Bu hafta Oksijen gazetesinde dünyanın en cazip yatırım aracına dönüşen altının hikayesini ve bu ilginin gerekçelerini yazdım.
Blogumda ise derin bir uyku hayaliyle uzandığımız yatakta, telefon ekranı kaydırarak geçen saatlerimizin sorumlusu olan teknolojinin bizzat yarattığı bu derde de şifa olma iddiasındaki çözümlerine yer verdim.
Podcastim “Haddini Aşan Yaşam Rehberi”ndeyse her şeyi saniyeler içinde halledebildiğimiz bu dijital çağda neden hala hiçbir şeye vakit bulamadığımızı ve bize vaat edilen boş zamanların nereye kaybolduğuna baktım.
10 dakikalık özetini aşağıda izleyebilirsiniz. Tam hali, web sitesinde ve tüm podcast platformlarında yayında.(İzlemek içinse şuradan.)
Şimdi gelelim memleket sınırları dışında olup bitenlere.
🌍 Genel Gündem
Bültenin doğası gereği her sayıda dünyayı değiştirip, dönüştüren gelişmelere yer veriyorum. Ama bir de değişmesi gerekirken hiç değişmeyenler var. Birleşmiş Milletler’in alt kuruluşu UNICEF’in dünya çocuklarına yönelik verileri derlediği bir sitesi var. Arada bakıyorum. Geçen fark ettim ki, halen 400 bini 5 yaşın altında olmak üzere 1,7 milyar kişi temel temizlik ürün ve hizmetlerinden mahrum. Su ve sabundan söz ediyoruz. Bültenin devamını bir de bu gözle okumakta fayda var.
Bünyesinde çalışan robot sayısı 1 milyonu geride bırakan e-ticaret devi Amazon, yaklaşan Noel ve yılbaşı siparişlerini yetiştirebilmek için 250 bin geçici depo işçisi alacak.
Elon Musk’ın en az konuşulan girişimlerinden (hayallerinden) birisi, 2016 yılında kurduğu “Boring Company”. Bu şirket, yeraltı tünelleri ile ulaşımı ucuzlatmayı ve trafiği azaltmayı hedefliyor. 2,7 kilometrelik ilk örneği, 2021’de ABD / Las Vegas’ta hayata geçmişti. Çok daha büyük ölçekli bir uygulaması ise (elbette) Dubai’de hayata geçecek. 2026 yılında kullanıma sunulacak 17 kilometrelik “Dubai Loop”, saatte 20 bin yolcu taşıma kapasitesine sahip olacak.
Apple, yeni nesil M5 işlemcili MacBook Pro ve iPad Pro serisini tanıttı. Tahmin edeceğiniz gibi daha hızlı, daha vaatkar. Türkiye fiyatlarına gelirsek; MacBook Pro 95 bin, iPad Pro ise 60 bin liradan kapıyı açıyor.
Microsoft, 14 Ekim itibarıyla Windows 10 işletim sistemine yönelik desteğini sonlandırdı. Bu işletim sistemini kullanan bilgisayarlar işlemeye devam edecek ancak artık ücretsiz güvenlik ve hata güncellemeleri ile teknik destek hizmeti alamayacak. Oysa hatırlayalım; her şey ne kadar da güzel başlamıştı…
Microsoft demişken; markanın ilk el oyun konsolu “ROG Xbox Ally”, 600 dolardan başlayan fiyatlarla satışa sunuldu. “Steam Deck” ve “Nintendo Switch” gibi rakiplerine oldukça benzeyen cihaz, “AMD Ryzen Z2” çip setini temel alıyor.
Hollanda Ekonomi Bakanlığı, ülkenin “Mal Mevcudiyeti Yasası” kapsamında Nexperia’ya el konulduğunu ve Yönetim Kurulu Başkanı Zhang Xuezheng’in azledildiğini açıkladı. Karar, Çin’in geçtiğimiz hafta nadir toprak elementleri ve mıknatıs ihracatına yeni kısıtlamalar getirmesinin hemen ardından geldi. (Nexperia, 2019’da Çin’in en büyük çip üreticilerinden Wingtech Technology tarafından satın alınmıştı.)
Ek bilgi: Tayvan hükümeti, Çin’in nadir elementlerin ihracatına yönelik kısıtlama kararının çip sektörüne olumsuz etki etmeyeceğini duyurdu.
ABD Hazine Bakanlığı, özellikle nadir elementler ve pil teknolojilerinde Çin ile rekabet edebilmek adına stratejik (özel) şirketlerin yönetimindeki varlıklarını daha da belirgin hale getireceklerini açıkladı. ABD şimdiye dek U.S. Steel, Intel, Trilogy Metals ve MP Materials şirketlerine ortak oldu. Nvidia ve AMD’nin Çin’e yönelik satışlarından da pay talep ediyor. Liberalizmin kalesinin komünizm ile flörtü.
