Dünya Halleri: 227
24 - 30 Kasım 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Öyle, böyle derken Kasım ayını da bitirdik sevgili dostlar. Aralık ayı boyunca ortalık 2026 öngörüleriyle dolmaya başlar. Ben de Aralık ayı boyunca dikkate değer bulduklarımı paylaşmaya çalışacağım.
Bu hafta Oksijen gazetesinde “Vatandaşlık Maaşı” adıyla Türkiye gündemine oturan ancak sistemin özüyle hiçbir ilgisi olmayan; kendi tabirimle “Açlık Tazminatı” olarak niteleyebileceğim konuya değindim.
Blogumda ise kusursuz bir insan ırkı yaratmaya doğru ilerleyen genetik çalışmalara baktım. Sonundaki soruları buradan da sorayım:
Mesela 2 bin dolara gözü asla bozulmayacak bir çocuk istemez miydiniz? Ya da 7 bin dolar karşılığı dişlerinin çürümesini engellemek fena mı olurdu? Hiç kanser olmaması için 20 bin dolar ihtiyaç kredisi çekmeyecek misiniz? Evladınızın ileride sadece üstün zekalılara tanınan ayrıcalıklara ulaşması için emekli maaşı hakkınızı devretmekten kaçınabilecek misiniz?
Podcast yayınım “Haddini Aşan Yaşam Rehberi” de bu haftaki bölümde (yukarıdaki meselenin bir diğer yansıması olan) “Kusursuzluk Arayışı” konusunu işliyor. Dinleyebilir ya da izleyebilirsiniz.
Bana doyamayanlar için Saba Tümer ile geçen haftaki söyleşimi de paylaşmış olayım 😜
Benden haberler böyle. Şimdi gelelim diğer konulara.
🌍 Genel Gündem
Apple odağında birkaç gelişme ile başlayalım:
Ayrıntıları 7 ay sonra gerçekleştirilecek WWDC etkinliğinde açıklanacak yeni sürüm mobil işletim sistemi “iOS 27”nin büyük ölçekli hata (bug) ayıklamaları ve yapay zeka işlevleriyle dikkat çekeceği iddia ediliyor.
Merakla beklenen bir diğer gelişme ise “Katlanabilir iPhone”. Sızan bilgilere göre 2026 yılının Eylül ayında tanıtılması beklenen cihaz katlanma noktasından kırışmayacak ve fiyatı 2 bin 400 dolardan başlayacak. Türkiye’ye yansımasını hayal bile edemedim.
Bu arada iPhone, Samsung’u 10 yıl sonra tahtından indirerek dünyanın en çok satan telefonu oldu.
Teknoloji sektörünün bir de hiç bahsedilmeyen yüzü var: Hammadde teminindeki usulsüzlük ve kanunsuzluklar. ABD’li bir grup, cihazlarında kullandığı hammaddeleri Kongo ve Ruanda’da insan haklarına aykırı çalışan madenlerden topladığı gerekçesiyle Apple’ı mahkemeye verdi. (12 sene önce blogumda bu konuyu derlemiştim. Keşke onu da okusanız.)
İleri teknoloji çipler ekseninde ABD, Çin ve Avrupa üçgenindeki örtülü savaşın “daha da örtülü” bir yüzü var: Endüstriyel casusluk. TSMC fabrikasıyla dünyanın en gelişmiş çiplerini üreten Tayvan’da emniyet güçleri eski bir TSMC yöneticisinin evine baskın yaparak birçok cihaz ve belgeye el koydu. Wei-Jen Lo adlı zanlı, ticari sırları satarak Ulusal Güvenlik Yasası’nı ihlal etmekle suçlanıyor. (21 yıl TSMC’de çalıştıktan sonra emekli olan Lo, öncesinde de Intel’in ABD merkezinde 18 yıl görev yapmış.)
Kuzey Kore’nin meşhur devlet hacker grubu “Lazarus”, Güney Kore’nin en büyük kripto borsası Upbit’den 36 milyon dolarlık varlık çalmakla itham ediliyor.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Ünlülerin uygunsuz cinsel fantezilerine ortam sağlamakla suçlanan (özetle “pezevenk”) ve tutuklu bulunduğu hapishanede şüpheli bir şekilde intihar eden Jeffrey Epstein’in e-posta arşivi, yargılandığı davanın kamuya açık delilleri arasında yerini almıştı. Birileri onu Gmail arayüzüne dönüştürmüş. Hepsini tarayabiliyor, okuyabiliyorsunuz. Çok enteresan ayrıntılarla bezeli. Çok iyi fikir.
Öğrenince dehşete düştüm. Dünya genelinde halihazırda kaçırılmış ve bulunmaya çalışılan 28 milyon kişi varmış. ABD / Saint Louis Üniversitesi’nden Abby Stylianou, geliştirdiği “TraffickCam” adlı mobil uygulamayla bu kişilere ulaşmaya çalışıyor. Çalışma sistemi gayet basit. Bir otelde konakladığınızda bu (ücretsiz) uygulamayı kullanarak odanızın farklı açılardan fotoğraflarını çekiyorsunuz. Uygulama, insan kaçakçılarının fidye için yolladığı fotoğraf ve videoları tarıyor ve arşivinde eşleşen bir kare tespit ettiğinde kurbanın hangi ülke, şehir ve otelde saklandığını tespit edebiliyor.
