Dünya Halleri: 229
08 - 14 Aralık 2025 tarihleri arasındaki kayda değer gelişmeler.
Birçok sayıda “Bülten uzadı, yarıda kesililrse devamını bağlantıyı tıklayarak okuyun” diyordum. Kullandığım altyapı (Substack) bununla ilgili yeni bir özellik getirmiş. Uzun e-postaların sonuna “Uygulamayı yükle, devamını oku” ibareli bir düğme ekliyor. YÜKLEMEYİN! Böyle dayatmalara boyun eğmeyin. Bültenin tüm arşivi ücretsiz ve herkese açık şekilde bulten.mserdark.com adresinde herkese açık. Dilediğiniz zaman tıklayın, dilediğiniz gibi okuyun. (Ben de bu vesileyle metinleri mümkün olduğunca kısa tutmaya çalışacağım.)
Bu hafta Oksijen gazetesinde üretken yapay zekanın marifetiyle gerçeğinden ayırt edilemez sentetik içeriğin tehlikelerine baktım. Türkçe tercümesi: Evladınız sizi arayıp “Beni kaçırdılar, şu hesaba para yollamanızı istiyorlar” derse ne yapacaksınız?
Blogumda da yapay zekanın parlattığı en sürpriz mesleğe değindim: İnşaat İşçiliği.
Podcast yayınım Haddini Aşan Yaşam Rehberi ise bu haftaki bölümde herkesin her şeyi dikkate alır gibi görünürken özünde kimsenin hiçbir şeyi umursamadığı bu garip dönemin sebep ve sonuçlarına bakıyor. Özeti aşağıda. Dinlemek ya da izlemek için, buradan buyrun.
Şimdi gelelim memleket sınırları dışında olup bitenlere.
🌍 Genel Gündem
Rusya’da yaşanan çok düşündürücü bir gelişmeyle başlayalım. 2013 sonrası üretilen tüm Porsche modellerinde “VTS” adlı bir araç takip modülü yer alıyor. Bu sistem, uydu bağlantısının belli bir süre kesilmesi durumunda aracın çalındığına kanaat getirip motoru kilitliyor ve yakıt akışını kesiyor. Bu hafta Rusya sınırları içinde bu modüle sahip tüm Porsche araçlar bir anda çalışmaz hale geldi. Ukrayna savaşı yüzünden Rusya’daki yetkili servisler kapandığı için sürücüler çaresiz kaldı. Kimi aküsünü, kimiyse modülü sökerek aracını tekrar çalıştırabildi. Olayın bir siber saldırı olup olmadığı henüz belli değil. Fakat modern araçların ne kadar “kırılgan” ve “dış müdahaleye açık” olduğuna yönelik ibretlik bir olay.
2022 yılında imza attığı kriptopara vurgunuyla yatırımcılarına 40 milyar dolar zarar ettiren ve sahte pasaportla kaçtığı Montenegro’da (Karadağ) yakalanan Güney Koreli Do Kwon (34), ABD’de yargılandığı davada 15 yıl hapse mahkum edildi. Kwon, hayata geçirdiği TerraUSD ve Luna adlı kriptoparalar ile sebep olduklarından ötürü anavatanı Güney Kore’de de gıyaben yargılanıyor.
🧑🏻💻 Dünyayı Saran Ağ
Eski sayılarda Avustralya’nın 16 yaşından küçüklere getirmeyi planladığı sosyal medya kullanım yasağından bahsetmiştim. Düzenleme bu hafta yürürlüğe girdi ve böylece Avustralya internet tarihinde bir ilke imza atmış oldu. Yasa uyarınca yüz binlerce genç ve çocuğun hesapları kapandı. Bazı uzmanlar bu tür yasakların gençleri denetimden uzak “yeraltı sosyal ağlara” iteceğinden endişeli.
Ek bilgi: Avustralya’da 13–15 yaş grubundaki gençlerin yüzde 95’inin en az bir sosyal medya hesabı bulunuyordu.