Ek bilgi: Diğer yandan ABD’li e-ticaret platformları “yasaklı” kapsamına giren milyonlarca Çin üretimi elektronik ürünü sitelerinden kaldırmakla meşgul.
Almanya Dijital Bakanı Karsten Wilderberger ise Avrupa’nın dijital egemenlik adına kendi altyapısını kurması gerektiğini ancak bunun ABD merkezli çözümlerden tamamen kopmak anlamına gelmeyeceğini söyledi. Wİlderbebrger’e göre en kritik konu, verinin nerede saklanacağı ve altyapının kimin tarafından işletileceği.
Avrupa’nın en büyük nükleer enerji santrali “Zaporjiya”, Ukrayna topraklarında hizmet veriyor(du). Ukrayna Dışişleri Bakanı’nın son açıklamasına göre Rusya, savaşın ilk günlerinde ele geçirdiği tesisin Ukrayna şebekesine bağlanan hattını kesmiş ve bir süredir kendi ülkesine bağlamak için çalışmalar yürütüyormuş. Enerji savaşlarının tarihte görülmemiş türden bir örneği.
Ek bilgi: 1986 yılında yaşanan kazayla dünya gündemine gelen ve 2019’da bir diziye dönüştürülen Çernobil Nükleer Santrali de Ukrayna‘da bulunuyor.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
“First Wap”, Endonezya’da kurulan ve 20 yıldır faaliyet gösteren bir özel şirket. Özelliği ise hedef kişilerin haberi bile olmadan ve hiçbir iz bırakmadan kriptolu WhatsApp yazışmalarından e-postalarına kadar okuyabilen, anlık konum takibi ve yapay zeka desteğiyle profilleme yapabilen “Altamides” adlı özel bir çözümün pazarlandığı bir paravan şirket olması. Aslen Avusturyalı firmanın takip listesi, dünyanın en büyük yatırım fonu Blackwater’ın Kurucusu Erik Prince’ten Katolik Ruhani Lider Papa’ya kadar uzanıyor. 20 yıl sonra ifşa olması, Prag’da düzenlenen bu tür şirketlere özel ve davetsiz misafirlere kapalı “ISS World Training” adlı fuara, kendisini istihbaratçı olarak tanıtan iki gazeteci sayesinde olmuş. ÇOK uzun fakat ÇOK ilginç, ibretlik bir dosya. Gizli kamera kayıtlarını bu hafta yayımlanan videodan izleyebilirsiniz.
Birleşik Krallık (BK), uydularını yer istasyonlarından ya da düşman uydulardan gelebilecek lazer saldırılarına karşı koruyacak bir savunma sistemi üzerinde çalışıyor. Konuyu araştırırken birkaç bilgi öğrendim, paylaşayım. Bu saldırılar imha değil; optik sistemlere hasar vererek kör, sağır ve dilsiz hale getirmek için gerçekleşiyormuş. BK tarafından geliştirilen savunma sistemi, bu ışınları tespit edip önlem alıyormuş. En ilginci ise şu: Uydu hizmetleri, BK’nın gayrısafi yurtiçi hasılasının (GYSH) yüzde 20’sinden sorumluymuş.
YouTube, adım adım hem mobil uygulamasında hem de web sitesinde yeni bir arayüze geçiyor. Video oynatıcısı, arama / atlama özelliği gibi bazı işlevlerde ciddi güncellemeler var.
Avustralya, bundan iki yıl önce okullarda cep telefonlarını yasaklamıştı. Uygulamaya yönelik ilk sonuçlar yayımlandı. Buna göre yasağın ardından daha sakin ders başlangıçları, azalan dikkat dağınıklığı, daha az çevrimiçi çatışma ve artan yüz yüze etkileşim gözlemlenmiş. Öğrencilerin öğrenme yeteneği yüzde 81, sosyalleşme oranı yüzde 86 artmış.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Nvidia, 4 bin dolarlık yapay zeka (YZ) odaklı “DGX Spark” adlı mini süperbilgisayarını satışa sundu. Yine Nvidia’nın (Ubuntu Linux altyapısıyla) geliştirdiği özel bir işletim sistemi kullanan cihaz, YZ dil modeli eğitiminde kullanılmak üzere geliştirilmiş. “GB10” süper çipe, 20 çekirdekli “Grace” işlemciye ve 4 terabayt kapasiteye sahip.
Çinli bilimciler, organik beyni model alan bir süperbilgisayar geliştirdi. 2 milyar nöron ve 100 milyon sinaps içeren “Wukong” adlı platform, bilişsel anlamda bir makak maymununa denk performans sunuyor (Makak maymunun bizdeki yaygın karşılığı “şebek” ama şebeklik olmasın diye kullanmadım). Wukong, 2 bin vat enerji tüketiyor. Yani yaklaşık bir saç kurutma makinesi kadar. Nihai hedef, insan beynine denk “yapay genel zeka” (AGI) seviyesine ulaşmak.