Twitter, kullanıcılarının hangi konumda bulunduğunu görebilmemizi sağlayan bir özellik tanıttı ve ortalık bir anda karıştı. ABD’nin bazı kamu hizmeti ve propaganda hesaplarının ucu İsrail’de, Türkiyeli kimi siyasetçilerin kökü ABD’de görünür hale geldi. Kısa süre sonra hepsinin açıklaması yapıldı fakat dedikodular ve komplo teorileri herkese daha tatlı geldi. Bu vesileyle, iki kısa bilgi vereyim:
Konum (lokasyon) verileri -normalde- kullanıcının IP adreslerinden tanımlandığı için yanılmaya gayet açık. Örneğin abone olduğunuz mobil ya da sabit operatörün Ankara’daki veri merkezi üzerinden internete çıkıyorsanız, Türkiye’nin neresinde olursanız olun, Ankara’da görünürsünüz. Benzer durum, yabancı bir ülkeden VPN, proxy ya da ateş duvarı (firewall) benzeri “güvenlik kalkanı” hizmetleri kullananlar için de geçerli.
VPN ile bağlanmanız durumunda Twitter ya da başka bir hizmetin gerçek lokasyonunuzu ya da IP numaranızı bilme ya da bulma ihtimali YOK. (Ancak uygulama güncellemesi sırasındaki eşleştirmelerle ya da telefon bildirimleri üzerinden bunu öğrenmeleri mümkün. Dolayısıyla lütfen tüm bildirimlerinizi kapatın.)
Rusya, yerel kanun ve düzenlemelere tam uyum sağlamaması halinde WhatsApp’ı tamamen engelleyeceğini açıkladı. Yönetim bir süre önce MAX adlı “yerli ve milli” bir seçenek duyurmuştu.
NATO, internet ağından tamamen ayrı çalışacak ultra güvenli bir egemen bulut altyapısı için Google ile anlaşma imzaladı. Polonya merkezli Ortak Analiz, Eğitim ve Öğretim Merkezi (JATEC) için kullanılacak bu sistemin Avrupa’da artan jeopolitik riskler sebebiyle kurulduğu açıklandı.
ABD’deki bir grup eğitim kurumunun Facebook ve Instagram’ın çatı şirketi Meta’ya karşı açtığı davada, şirketin 2020 yılında yaptırdığı ve Facebook kullanımının ruh sağlığını olumsuz etkilediğini gösteren araştırmayı örtbas ettiği ortaya çıktı. “Project Mercury” başlıklı araştırmanın sonuçları doğrultusunda Meta (yasak olmasına rağmen) 13 yaş altı çocukların platformu kullanmasını örtülü şekilde teşvik etmekle, çocuk istismarı içeren paylaşımları görmezden gelmekle ve çocuklara yönelik kuruluşlara sponsor olup kamuya verilen güvenlik mesajlarını etkilemekle suçlanıyor.
Ek bilgi: Meta’nın sadece geçtiğimiz yıl dolandırıcılık reklamlarından 16 milyar dolar gelir elde ettiği belirlendi.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Five Percent şirketinin yaptırdığı araştırmaya göre yazıların (makalelerin) yarısından fazlası YZ tarafından “üretilir” hale gelmiş. İyidir / kötüdür ayrı bir tartışma; fakat bu zincirin bir yerindeki “zehirlenme” ile devamındaki tüm bilgilerin de yapısal olarak bozulma ihtimali var. Tam da “Gerçek-ötesi” devrine uygun bir altyapı. (Yüzde 100 organik içerik isteyenlere “Dünya Halleri” bültenini tavsiye edebilirsiniz. El emeği, göz nuru 🤓)
OpenAI CEO’su Sam Altman, Jony Ive ile geliştirdikleri YZ destekli ilk donanımın prototipini tamamladıklarını ve en geç 2 yıl içinde kamuoyuyla paylaşacaklarını açıkladı. Bana “gaz alma” hamlesi gibi geldi.
ChatGPT’nin yönlendirmesi ve yardımıyla 16 yaşında intihar ederek hayatını kaybeden Adam Raine’in hikayesinden 214. sayımızda bahsetmiştim. Davası devam eden vakada bu hafta OpenAI sohbet kayıtlarını paylaştı. Buna göre ChatGPT, Raine’e en az 100 defa uzman desteği alması gerektiğini söylemiş fakat Adam hepsini reddederek aşırı doz ilaçlardan boğulmaya kadar birçok farklı intihar yöntemini öğrenmek için ısrar etmiş.
Google, önümüzdeki 5 yıl içinde yapay zeka hizmetlerini ayakta tutan işlemci gücünü bin kat artırmayı hedefliyor. Şirketin yapay zeka altyapısından sorumlu yöneticisi Amin Vahdat’a göre, bu talebin karşılanabilmesi için servis kapasitesinin her 6 ayda bir iki katına çıkarılması gerekiyor. Google bu açmazı “TPU v7” gibi yeni nesil ve daha verimli çiplerle aşmayı hedefliyor.
