep olabiliyor. Oluşturulan terapi sitesinin üyeleri bu durumun 2025’te ChatGPT’nin hafıza özelliği kazanmasıyla arttığını belirtiyor.
Elon Musk, OpenAI şirketini xAI’ın ticari sırlarını çalma suçlamasıyla mahkemeye verdi.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Tankların zafiyet, mini dronların ise avantaj sağladığı yeni savaş koşullarında ABD ordusu mikro projelere odaklandı. Bir sinek boyutunda ve saniyede 120 kanat çırparak uçabilen RoboBee, casus implantlarıyla donanmış (gerçek) hamamböcekleri, su altı görevler üstlenen “robo-jelly” denizanaları ve 16 gram ağırlığa ve 10 cm uzunluğa sahip böcek benzeri robotlar bunlardan sadece birkaçı.
Çin ve ABD’li akademisyenler perovskit kristalleri kullanan ilk gama ışın dedektörünü geliştirdi. Ne işe yarıyor derseniz, vücudumuzun içini mevcut seçeneklerden daha ucuza , daha yüksek çözünürlüklü, daha hızlı ve daha kolay görüntülemeyi sağlıyor. Üstelik çok daha az radyasyona maruz bırakarak. Daha ne istiyorsunuz?
Bugatti’nin Chiron Supersport 300+ modeli, piyasaya sürüldüğü 2019 yılından bu yana ulaştığı saatte 490 km hız ile dünyanın en süratli aracı olarak anılıyordu. Bu unvanın yeni sahibi, Çinli BYD’nin lüks segment markası Yangwang’ın “U9 Xtreme” modeli oldu. Almanya’daki test sürüşünde saatte 496 km hıza ulaşan elektrikli araç, bin 200 voltluk özel mimarisiyle 3 bin beygir güce sahip. Yangwang U9 Xtreme modelinden sadece 30 adet üretilecek.
Volkswagen Grubu, Almanya’nın Münih şehrinde düzenlenen IAA Mobility Fuarı’nda QuantumScape ve PowerCo şirketleriyle ortak geliştirdiği katı hal lityum metal pillerini kullanan ilk modeli sergiledi. En dikkat çeken ayrıntı, yeni teknolojinin uygulandığı aracın İtalyan motosiklet üreticisi Ducati’nin “V21L MotoE” kod adlı prototipi olmasıydı. 150 beygir güce ve 273 km/s maksimum hıza sahip elektrikli modelin katı hal pili, sadece 12 dakikalık şarjla yüzde 10’dan yüzde 80 seviyesine ulaşıyor.
Hiç “maden kamyonu” gördünüz mü bilmiyorum. Ben gördüm ve hala unutamıyorum. Her biri ortalama 300 ton ağırlığında ve 360 tona varan taşıma kapasiteli bu canavarların en dertli yanlarından biri, en geç 9 ayda bir değişmesi gereken lastikleri. Çapı 4 metreyi bulan ve her birinin ağırlığı 6 tona ulaşan bu lastikler, kamyon başına ortalama 7 milyon dolar ek maliyet çıkarıyor. ABD / Arizona merkezli “Global Air Cylinder Wheels” adlı girişim, 10 yıllık çalışma ve 75 patent ile kauçuk tabanlı lastiklerin yerini alacak, azot dolu süspansiyonla desteklenen göbeği ve tamburu çelikten, yepyeni bir seçenek geliştirmiş.
Tekerlek odaklı ve ABD merkezli bir başka gelişme daha: David Henson adlı bir mucit, “SurfacePlan” adlı sıradışı bir konsept geliştirmiş. Motor tahrik sisteminin yerini, piston benzeri alçalıp yükselebilen lastik dişleri almış. Çekiş gücünün azalması, kolay aşınma riski ve yüksek maliyet gibi dezavantajları var fakat anafikriyle ilgi çekici.
Bu hafta ilgimi en çok çeken ürün, Lava Studio’nun gitar amfisi oldu. Ayrıntısına girmeyeyim çünkü videosu (ve kitle fonlama sayfası) her şeyi güzelce özetliyor (5.840 Hong Kong Doları) .
🧑🚀 Göklerden Gelen Haberler
GE’nin havacılık bölümü, sesten 5 kat daha hızlı (Mach 5) uçuşu mümkün kılacak katı yakıtlı ramjet motorunun ilk denemesini başarıyla tamamladı. Bu teknolojinin özelliği, motorun hiçbir hareketli parça içerMEmesi. Geleneksel jetlerde fan ve türbinlerle sıkışan hava, ramjetlerde uçağın kendi hızıyla sıkışıyor ve yakıtla yanıyor. Özeti şu: Hareketli parçaya ihtiyaç duymadığı için maliyeti düşük, sesten hızlı seyredebildiği için hava savunma sistemleriyle engellenemiyor.
NASA, 53 yıl sonra Ay’a yönelik ilk insanlı seferini 2026 yılının Nisan ayında gerçekleştirmeyi hedefliyor. “Artemis 2” kodlu görevde astronotlar Ay yüzeyine inmeyecek. O ayrıcalık “Artemis 3” görevine ait olacak.
Bir başka grup ise Ay’a yönelik daha “hayırlı” bir ziyaret için fon topluyor. Ay yüzeyine bir “haç” yerleştirmeyi hedefliyorlar. Girişimin öncüsü Justin Park’ın motivasyonu da son derece akılcı. Ölmüş annesini rüyasında bir melek olarak görmüş. Hanımefendi oğlundan bir an önce iman etmesini ve İsa Mesih’i hayatının merkezine yerleştirmesini istemiş. O da hızını alamayıp gözünü Ay’a dikmiş. Ne desem ters kaçacak.
🩺 Sağlık Olsun
Alman Kanser Araştırma Merkezi, geliştirdiği “Delphi-2M” adlı yapay zeka modeliyle binden fazla hastalığın riskini onlarca yıl önceden tahmin edebiliyor. Sistemin eğitimi için 400 binden fazla (anonim) kişinin hastalık ve sağlık kayıtları üzerinde, “token” olarak tanımlanan hastalık kodları eşleştirilmiş.
ABD / Stanford Üniversitesi, YZ ile ilk sentetik bakteri virüsünü (bakteriyofaj) üretti. Bu virüsler nüfuz ettiği bakterileri öldürürken, hücrelere zarar vermiyor. Böylece antibiyotik direncine karşı güçlü bir alternatif oluşturuyor. (Aynı yöntemi kullanarak insana zararlı virüs üretmenin ne kadar basitleştiğini de düşünelim.) YZ destekli yaşam ve etik bağlantısına dair şu makale de iyidir.
Perlmutter Kanser Merkezi, 122 bin kişi üstünde 9 yıl yürüttüğü bir araştırma sonucu, ağızda yaşayan 27 bakteri ve mantarın pankreas kanseri gelişiminde kilit rol oynadığını keşfetti. Bu mikropların tamamını taşıyan kişilerde pankreas kanseri riski 3,5 katına çıkıyor. Tavsiye de gayet ilginç: Dişlerinizi düzenli fırçalayın ve diş ipi ile temizleyin.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️