OpenAI CEO’su Sam Altman, ChatGPT’nin yakında (yetişkin üyelerine) “erotik sohbetler” için de hizmet vermeye başlayacağını duyurdu. Malum, Elon Musk da Grok ile aynı konu üstünde çalışıyor. Bu, tarihin gördüğü en etkin doğum kontrol yöntemi olabilir.
Ek bilgi: OpenAI ayrıca Broadcom ile 10 gigavatlık YZ çipi üretimi için anlaşma imzaladı.
Yatırım fonu BlackRock, Nvidia destekli bir grup ile YZ veri merkezi kurmak için 40 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. Google da bu hafta aynı hedefle Hindistan’da inşa edeceği YZ veri merkezi için Hindistan hükümetine 15 milyar dolarlık bir taahhüt verdi. Bu tesis, 188 bin kişiye istihdam sağlayacak.
Ek bilgi: Morgan Stanley raporuna göre bu yıl YZ altyapısı için küresel çaptaki yatırımlar 400 milyar dolara ulaşacak. (BCC: Mehmet Şimşek)
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Bu hafta yarım günümü ‘A’Design tasarım yarışmasının kazananlarını incelemekle geçirdim. Aralarında Türklerin de yer aldığı geniş bir jüri heyeti tarafından belirlenen ödüller, kendi kulvarının en prestijli seçimini oluşturuyor. Onlarca kategoride, yüzlerce fikir ve inovasyon. Keşke birileri de korkunç web sitelerini yeniden tasarlasa.
Vaktinde paylaşmayı unuttum ama yeri gelmişken hatırlatayım. Bir de TIME dergisinin belirlediği “2025’in En İyi İcatları” derlemesi var. Mutlaka incelemeniz gerek. (Seçkideki ürünlerden bir örnek: Portatif mini projeksiyon cihazı ”Aurzen Zip”.)
Yamaha, Japonya’da düzenlenen “Mobilite Fuarı” kapsamında birbirinden ilginç bisiklet prototipleri tanıttı. En ilginçlerinden biri “Motoroid” adlı model. Kendi kendini dengeleyebiliyor. YZ destekli elektrikli bisikletin otonom sürüş modu dahi var. Transformers setinden fırlamış gibi.
İtiraf ediyorum, ben bir robot süpürge tutkunuyum. 3 farklı mekanda, 3 farklı modelini kullanıyorum (aralarındaki favorim Roborock Curv). “Robot” özelliği olmasa da bu kategoriye ait gördüğüm en yenilikçi ürünse, “BSTY” adlı model oldu. Süpürüyor, sıcak buharla siliyor. Halı, parke; her yüzeyde kullanılabiliyor. Şu an Kickstarter’da kitle fonlamasında. (400 dolar)
Kanadalı ve Japon bilimciler mikroskobik boyutta yeni bir canlı formu keşfetti. “Canlı” diyorum fakat tam olarak değil; zira virüsler ile canlı yaşam formları arasında bir yerde duruyor. Kendi ribozom ve mRNA’sını oluşturacak genlere sahip ancak metabolik faaliyeti yok. Konak bir hücreye bağımlı.
🩺 Sağlık Olsun
Müjdemi isterim: Dökülen saçları geri getirecek “hap” yolda! Hem kadın hem de erkeklerde kullanılacak ilacın üçüncü (son) evre denemeleri de tamamlandı. “VDPHL01” kodlu ilaç, bu alanda 30 yıl önce geliştirilen “Minoxidil” adlı örneğin yenilenmiş formu. Üreticisi Veradermics’in paylaştığı verilere göre klinik deneylerde 4 aylık süreçte santimetrekarede yüzde 47,3 saç kökü artışı sağlanmış. Türk turizmine vurulan bir darbe daha.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Bu haftanın en dikkat çeken özelliği çinlilerin şebek maymunu olabilir. Yani mesela bazen bir insana hakaret ederken tost makinesi kadar bile kafan yok filan derim arada. Yani bana göre en düşük insan zekasını geçmiş :)
Şakası bir yana bir maymun zekası seviyesine gelmek bile aslında biraz ürkütücü. İnsan beyni taklidini yaptığımızda ne yapacağız o ‘zeka’ ile çok aşırı meraktayım. Belki bir gün bu blogta böyle bir haber de okuruz.
Kelliğe çare hap çok iyi biraz geç kalmadı mı ey bilim insanları. Neyse hapı ‘bir arkadaş’ çok merak etti hemen almak istiyor.
First wap international ajan filmlerinde gördüklerimizden bile daha uçuk gibi, çok üst düzey kişi takip edilmiş, avusturya merkezinden yönetilmiş, üzerine belgesel yapılır yakında. Avrupa genelde teknolojik olarak dünyanın (amerika-çin) gerisinde kaldı vs denir ama bu istihbarat işlerinde hala çok iyi gibi