Avrupa Komisyonu, ücretli hesap onaylama sisteminin sahteciliğe sebep olduğu gerekçesiyle yaptığı uyarıları dikkate almayan Twitter’ı 120 milyon euro para cezasına çarptırmıştı. Şirket de karşı hamle olarak Avrupa Komisyonu’nun Twitter hesabını kapattı. “Yavuz hırsız” misali.
🤖 Yapay Zeka Gündemi
Fransa merkezli eşleştirme (eski tabirle “çöpçatan”) uygulaması “happn”, 2026’da çok sık duyacağımız bir kavrama adını koydu: “AI Situationship”. Biraz zorlayarak “yapay zeka ile yaşanan platonik ilişki” diyebiliriz. Şirketin araştırmasına göre katılımcıların yüzde 41’i eşinin böyle bir aşk yaşamasını normal karşılayacağını belirtmiş. “Yeni nesil bir çok eşlilik” mi desek, “açık hibrit ilişki” mi; bilemedim.
YZ ile ilişkilere girmişken, ABD / Arizona State Üniversitesi’nin yayımladığı ilginç bir araştırmaya da değineyim. Sonuçlara göre GPT-4, Llama ve Claude gibi YZ modelleri aynen insanlar gibi sosyal ağ kurma konusunda popüler kişilere yönelme (tercihli bağlanma), arkadaşın arkadaşıyla bağlantı kurma (üçlü kapanma) ve kendine benzeyenlerle ilişki kurma (homofili) gibi temel insan eğilimleri gösteriyor. Daha duru bir ifadeyle, YZ da arkadaş seçiyor.
YZ ile ilişki kuran bir diğer toplum grubu ise “çocuklar”. ABD’de gerçekleştirilen bir araştırmada YZ destekli oyuncakların çocuklarla cinsellik ve politika başta olmak üzere pek çok riskli konuda muhabbete girdiği belirlendi. Üstelik bu oyuncakların çoğunda ebeveyn denetimi de bulunmuyor.
Ek bilgi: MIT’nin araştırmasına göre sadece Çin’de YZ destekli oyuncak üreten bin beş yüzden fazla şirket var.
Eskiden TIME dergisinin “Yılın İnsanı” seçimi ya da Forbes dergisinin milyarderler listesi epey gündem yaratırdı. Herkesin bir gün 15 dakikalığına “Yılın İnsanı” olabildiği bu çağda ise çok zor. Yine de değinmiş olalım: TIME, 2025 senesine damga vuranı bir kişi değil; bir ekip olarak tanımlamış: “Yapay Zekanın Mimarları”. Meşhur “Gökdelenin tepesinde bir öğle yemeği” fotoğrafından ilhamla, YZ sektörünün liderlerini sebilhane ibriği gibi dizmiş. Gördüğüm en kötü seçim ve en kötü görsel uyarlama. (İlham kaynağı fotoğraf ile ilgili TIME’in hazırladığı mini belgeseli de tavsiye ederim.)
Ek bilgi: Derginin bir de 2025’i özetleyen 100 fotoğraflık seçkisi var. Türkiye’den de bir kare içeriyor.
YZ mimarlarından OpenAI CEO’su Sam Altman’ın gündemi epey karışmış halde. Bir önceki sayıda da değindiğim gibi özellikle Google’ın “Gemini” ürün gamıyla yarışa hayli geriden kalkarak kat ettiği yol, tüm sektör için sürpriz oldu. Altman, rekabeti göğüsleyebilmek için ChatGPT’nin çok daha gelişmiş işlevli 5,2 sürümünü hizmete sundu fakat etkisini ölçmek için henüz çok erken.
Ek bilgi: Disney, bu hafta OpenAI şirketine 1 milyar dolar yatırım yaparak stratejik ortak oldu. Bu anlaşma, OpenAI’ın video üreten hizmeti Sora platformunda Disney’in bünyesindeki Marvel, Pixar ve Star Wars karakter ve unsurlarının kullanımına izin verecek.