Birleşik Arap Emirlikleri, yapay zeka altyapısını geliştirmek amacıyla Afrika’da 1 milyar dolarlık yatırım kararı aldı. Hükümet ayrıca ABD’den aldığı teknoloji kullanım lisansıyla, dünyanın en büyük veri merkezi kümelerinden birini kendi ülkesinde kurmayı planlıyor.
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
İki dikkat çekici arkeolojik gelişmeyle başlayalım. Macaristan’ın Budapeşte şehrinde hiç açılmadan korunmuş bin 700 yıllık bir Roma lahiti (mezarı) bulundu. Taş mezarın içinden bir kadına ait olduğu belirlenen bedenin bozulmamış iskeletinin yanısıra iki cam vazo, bronz figürler ve 140 sikke çıktı.
Bilimciler, kadim kayalar üzerindeki izotoplardan yola çıkarak Dünya’da yaşamın en az 3,5 MİLYAR yıl önce başladığını öngörüyordu. Carnegie Science araştırmacıları ise gelişmiş kimya ve yapay zeka araçları kullanarak fotosentez yaparak oksijen üreten en az 3,3 milyar yıllık yaşam formunun izine ulaştı. (Bahsi geçen Carnegie Science da ilgiye değer bir oluşum.)
Almanya / Stuttgart Üniversitesi, kuantum bilişime yönelik en kritik adım olan “kuantum tekrarlayıcı” alanında önemli önemli bir aşama kaydetti. Kurumun araştırmacıları tarihte ilk kez iki kuantum noktası tarafından üretilen fotonlar arasında kuantum verisini aktarmayı başardı. Bunu 70 yıl öncesinin algısıyla şöyle okuyun: “Bir grup bilimci, iki farklı bilgisayar arasında veri transferini gerçekleştirdi. Bunun ileride bilgisayar ağlarını mümkün kılacağı düşünülüyor.”
Rusya - Ukrayna Savaşı ile dron teknolojisinin orantısız gücünü tüm dünya öğrendi. Sıradaki yarış, denizaltıları insansızlaştırma üzerine. ABD ve Birleşik Krallık’ın yanısıra Avustralya da (Çin’e karşı) “Ghost Shark” (Hayalet Köpekbalığı) kodlu otonom denizaltılar üzerinde çalışıyor. Bu yeni nesil araçların düşük üretim ve kullanım maliyeti, 5 kat fazla sonar sensörü içerme, düşük güç tüketimi ve çok daha uzun süre dipte kalabilme gibi avantajları bulunuyor.
“Leo Flight” adlı havacılık girişim, kişisel kullanıma yönelik “Leo Solo” adlı hava aracını satışa sundu. 48 adet elektrik pervaneli araç tek şarjla 15 dakikaya kadar saatte 97 km hızla uçabiliyor. Uçuş yüksekliği 4,5 metre (15 fit) ile sınırlandırılmış. (100 bin dolar)
“Impulse Labs” şirketi, lityum-demir fosfat (LFP) pil ile desteklediği, yeni bir elektrikli ocak geliştirmiş. Çalıştırma anında öncelikle piller devreye girerek indüksiyonu çok yüksek bir akım ile başlatıyor, ardından evin mevcut elektrik sisteminden beslenmeye başlıyor. Ne işe yaradığına gelirsek: 1 litre suyu, sadece 40 saniyede fokurdatmaya başlıyor. (6 bin dolardan başlayan bedel ile.)
Dünyanın en sıcak jeotermal enerji santrali ABD’nin Oregon eyaletinde bulunan Newberry Yanardağı’nın eteğinde kuruluyor. “Mazama Energy” şirketi tarafından inşa edilen ve önümüzdeki yıl faaliyete geçmesi beklenen tesis, yaklaşık 400 derece santigrat sıcaklıkta çalışarak emsallerine kıyasla 10 kat daha fazla (200 megavat) üretim yapacak.
Sıradışı seçenekleriyle tanınan motosiklet markası “MV Agusta”, yeni geliştirdiği 5 silindirli motoruyla yeni bir sayfa açtı. 850 cc ile 1150 cc arasında seçeneklere sahip “Quadrato” kodlu motor, 240 beygir güç üretebiliyor.
MIT Üniversitesi araştırmacıları, havadan su toplayan yeni bir teknoloji geliştirdi. 20 kHz frekansında ses dalgalarının titreşimleriyle su moleküllerini ayrıştıran sistem, mevcut seçeneklere kıyasla 45 kat daha verimli ve son derece hızlı.
Bu çabamı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
El emeği göz nuru bülten için çok teşekkür ediyorum. Emeğinize sağlık. 😊
Elinize sağlık amirim size bir uygulamadan bahsetmek isterim daha önce duydunuzmu bilmiyorum ama hem sizin hemde sizi takip eden kitlenin çokça işine yarayabilir adı obsidian bir zihin haritası ve not alma uygulaması temelde bir yerde bahsetmek isterseniz tamamen ücretsiz uygulama saygılarımla iyi günler dilerim.