Yukarıdaki anlaşmayla bağlantılı ve üstüne çok düşündüğüm bir gelişmeyi de mümkün olduğunca kısa aktarayım. Spotify CEO’su Daniel Ek, YZ tabanlı silah üreten “Helsing” adlı şirkete 600 milyon euro yatırım yaparak başkanlık koltuğuna oturdu (Şirketin sloganı da pek leziz: “YZ ile demokrasileri koruyoruz” 🤦♂️). Bunu protesto eden Avustralyalı rock grubu “King Gizzard & the Lizard Wizard” da tüm şarkılarını platformdan kaldırdı. Fakat bir süre sonra “King Lizard Wizard” adlı bir sahte hesabın esas grubun şarkı sözlerini kullanarak aynı tarzda YZ üretimi şarkılar yayımlamaya başladığı ve on binlerce dinleyiciye ulaştığı ortaya çıktı. Spotify (şikayet üzerine) sentetik kopyaları sildi. Fakat durum sahiden düşündürücü. Şarkıcılar, şarkılardan soyutlanıyor. Mesela ben Ünzile’yi sadece muhteşem bir şarkı olduğu için değil; biraz da Aysel Gürel yazdığı, Onno Tunç bestelediği ve Sezen Aksu söylediği için sevmiştim.
Google, en güncel YZ hizmeti “Gemini 3” ile entegre çalışan “Disco” kod adlı yeni bir web tarayıcısı tanıttı. Chromium tabanlı uygulama “GenTabs” özelliği sayesinde açık sekmeleri ve sohbet geçmişinizi analiz ederek destek olacak çözümler geliştiriyor. (Deneme sürümü için ön kayıt yaptırmanız gerekiyor.)
🧑🏻🔬 Keşif, İcat ve İnovasyonlar
Öğrenciler tarafından geliştirilen otomobiller kaynak ve ekipman yetersizliği sebebiyle genellikle pek de ilgi çekici olmuyor. Hollanda / Eindhoven Teknoloji Üniversitesi bir istisna oluşturmayı başarmış. “Sahibi tarafından tamir edilebilme” hedefiyle geliştirilen “ARIA” adlı elektrikli konsept, 12,96 kWh pile, 200 km menzile ve saatte 90 km hız sınırına sahip. Tamamen modüler yapısı sayesinde her parçası sahibi tarafından kolaylıkla değiştirilebiliyor.
“Cube o1” yapay zeka destekli bir kamera. Mutfağınıza yerleşiyor ve yemek yaparken sizi seyrederek yönlendiriyor, tarifler oluşturuyor ve gerektiğinde yönlendirici uyarılar yapıyor. Termal kamerasıyla malzemelerin ve yemeğin pişme durumunu dahi takip edebiliyor. (1.390 Hong Kong doları)
ABD’den 4 üniversitenin ortak çalışmasıyla geliştirilen “BISC” kod adlı ultra ince beyin implantı, insan ile bilgisayar arasındaki iletişimde yepyeni bir aşamayı temsil ediyor. Tek parça silikondan oluşan ve yaklaşık 50 mikrometre ile saç telinden ince bu çip, 3 milimetrekarelik alanda 65 bin 536 elektrot, bin 24 kayıt kanalı ve 16 bin 384 uyarım kanalı içeriyor. Dahası, kablosuz olarak saniyede 100 megabit veri aktarabiliyor.
Bu çabayı Patreon sayfam üzerinden maddi katkılarınızla destekleyebilirsiniz.
Haftaya yeniden görüşebilmek ümidiyle. 🙋♂️
Her pazar kendimi burada buluyorum. Küçük Prens kitabında söylendiği üzere "Ölene kadar sorumlusun gönül bağı kurduğun her şeyden."
Teşekkürler amirim :)
Serdar Bey çok teşekkürler paylaşımınız için. Dünya Halleri okurken aldığım notları tuttuğum bir defterim var buradaki fikirleri not ediyorum, geçmişte yazdıklarıma bakınca çok mutlu oldum. Her hafta paylaştığınız için ayrıca teşekkürler. Emeğinize ve çabanıza sağlık.